زورگیری یک نوع سرقت است. در بحث سرقت اگر مالی در حِرز (یک نوع مخفیگاه) باشد و کسی آن مال را از حرز خارج کند، سرقت اتفاق میافتد، در سرقت ربایش داریم و منظور این است که مخفیانه انجام شود، مثلاً فردی یواشیواش میآید و چیزی را برمیدارد و فرار میکند تا کسی متوجه آن نشود، اما در بحث زورگیری کاملاً برعکس است، فرد میآید با قهر و غلبه، مال دیگری را از ید او خارج میکند.
هر چند زورگیری میتواند به جرم راهزنی (قطاعالطریق) یا حتی مفسدفیالارض هم ختم شود، اما اینکه مثلاً فردی با فردی دیگر بر سر مالی اختلاف دارند و یک طرف مال را از دست طرف دیگر به زور بگیرد و ببرد، به آن زورگیری نمیگوییم، البته اگر یک نفر این کار را شغل خود قرار دهد، به آن زورگیری میگوییم.
قطاعالطریق راه را بر مردم میبندند و جادههای مواصلاتی را ناامن میکنند و اگر خیلی در این کار موجب ناامنی شوند، به آنها مفسدفیالارض هم گفته میشود، یعنی این افراد در حال فساد کردن در زمین هستند که در این موقع بحث محاربه نیز مطرح میشود، ولی زورگیری یک حالت خفیف این جرائم است، نمونه آن نیز افرادی هستند که الان در جامعه مد شده این عمل را به عنوان شغل برای خود انتخاب کردهاند و مثلاً دو نفر با یک موتور به این اقدام دست میزنند و متأسفانه آنقدر این جرم به دلیل مسائل اقتصادی و ... زیاد شده است که حتی اخیراً آقای علی القاصی مهر، رئیس کل دادگستری استان تهران با تأکید بر اینکه «سرقتهای توأم با آزار و اذیت، زورگیری و ایجاد رعب و وحشت برای شهروندان، خط قرمز دستگاه قضایی محسوب میشود»، خاطرنشان کرد: «مرتکبان این دست از جرائم باید با اشد مجازات قانونی مواجه شوند.»
دلیل این نوع واکنش به زورگیری این واقعیت است که این رفتارها شهر را ناامن میکند، اینکه دو نفر جوان یک موتور را برمیدارند و میروند سراغ زن و بچه مردم و نگاه میکنند که اگر مثلاً دست فردی گوشی تلفن یا گردنبند طلایی است، به زور بپرند و این اموال را چنگ بزنند و از او به زور بربایند و ببرند، شهر را ناامن میکند، البته این حالت خوب ماجراست، چون در حالت بد ماجرا متأسفانه این افراد با سلاح این کار را انجام میدهند و به نظر میرسد برای آنها تفاوتی بین سلاح گرم و سرد هم وجود ندارد و با انواع سلاح مانند تفنگ، چاقو، قمه، دشنه، پنجه بوکس و ... اموال را از دست مردم درمیآورند.
حال اگر چنین اتفاقی برای کسی پیش آمد و مورد زورگیری قرار گرفت، اولین اقدام این است که باید با پلیس ۱۱۰ تماس بگیرد، پلیس میآید و یک گزارش تهیه میکند، فرد باید آن گزارش را ببرد به دفتر خدمات قضایی و یک شکوائیه تهیه کند، این شکوائیه به دادسرا ارسال میشود و دادسرا هم اقدامات خود را شروع میکند، البته غالباً این نوع پروندهها در تهران به دادسرای منطقه ۲۷ که مخصوص زورگیری است، ارسال میشود و به شکل تخصصی به موضوع پرداخته میشود. یکی از مزیتهای چنین دادسراهای تخصصی این است که بیشتر با خلافکاران این نوع جرائم آشنا هستند و در ادارات آگاهیهای تخصصی این افراد راحتتر شناسایی و زودتر دستگیر میشوند، هر چند این نکته هم وجود دارد که دیده شده فرد بعد از آزادی نیز دوباره به همان اشتباهات قبلی خود بازمیگردد.
وقتی فرد زورگیر دستگیر میشود، با توجه به نوع جرمی که مرتکب شده ممکن است به مجازاتهای مختلفی متهم شود، البته در نوع مجازات رفتار قضات با توجه به اینکه بعضی از این افراد به دلیل شرایط سخت اقتصادی دست به ارتکاب جرم زدهاند با اینکه برخی این عمل را به عنوان شغل خود انتخاب کردهاند، متفاوت است و همچنین اینکه بعضیها با سلاح هستند و برخی دیگر بیسلاح و برخی سلاح خود را کشیده و شلیک نکردهاند و برخی دیگر شلیک هم کردهاند، مجازاتهای متفاوتی را در پی دارد.
به طور کلی بر اساس ماده۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، زمانی که زورگیری شامل تهدید به قتل یا ضررهای نفسی و شرافتی یا مالی یا افشای سری نسبت به فرد یا بستگان او باشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم میشود که این هم بستگی به آن دارد که تقاضای وجه و انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، اما بر اساس ماده ۶۵۲ اگر اخاذی همراه با آزار جسمی باشد، متهم به ۱۰سال حبس و ۷۴ضربه شلاق محکوم میشود و طبق ماده۶١٧ هرکس به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرتنمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد یا با کسی گلاویز شود، در صورتی که از مصادیق محارب نباشد، به حبس از شش ماه تا دو سال و تا ٧۴ضربه شلاق محکوم خواهد شد. ممکن است شخص زورگیر برای رسیدن به مقاصد خود از اسلحه اعم از سرد و گرم استفاده کند، در اینجا ممکن است جرمی که به وقوع پیوسته به دلیل اینکه موجب ناامنی شده است، تحت عنوان محاربه قرار گیرد و مجازات آن اعدام باشد.
در مجموع اکثر قریب به اتفاق اشکال مختلف زورگیری منجر به حبس میشود و هرچند کیفیت و شرایط آن متفاوت است، ولی به دلیل اینکه این نوع جرم از انواع جرائم کیفری است که کلاً سریعتر از پروندههای حقوقی به نتیجه میرسد، این جرم هم سریعتر مورد رسیدگی و پیگیری قرار میگیرد و زودتر منجر به محکومیت مجرم میشود.