رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه که ۱۱ سال پیش همزمان با شروع بحران سوریه، در همسویی با غرب و عمال منطقهای آن شمشیر تقابل با دولت سوریه را بست و ادعا کرد که با سرنگونی بشار اسد به زودی نماز جماعت را در مسجد امویان دمشق برپا خواهد کرد، اکنون که سیاستهایش به شکست منتهی شده است در چرخشی ۱۸۰ درجهای گفته که چشم طمع به همسایه جنوبی ندارد و خواهان بهبود رابطه با دمشق است؛ اظهاراتی که چراغ سبزی به دولتمردان ترکیه بود که چمدان سفر به دمشق را ببندند تا اولین گام عادیسازی روابط بین دو کشور برداشته شود.
به گزارش «جوان»، تا چند روز پیش بسیاری منتظر شروع عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه بودند و نسبت به تشدید بحران در این کشور ابراز نگرانی میکردند، اما در روزهای اخیر همه چیز عوض شد و دولتمردان آنکارا به جای تقابل، مسیر دوستی را برگزیدند. رئیسجمهور ترکیه جمعه شب اظهارات مقامات کشورش درباره بهبود روابط با دمشق را وارد مرحله تازهای کرد. به گزارش روزنامه الاخبار، رجب طیب اردوغان در اظهاراتی که آشکارا نشاندهنده تلاش برای دلجویی دمشق بود، گفت که کشورش هیچ چشم طمعی به خاک سوریه ندارد و هدفش تحقق صلح و امنیت در سوریه است. وی گفت: «باید در مورد سوریه گامهای بزرگی برداریم و از این راه بسیاری از نقشههای طراحی شده علیه این منطقه در جهان اسلام را خنثی کنیم.» اردوغان ابراز امیدواری کرد که قانون اساسی جدید سوریه در اسرع وقت تنظیم و اقداماتی برای حل بحران سوریه انجام شود و افزود که بیشترین بار پناهندگان سوریهای بر دوش ترکیه است که پذیرای ۴ میلیون پناهنده از این کشور است. وی گفت: «علت پذیرش این پناهجویان همین است که ترکیه روابط خوبی با ملت سوریه به خصوص در ارزشهای عقیدتی دارد و در مرحله آینده شاهد خبرهای خوب بیشتری خواهیم بود». اردوغان در ادامه تأکید کرد که ترکیه همیشه بخشی از راهحل در سوریه بوده و در این پرونده مسئولیت بر عهده گرفته و هدفش حفظ صلح در منطقه و حفاظت از مصالح کشور در برابر تهدیدهای ناشی از بحران سوریه بوده است. اظهارات اردوغان پس از آن انجام شد که مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه چندی پیش در سخنانی برای اولین بار از دیدار کوتاه خود با وزیر خارجه سوریه سخن گفت و از همان روز تحلیلگران، این اقدام را چرخش اساسی در سیاستهای ترکیه در قبال دمشق قلمداد کردند. از سوی دیگر، با اظهارات امیدوارکننده اردوغان برای بهبود روابط با سوریه، دوغو پرینچک، رهبر حزب «وطن» ترکیه گفت که برای دیدار با مقامات سوریه به دمشق سفر خواهد کرد و شخصیتهای مهمی از ترکیه او را در این سفر همراهی خواهند کرد. بنا بر گزارش روزنامه «بیرگون»، رهبر حزب وطن با اشاره به اینکه حزبش در حال آمادهسازی هیئت خود برای سفر به سوریه است، گفت هیئت حزب وطن در ماه سپتامبر راهی سوریه خواهد شد. پرینچک همچنین گفت که زمان دقیق سفر بر اساس برنامههای بشار اسد مشخص خواهد شد.
تأثیر نشست سهجانبه بر موضع آنکارا
چرخش سیاستهای اردوغان درباره دولت سوریه درحالی است که تحولات منطقهای در ماههای اخیر سبب شده ترکیه نیز به جای مسیر تقابل، راه آشتی را در پیش گیرد. به نظر میرسد، سیاستهای روسیه و ایران در متقاعد کردن مقامات آنکارا به جلوگیری از جنگافروزی جدید در سوریه تأثیرگذار بوده است و نتایج نشست سهجانبه تهران را اکنون به خوبی میتوان در تغییر سیاستهای ترکیه مشاهده کرد.
مسئله دیگر این است که ترکیه به این باور رسیده است که ارتش سوریه دیگر آن نیروی ضعیف در ابتدای بحران نیست و با شکست گروههای تروریستی اکنون قدرتمندتر از قبل شده است و دست برتر تحولات میدانی را در اختیار دارد و باتوجه به اینکه مقامات سوریه به شدت هشدار داده بودند که اگر ترکیه وارد خاک سوریه شود با همه توان با آنها مقابله خواهند کرد، بنابراین، مقامات ترکیه به جای جنگافروزی و تحمل شکست و دادن تلفات زیاد آسانترین گزینه را انتخاب کردهاند، زیرا اکنون برخلاف ۱۱ سال پیش، نه از گروههای تروریستی داعش خبری هست که با استفاده از اهرم فشار آنها دولت سوریه را تحت فشار قرار دهند و نه به غیر از رژیم صهیونیستی، کشوری وجود دارد که از این گروهها حمایت کند و ترکیه در این میدان تنها مانده است. حتی غربیها نیز سالهاست که رویکرد خود را در قبال بشار اسد تغییر دادهاند.
نکته مهم دیگر این است که در سالهای اخیر برخی شیخنشینهای عربی خلیج فارس که در زمان جنگ داخلی سوریه، بزرگترین حامی گروههای تروریستی بودند بعد از اینکه متوجه شدند نمیتوانند بشار اسد را از اریکه قدرت به زیر بکشند تغییر رویه داده و روابط خود را با دمشق عادیسازی کردند و همچنین اتحادیه عرب هم اخیراً از بازگشت سوریه به این نهاد بینالمللی استقبال کرده است؛ لذا بازگشت اعراب به دامن سوریه، در تغییر سیاستهای ترکیه نیز تأثیرگذار بوده است. ترکیه در یک دهه گذشته با حمایت از گروههای تکفیری به آتش جنگ در سوریه دامن زد که نتیجه آن کشتار صدها هزار نفر مردم بیگناه و آواره شدن میلیونها نفر دیگر بود که قربانی جاهطلبیهای ترکیه و متحدان غربی آن شدند. حمایت از تروریستها با هدف سرنگونی بشار اسد انجام شد، اما در نهایت این پروژه راه به جایی نبرد و اکنون اسد در موضع قدرت قرار دارد و کشور را اداره میکند، ولی در این مدت بسیاری از مقامات غربی و عربی که در جبهه دشمنان ملت سوریه ایستاده بودند از دایره قدرت کنار رفتهاند.
هرچند راه زیادی برای عادیسازی کامل روابط میان ترکیه و سوریه در پیش است و موانع بسیاری در این مسیر وجود دارد به خصوص که امریکا نیز با جدیت برای شکست این روند تلاش میکند. در نهایت، تمایل آنکارا به تحقق دستاوردهای سیاسی و میدانی در آستانه انتخابات و رسیدن به این جمعبندی که بدون همکاری با دولت سوریه نمیتوان به وضعیتی باثبات در مرزهای دو کشور رسید همگی نکاتی است که میتواند به ترکیه برای ادامه این مسیر انگیزه بدهد.
شروط متقابل
باتوجه به اینکه ترکیه و سوریه به مدت ۱۱ سال روابط دیپلماتیک خود را قطع کردهاند، لذا برای ازسرگیری روابط شروطی را درنظر گرفتهاند. روزنامه «ترکیه گازاتسی» روز شنبه در گزارشی از پنج درخواست متقابل آنکارا و دمشق برای بازگشایی کانالهای ارتباطی و عادیسازی روابط میان دو کشور خبر داد. بر این اساس، بازگرداندن استان ادلب به مدیریت دمشق، انتقال گمرکهای گذرگاه مرزی «کسب» و گذرگاه «جیلوه گزو» (گذرگاه باب الهوی) به کنترل ارتش و دولت سوریه، عدم حمایت ترکیه از تحریمهای اروپا و امریکا علیه تجار و شرکتهای حامی خانواده اسد و دولت سوریه، حمایت ترکیه از پذیرش دوباره سوریه در اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و نهادها و سازمانهای بینالمللی، کمک ترکیه به نابودی تروریسم و بازگرداندن نفت سوریه به دمشق، شروط دمشق برای عادیسازی روابط با آنکارا هستند. از طرفی، ترکیه نیز خواستههای مشابهی را مطرح کرده است. بر این اساس، پاکسازی کامل مناطق تحت کنترل نیروهای حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) و یگانهای مدافع خلق کرد، برطرف کردن تهدید تروریستی در مرزهای ترکیه-سوریه، اجرای کامل عملیاتهای ادغام سیاسی و نظامی میان اپوزیسیون و دمشق و بازگشت ایمن پناهجویان (آنکارا میخواهد حمص، دمشق و حلب در مرحله اول مناطقی آزمایشی برای بازگشت ایمن باشند، سپس این چارچوب گسترش یابد و ترکیه نیز بر روند بازگشت ایمن سوریها و اقداماتی که در مورد آنها انجام میشود حتی پس از بازگشت و اسکانشان نظارت داشته باشد)، اجرای روند مذاکرات ژنو، تدوین قانون اساسی دموکراتیک، برگزاری انتخابات آزاد و آزادی فوری زندانیان سیاسی از جمله شروط ترکیه هستند.