حسین دیوسالار دکترای جامعهشناسی سیاسی دارد و حدود ۵/۴ سال به عنوان رایزن فرهنگی ایران در ژاپن حضور داشته و اخیراً به کشور بازگشته است. ایشان مسئولیتهایی، چون مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رایزن فرهنگی ایران در فیلیپین، مدیر کل ایرانیان خارج از کشور، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، مدیر اتحادیهها و قراردادهای بینالمللی صداوسیما و مدیریت رسانهای را در کارنامه خود دارد. مرحومه کونیکو یامامورا یا خانم سبا بابایی تنها مادر شهید ژاپنی مقیم ایران است که پس از حدود ۶٠سال زندگی در کشور، حدود دو ماه قبل به فرزند شهیدش پیوست و بردوش اقشار مختلف مردم قدرشناس ایران تشییع و بدرقه شد. در ارتباط با این بانوی فرهیخته، گفتوگویی با حسین دیوسالار انجام دادهایم.
چگونه و از چه زمانی با خانم بابایی آشنا شدید؟
دلیل آشنایی با ایشان که جزو افتخارات بزرگ من محسوب میشود، همین مأموریت ژاپن بود. زمانی که قرار شد به ژاپن بروم، طبیعتاً قبل از استقرار در محل مأموریت به عنوان رایزن فرهنگی باید در ارتباط با افراد، نهادها، مؤسسات و مطالعه کتب و گزارشهای مرتبط، سطح اطلاعات و دانش در اختیار را ارتقا و بهروزرسانی کرد. ارتباط با فعالان فرهنگی، سفرا، رایزنان و کارشناسان قبلی در کشور میزبان، دانشجویان و مطلعان مرتبط از جمله اقداماتی است که همه همکاران عزیز من قبل از مأموریت با جدیت دنبال میکنند. همین موضوع دلیلی شد که به همراه همسرم میهمانشان باشیم و ایشان با مهربانی، سعه صدر و بسیار صمیمانه پذیرای ما بودند. در این دیدار مباحث مختلفی در مورد ژاپن و فرزند شهیدشان محمد بابایی مطرح شد و تجربیات ارزندهای را در اختیارمان قرار دادند. در واقع این مقدمه آشنایی تا روز تشییع و بدرقه پیکر مطهر ایشان که توفیق حضور داشتم، ادامه یافت. نکته قابل توجه اینکه در تمام این مدت کارها و اقداماتی که در حوزه فرهنگی و روابط دو کشور انجام میدادیم و به اطلاع ایشان میرسید، بسیار خوشحال میشدند و مشوق بودند. در برخی برنامههای رایزنی هم به ویژه در دوره کرونا که فعالیتها و نشستهای رایزنی فرهنگی به صورت مجازی برگزار میشد، شرکت و سخنرانی میکردند.
ایشان در چه برنامههایی با شما همراهی و همکاری کردند؟ حضور ایشان در این برنامهها چقدر مؤثر بود؟
قبل از کرونا بیشتر برنامههای رایزنی فرهنگی حضوری بود و طبیعتاً امکان سفر و سخنرانی ایشان وجود نداشت، اما در دوره کرونا و به دلیل برقراری شرایط اضطراری، بخش عمدهای از برنامهها و نشستهای تخصصی در فضای مجازی اجرا میشد، لذا امکان شرکت و سخنرانی برای ایشان از راه دور هم فراهم بود. از جمله آنان سمینار تخصصی با موضوع حضرت امام (ره) و به مناسبت سالگرد ارتحال ایشان بود که خانم کونیکو در فضای مجازی از تهران شرکت کردند و به زبان ژاپنی برای مدعوین سخنرانی کردند که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. یکی از اقدامات مهم رایزنی فرهنگی، اجرای هر ساله برنامههای متنوع به مناسبت هفته دفاع مقدس بود که از سرکار خانم بابایی در نشست تخصصی سال گذشته با عنوان «تجاوز صدام و مقاومت مردم ایران» نیز دعوت کردیم و در این برنامه مطالب ارزشمندی را به زبان ژاپنی ارائه کردند، به ویژه در تشریح حقانیت و مظلومیت ملت ایران و به خصوص حمله شیمیایی به کشورمان که مانند حمله اتمی امریکا به هیروشیما، ناکازاکی و توسط یک دولت در تاریخ سابقه نداشت و بسیار مورد توجه قرار گرفت و شاید برای بسیاری از آنان هم تازگی داشت، البته در کنار این گونه برنامهها و علاوه بر دریافت نظرات و دیدگاههای ایشان، رایزنی فرهنگی در شماره اول نشریه تخصصی و ویژه ایرانشناسی و اسلامشناسی به زبان ژاپنی با نام «ایران» هم مصاحبه تفصیلی را منتشر کرد و در اختیار علاقهمندان و مخاطبان ژاپنی قرار داد که در چند نوبت هم تجدید چاپ شد.
اگر بخواهید شخصیت ایشان را توصیف کنید، به چه ویژگیهایی اشاره میکنید؟
توصیف شخصیت ایشان بسیار سخت است و بررسی زندگی سرکار خانم بابایی ویژگیها و مؤلفههای ارزشمند و بینظیری را ارائه میکند که شاید مهمترین آنان ایثارگری، فداکاری و همچنین همت فراوان برای معرفی و ارائه شناخت از مظلومیت ملت ایران در دوران انقلاب، دفاع مقدس و دوران تحریم است که سرکار خانم بابایی همواره در کنار ملت بزرگ ایران حضور داشته است. فردی از کیلومترها دورتر از ایران و با دین و سرزمینی کاملاً متفاوت، مهاجرت میکند و با مردم بزرگ ایران همراهی بیش از ۶۰ ساله دارد و عزیزترین داشته خود، یعنی فرزندش را در راه آرمانها و اهداف این کشور فدا میکند و تا پایان عمر بابرکت خویش نیز در این مسیر ثابتقدم میماند و نهایتاً این خلوص و ایثارگریها، مصداق عاقبتبخیری است که اینچنین از سوی اقشار مختلف و ملت شریف و قدرشناس ایران تشییع و بدرقه میشود و نام و یاد ایشان در اذهان همه ایرانیان به بزرگی و نیکی ماندگار ثبت و ضبط میشود. اخلاص، اخلاق، معنویت، فعالیت فرهنگی و دینی، اقدامات خیرخواهانه، ایثارگری و فداکاری، صبر، تلاش برای معرفی مظلومیت ملت ایران، نقش مؤثر در توسعه روابط ایران و ژاپن، عشق به ایران، آگاهیبخشی و بصیرتافزایی از جمله ویژگیهای این مادر شهید محسوب میشود.
از تأثیر ایشان در شناخت مردم ایران و ژاپن نسبت به هم بگویید.
باید به این نکته توجه داشت که نقش ایشان در دو حوزه معرفی ایران به جامعه ژاپن به طور خاص و کشورهای دیگر به طور عام قابل توجه است. معرفی و ایجاد شناخت از ایران به ویژه در دوران دفاع مقدس و از جمله حملات شیمیایی رژیم صدام به سردشت و همچنین معرفی ایران امروز به علاقهمندان خارجی به ویژه در قالب موزه صلح از یک سو و تلاش جدی برای همکاری و همراهی با گروهها و مخاطبان ژاپنی به خصوص در زمانی که به ایران در قالب گروههای مختلف علمی، فرهنگی و هنری سفر میکردند، خواهرخواندگی هیروشیما و سردشت، ارائه مشورتهای لازم برای همکاری بیشتر دو کشور به ویژه در زمینههای فرهنگی نقش مؤثر ایشان و علاقهمندی به توسعه این روابط را مورد توجه قرار میدهد و حضور در ژاپن در سال گذشته به عنوان سرپرست معنوی کاروان ورزشی پارالمپیک کشورمان هم نمونهای از این نقشآفرینی است. به هر شکل در این زمینه هم دغدغه جدی داشتند و هم تلاش فراوانی را انجام میدادند که بخشی از این اقدامات و فعالیتها را میتوان در قالب کتاب ارزشمند «مهاجر سرزمین آفتاب» که زندگی و فعالیتهای ایشان را تحریر و معرفی میکند، ملاحظه و مشاهده کرد.
چه اقداماتی در جهت معرفی کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» در کشور ژاپن انجام شده است؟
ابتدا لازم میدانم به سهم اندک خود، از تلاشهای جناب آقایان امیرخانی و حسام در خلق این اثر ارزشمند تقدیر کنم و از جناب آقای شیروانی در انتشارات سوره مهر و مجموعه حوزه هنری و سازمان تبلیغات که برای چاپ و نشر این کتاب همت کردند و همکاری جدی را هم با ما داشتند که بتوانیم در راستای معرفی آن اقدام کنیم و همچنین سرکار خانم موریتا، ایرانشناس ژاپنی که ترجمه آن را به سرانجام رساندند، تشکر کنم. رایزنی فرهنگی تعداد قابل توجهی از این کتاب را به زبان فارسی به ژاپن منتقل کرد و در اختیار برخی ایرانیان و دانشجویان مقیم و همچنین تعدادی از ایرانشناسان و اسلامشناسان قرار داد و از مهمترین اقدامات و از جمله آخرین آنان در دوران مسئولیت بنده این بود که بتوانیم نسخه ژاپنی را با همکاری طرفهای ژاپنی به چاپ برسانیم و در شبکه رسمی توزیع در کتابفروشیها و فضاهای مجازی به منظور در برگرفتن دایره گستردهای از مخاطبان قرار دهیم و خوشبختانه با مذاکرات مختلف و متعدد نهایتاً قرارداد چاپ و توزیع نسخه ژاپنی کتاب با انتشارات پائو توسط اینجانب به امضا رسید و مقدمات آن نیز از جمله عکسها و مجوزها از انتشارات سوره دریافت شد و در اختیار طرف ژاپنی قرار گرفت و برای شناخت هر چه بیشتر طرف ژاپنی هماهنگی ملاقات وی با سرکار خانم بابایی نیز در تهران انجام شد و به زودی نسخه ژاپنی به چاپ خواهد رسید که میتواند علاوه بر معرفی از این مادر بزرگ و فداکار، نقش مهمی نیز در ایجاد شناخت از ایران داشته باشد. باید از همکاری جدی آقای یاسوناکا، مدیر انتشارات پائو نیز در اهتمام به این موضوع تقدیر کرد و امیدوارم با برنامههایی که در خصوص رونمایی از کتاب و به ویژه تقریظ مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) در تهران و ژاپن انجام میشود، اثرات مطلوب و ارزشمندی را در توسعه روابط فرهنگی دو کشور و ایجاد شناخت بیش از پیش شاهد باشیم.
به طور کلی روابط فرهنگی ایران و ژاپن چگونه است؟
ایران و ژاپن دو کشور بزرگ در دو پایانه غربی و شرقی آسیا هستند که روابط فرهنگی و تاریخی طولانی بیش از هزارو ۳۰۰ سال را تجربه میکنند که دوستانه، همراه با احترام و نزدیک بوده است. در سال ۱۳۹۹ هم نودمین سالگرد آغاز روابط رسمی دو کشور جشن گرفته شد و رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن هم با برنامهریزیهایی که انجام داد، بیش از ۱۰ عنوان برنامه فرهنگی از جمله برگزاری اولین دور گفتوگوی دینی ایران و ژاپن با عنوان «خانواده در اسلام و شینتو»، انتشار سومین شماره نشریه تخصصی «ایران» به زبان ژاپنی ویژه این مناسبت، برگزاری هفته فیلم، انتشار کتاب ۴۷۰۰ مایل، هنر پل ارتباط ایران و ژاپن، اجرای هفته موسیقی، برپایی نمایشگاه و انتشار کتاب ژاپنشناسی در ایران را به انجام رساندیم و سفارت ژاپن در ایران هم به این مناسبت برنامههای متنوعی اجرا کرد. هر دو طرف نسبت به فرهنگ، تاریخ، تمدن و هنر یکدیگر احترام قائل هستند و خوشبختانه این شناخت روزبهروز افزایش داشته و امیدواریم با ایجاد شناخت هر چه بیشتر نیز در تمامی زمینهها شاهد توسعه تعاملات و تبادلات فیمابین باشیم. در خصوص همکاریهای فرهنگی در سالهای اخیر اقدامات مهم و تأثیرگذاری انجام شد، ضمن آنکه اخیراً نیز در ملاقات وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی با سفیر ژاپن در تهران بر توسعه این همکاریها و علاقهمندی و آمادگی جمهوری اسلامی ایران به منظور حمایت از توسعه همکاریهای فرهنگی، هنری و علمی تأکید شد. به هر شکل ظرفیتهای فراوان و مهمی در دو کشور وجود دارد که میتواند در عرصههای مختلف دوجانبه و چندجانبه و از جمله در حوزه فرهنگی مورد بهرهبرداری و استفاده قرار گیرد و با گامهای جدی در این زمینه شاهد رشد روزافزون تبادلات در تمامی زمینهها خواهیم بود.
مردم ایران تا چه اندازه با فرهنگ ژاپن آشنا هستند؟
بنا ندارم در این خصوص اغراقآمیز صحبت کنم، اما با توضیحاتی که در سؤال قبلی تقدیم مخاطبان عزیز شد، باید گفت که نگاه مثبتی از سوی مردم ایران نسبت به ژاپن وجود دارد که شاید در مقایسه با دیگر کشورها، در سطح بالاتری قرار داشته باشد و متقابلاً هم در مورد مردم ژاپن و افرادی که نسبت به ایران شناخت بیشتری دارند همین گونه است. هم سابقه مباحثی مانند اتحادیه آسیایی، کمک نفتکش ژاپنی نیشیمارو در حمایت از ایران در دوران تحریم و ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۳۲، کمک و حمایت مردم ایران در زلزله فوکوشیما، همراهی مردم ژاپن در زلزله بم و بسیاری دیگر از این موارد و هم تبادلات سینمایی و از جمله سریالها و فیلمهایی که در ایران به ویژه در دوران دفاع مقدس در صداوسیما پخش میشد در ارتباط گیری، تصویرسازی و تعاملات بیشتر نقش داشته است که البته باید در مجال مفصلتری به ارزیابی دقیقتر و بیشتر آنان پرداخت. تلاش برای بهرهمندی از این ظرفیتها در گذشته و امروز میتواند بسیار نقشآفرین باشد، چنانچه در دوران حضور در ژاپن با برپایی نمایشگاههای متعدد فرهنگی، چهار دوره هفته فیلم، چهار دوره هفته موسیقی، چاپ بیش از ۱۵ عنوان کتاب با ۱۹ نوبت چاپ و حدود ۳۰هزار تیراژ به زبان ژاپنی با همکاری مؤسسات ژاپنی، توسعه فعالیتها در شبکههای اجتماعی و مجازی به زبان ژاپنی، حمایت از فعالان فرهنگی و ایرانشناسان و اسلامشناسان ژاپنی، استفاده از ظرفیتها و همکاری ایرانیان و دانشجویان مقیم، برگزاری بیش از ۱۵۰ سمینار و نشست علمی و تخصصی و برپایی ماه فرهنگی ایران در ژاپن در این جهت تلاش فراوانی برنامهریزی و عملیاتی شد، به عنوان نمونه باید تنها به یک مورد اشاره کنم که همزمان با برپایی المپیک ۲۰۲۱ و از سوی رایزنی فرهنگی، نمایشگاهی از آثار هشت هنرمند نقاش و برجسته ژاپنی با عنوان «تبادلات فرهنگی ایران و ژاپن» در آن کشور برگزار شد که با پیشنهاد ارائهشده از سوی رایزنی فرهنگی، برای اولین بار هر کدام از آنان یک اثر از ایران مانند مسجد امام اصفهان، تخت جمشید، کوزه و ظرف مسی دوران کهن و تهران را به انتخاب خودشان نقاشی و خلق کردند که در ایجاد شناخت به ویژه در جامعه مرجع و نخبگانی ژاپن بسیار مهم و اثرگذار تلقی شد. سرکار خانم بابایی به نوعی در جریان این تحولات و فعالیتها قرار داشتند و همواره خود در این زمینه نقشآفرین و تأثیرگذار بودند. در زمان حضور سال گذشته به مناسبت المپیک در توکیو، برخی از این موضوعات و فعالیتها در اختیار ایشان هم قرار گرفت و هر کمکی که میتوانستند به ویژه در ارتباط با افراد انجام دهند، دریغ نکردند. نام و یاد این مادر شهید همواره در اذهان ملت بزرگ و قدرشناس ایران به بزرگی ماندگار خواهد بود و یقیناً این نام نقش مهمی در توسعه روابط فرهنگی دو کشور خواهد داشت و با تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» بیتردید این جایگاه و نقش مؤثرتر خواهد بود.