گروه سیاسی جوان آنلاین: سد ایلیسو با وجود اعتراض‌های ایران و عراق در کشور ترکیه ساخته و افتتاح شد تا همزمان چندین کشور را دچار بحران کند. حالا همه باید چشم انتظار خشک شدن دجله و رود‌های غربی ایران باشند. پیش از این کارشناسان هشدار داده بودند که جنگ‌های آینده جنگ آب در خاورمیانه است.
سد ایلسو کجاست؟
این سد بزرگترین سد بتنی جهان و بزرگترین سد روی دجله و چهارمین نیروگاه برق آبی ترکیه است. خشک شدن تالاب‌های میان ایران و عراق از اولین نتایج این سد است که عوارض منفی زیادی از جمله مهم‌ترین آن‌ها یعنی بی آبی و افزایش ریزگرد‌ها را به همراه دارد. ماجرایی که قابل پیشبینی، اما غیر قابل پیشگیری بود چراکه اعتراضات ایران و عراق برای بی فاییده بود.
سد «ایلیسو» بر روی رود دجله در استان «ماردین» در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد، اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم «گاپ» بسازد. دولت ترکیه مدعی است که هدف از این پروژه کاهش محرومیت منطقه‌ای به وسیله افزایش درآمد‌ها و استاندارد زندگی و همچنین افزایش ثبات اجتماعی و رشد اقتصادی و ایجاد شغل به ویژه در مناطق روستایی است.
تبعات ساخت سد ایلیسو
متأسفانه بسیاری، سال‌ها نسبت به خطرات زیست محیطی پروژه گاپ ترکیه کم توجه بودند تا اینکه به تدریج سر و کله ریزگرد‌ها پیدا شد. پدیده‌ای که منشأ اصلی آن خشک شدن تالاب‌ها و نخلستان‌های همسایه غربی یعنی عراق معرفی می‌شود که عامل اصلی آن نیز سیاست سدسازی گسترده ترکیه است.
نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران آسیب‌های جبران ناپذیری است که دولت ترکیه با سدسازی و بی توجهی به منافع کشور‌های حوزه دجله و فرات عامل آن شده است.
بی تعهدی ترکیه در قوانین
ترکیه در کنار چین و بروندی یکی از سه کشوری است که کنوانسیون ۱۹۹۷ سازمان ملل برای مسیر‌های آبی را امضا نکرده که به معنی عدم تعهد در این زمینه نیست. این کنوانسیون مانند همه اسنادی که از سوی دولت‌ها امضا می‌شوند، همه امضاکنندگان را موظف می‌کند که از رودخانه‌های فرامرزی عادلانه استفاده کرده و مطمئن شوند که فعالیت آن‌ها در قلمرو خود باعث ضرر و زیانی به کشور‌های دیگر نشود.
این تعهد در حقوق بین‌الملل عرف شده؛ به این معنی که حتی کشور‌هایی که به این اسناد ملحق نشده‌اند موظف هستند ملاحظات کنوانسیون فوق را رعایت کنند. همچنین بر اساس معاهدات بین‌المللی از جمله معاهده سال ۱۷۹۶ لاهه، معاهده ۱۸۰۴ پاریس، معاهده ۱۸۱۵ وین، معاهده ۱۹۱۲ بارسلون و کنفرانس ۱۹۱۱ مادرید، هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی از آب رودخانه‌هایی که حوضه مشترک دارند، استفاده کند و آن‌را در انحصار خود بگیرد.
راه حل مواجه با بحران
با این وجود، رجب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه آبان پارسال طی سخنانی در مراسم افتتاحیه سد و نیروگاه برق آبی ایلیسو، گفت که «این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی کشورمان است.»
«ما باید از تمام توان بالقوه خود برای محافظت از کشورمان برابر بحران غذایی ناشی از خشکسالی و به طور مشابه برابر بحران انرژی که به طور فزاینده قابل مشاهده است، استفاده کنیم.»
وی ادامه داد: «ما نمی‌توانیم حتی یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم. همچنین باید تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را بر اساس منابع خودمان به حداکثر برسانیم.» از این جمله به خوبی مشخص است که در تفکر دولتمردان ترکیه ورود آب دجله و فرات به سوریه و عراق، به معنای هدر رفت آب محسوب می‌شود. از سوی دیگر چنین صحبت‌هایی بویی از تعامل را نمی‌دهد.
ضروری است که پیگیری حقوقی و بین‌المللی این موضوع بیش از قبل انجام شود. آنچه امروز در قلم و تصویر خبر‌ها میخوانیم بحرانی است که باید سال‌های بعد با آن دست و پنجه نرم کنیم. کنوانسیون‌های بین‌المللی مثل اجلاس پاریس، تعهدات تغییرات اقلیمی، کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی، کنوانسیون تالاب‌ها و کنوانسیون مونترال از جمله راه حل‌های پیشنهادی کارشناسان برای مواجه با این بحران است.
