گویا موضوع دریاچه ارومیه به یک شوخی بزرگ برای دولت‌ها تبدیل شده است. با اینکه سال هاست درباره احیای این دریاچه صحبت می‌شود، اما حالا با اعلام خشک شدن حدود ۹۵ درصد آن باید گفت همه طرح‌ها شکست خورده و با هدر رفت هزاران میلیارد اعتبار و بودجه، متولیان امر دست از پا درازتر به خانه اول خود بازگشته‌اند. البته بدون اینکه گزارشی از عملکرد خود ارائه دهند یا مورد بازخواست قرار گیرند. خبر بد اینکه تونل انتقال آب به دریاچه هم به طول ۷۵۰ متر دچار ترک خوردگی شده و همین امر یعنی پایانی برای رسیدن آب به حلق دریاچه ارومیه.
چه بر سر دریاچه ارومیه آمده است؟ آیا وقت آن نرسیده مسئولان و متولیانی که طی یک دهه اخیر اعتبار و بودجه گرفتند و از بهتر شدن حال و روز دریاچه گفتند، حالا پای میز پاسخگویی بیایند و از ادعاهایشان دفاع کنند؟
بر اساس آخرین گزارش‌ها، ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشک شده است و در بدترین وضعیت تاریخی خود به سر می‌برد.
دیگر آبی وجود ندارد و از آن بدتر تونلی که از آن به عنوان طرح کلیدی و مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه نام برده می‌شد تا آب مورد نیاز را به این نقطه انتقال دهد هم به طول ۷۵۰ متر دچار ترک خوردگی‌های متعددی شده و نمی‌توان روی آن حساب باز کرد.
نزدیک دو سال است که هر بار درباره افتتاح تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه صحبت می‌شود و این کار را به زمان دیگری موکول می‌کنند. هر چند در صورت بهره‌برداری از این تونل، باز هم آب کافی برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه مسیر نخواهد شد با این حال بنا بر اعلام مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، این تونل و پروژه مهم «به طول ٧۵٠ متر ترک خورده است.»
کریم شیبانی با بیان اینکه ترک خوردگی‌های متعدد تونل انتقال آب به طول ۷۵۰ متر، انتقال آب به دریاچه ارومیه را متوقف کرده است، می‌گوید: «شتاب زدگی در مطالعات و آبگیری زودتر از موعد تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه، سبب بروز ترک خوردگی‌های متعدد در این تونل شده است. عملیات اجرایی ترمیم نقاط ضعف گذشته با سرعت پیش می‌رود و امیدواریم تا پایان سال زمینه انتقال ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب به صورت سالانه از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه را مهیا کنیم.» اظهارات این مسئول در شرایطی است که استاندار آذربایجان غربی اواخر هفته گذشته در دیدار با اساتید دانشگاهی فعال در حوزه احیای دریاچه ارومیه با تأکید بر ضرورت گفت‌وگوی شفاف و صادقانه با مردم در بحث احیای دریاچه گفته بود: «تنها ۷۵۰ متر از احداث کامل تونل انتقال آب به دریاچه باقی مانده و مشکل حادی برای اتمام آن وجود ندارد.»
بازگشت به روز‌های مرگ
بر اساس آخرین آمار منتشره در روز ۴ مرداد، تراز دریاچه ارومیه با ۴۶ سانتیمتر کاهش نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به حدود ۱۲۷۰ رسیده که ۱۶ سانتیمتر نیز نسبت به ابتدای سال آبی مهر ۱۴۰۱ افت کرده است و با میانگین بلندمدت چهار متر فاصله دارد. بر اساس همین آمار، وسعت دریاچه ارومیه با ۹۴۹ کیلومترمربع کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته و ۱۷۸ کیلومترمربع کاهش نسبت به اول مهر ۱۴۰۰ ابتدای سال آبی به ۱۸۴۸ کیلومتر مربع رسیده است.
اگر سطح تراز دریاچه ارومیه تا پایان مهرماه، ۵۰ سانتیمتر کاهش داشته باشد، سطح تراز دریاچه به رقم ۱۲۷۰ خواهد رسید که با این وضعیت، آینده خوبی برای دریاچه ارومیه نمی‌توان متصور بود و بخش جنوبی دریاچه ارومیه به صورت کامل خشک می‌شود.
حجم آب نگین آبی آذربایجان غربی نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۵/۱ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۴۹۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته و به ۲۴/۲ میلیارد مترمکعب رسیده است.
وضعیت وخیم دریاچه ارومیه در حالی گزارش می‌شود که در سال‌های ۹۳ و ۹۴ با تشدید بحران دریاچه ارومیه و خشک شدن ۹۵ درصدی، ستاد احیا تشکیل و قرار شد در مدت زمان ۱۰ ساله با اجرای طرح‌های متعدد این زیست بوم به تراز اکولوژیک برسد.
در آن زمان قرار شد با تشکیل این ستاد در کنار برخی اقدامات از جمله مدیریت سدسازی در استان‌های حوضه آبریز با اجرای طرح‌های بهکاشت، نکاشت، آبیاری تحت فشار و نیز مدیریت بهینه آب در حوزه کشاورزی، طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای مثل انتقال آب از زاب و همچنین رهاسازی پساب فاضلاب شهر‌های تبریز و ارومیه وضعیت بهبود یابد. از نتایج عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه همین بس که بدانیم بعد از گذشت هشت سال و صرف هزاران میلیارد اعتبار نه تنها دریاچه ارومیه احیا نشد بلکه ستاد منحل شد.
به پایان نرسیدن طرح‌های مصوب و راکد ماندن طرح‌های مهم و کلیدی ستاد احیا از جمله انتقال آب از زاب و عدم اتمام تصفیه خانه‌های فاضلاب شهر‌های ارومیه و تبریز به همراه کاهش بارش‌ها وضعیت دریاچه ارومیه را به روز‌های بحرانی سال ۹۳ بازگردانده است.
ولی یک سؤال اذهان عمومی را به خود مشغول کرده که چرا در این میان هیچ کس بازخواست نمی‌شود و کسی پاسخگوی زمان از دست رفته و اعتبارات سوخته و مرگ دریاچه نیست؟ به ویژه اینکه تیرماه امسال و در جریان سفر دادستان دیوان محاسبات کل کشور به آذربایجان غربی عنوان شد اقدامات دولت قبل در مورد دریاچه ارومیه بیشتر کار تبلیغاتی بوده و از ۲ هزار میلیارد تومان تعیین شده برای احیای دریاچه توسط دولت یازدهم و دوازدهم فقط ۵۰ میلیارد هزینه شده است. در خصوص اعتبارات هم طبق بررسی‌های انجام گرفته آنچه هزینه شده، در برخی بخش‌ها یک چهارم میزان گفته‌ها بود.
حالا چه تبلیغات و چه حرف و چه کم کاری، نتیجه این است که با خشک شدن دریاچه ارومیه بیش از ۱۰میلیارد تن نمک به صورت گردوغبار و طوفان بر سر مردم این ناحیه فرو خواهد ریخت و این بحران تنها گریبان آذربایجان غربی را نمی‌گیرد، بلکه بسیاری از مناطق کشور را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. درکنار استان‌ها و مردم شمالغرب کشور، معیشت و زندگی نزدیک به ۱۵میلیون نفر در استان‌های دیگر و حتی پایتخت هم به خطر می‌افتد.
فراموش نمی‌کنیم ۲۵ سال قبل یعنی سال آبی ۷۷- ۷۶ را که از آن زمان تاکنون فقط از بدتر شدن حال دریاچه شنیده‌ایم.
با اینکه همه می‌دانند پر رنگ‌شدن تغییرات اقلیمی، خشکسالی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، افزایش برداشت از منابع آبی حوضه به‌خصوص در بخش کشاورزی و در پی آن توسعه بی‌رویه و غیراصولی اراضی، افزایش سدسازی، حفر هزاران چاه غیرمجاز و تخلیه آب‌های زیرزمینی، احداث میانگذر و عدم تأمین حقابه زیست محیطی موجب کاهش حجم آب وارده شده است، اما باز هم بودجه می‌گیرند و همین حرف‌ها را تکرار می‌کنند و دیگر هیچ.
