بوشهر در طول تاریخ سراسر افتخار‌آمیز خود سه بار، یعنی در سال‌های ۱۲۳۵ و ۱۲۱۶ و ۱۲۹۴ خورشیدی ازسوی قوای نظامی و استعماری انگلیس مورد تجاوز و اشغال قرار گرفت، ولی هربار، مردم غیور و جان برکف خطه دلاورخیز جنوب به مقابله با اشغالگران برخاستند. در این میان، نقش رئیسعلی دلواری، به‌عنوان طلایه‌دار نهضت مبارزات مسلحانه مردم تنگستان و دشتستان از اینرو پررنگ و حائز اهمیت است که در حمله سوم ناوگان دریایی انگلیسی‌ها در ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی که منجر به اشغال بندر بوشهر و برافراشتن پرچم بریتانیا بر فراز عمارت حکومتی شد از یک‌سو توانست با سازماندهی تفنگچیان و مبارزان دلواری حملات چریکی و نامتقارن علیه استحکامات و اردوگاه نظامی انگلیسی‌ها در محلات بهمنی و تنگک بوشهر طرح‌ریزی و عملیاتی کرده و ضربات سختی بر پیکره استعمارگران وارد کند و از سوی دیگر پیوند عمیق و ریشه‌دار با مرجعیت آن روز یعنی آیت‌الله شیخ محمدحسین مجاهد برازجانی که منجر به صدور فتوای قیام علیه استعمارگران خارجی شد تا شوری وصف‌ناپذیر در میان مردم منطقه به وجود آورد.
امسال روز مبارزه با استعمار برنامه‌های متفاوتی نسبت به سالیان گذشته در استان بوشهر و خصوصاً دلوار زادگاه شهید رئیسعلی دلواری برگزار شد. بخشدار بندر دلوار در گفتگو با «جوان» با اشاره به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای برگزاری یکصد و هفتمین سالروز شهادت رئیسعلی دلواری گفت: «برنامه‌های متعدد و متنوعی برای گرامیداشت سالگرد شهادت سردار بزرگ قیام جنوب تدارک دیده شد که در طول هفته رشادت و استعمارستیزی در بخش دلوار از جنوب تا شمال و مرکز بخش و در شش نقطه و روستای مختلف بخش برگزار شد.» عبدالرضا عالی‌پور اضافه کرد: «همچنین فراخوان تصویرسازی چهره رئیسعلی دلواری برگرفته از توصیفات کتاب «شاخه نبات» خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم سوئدی از حضور در ایران در خلال وقایع جنگ جهانی اول انجام شده است. اینکه عکسی واقعی از شهید رئیسعلی موجود نیست از تصاویر منتخب و نزدیک به این توصیفات به عنوان عکس شهید رئیسعلی دلواری رو نمایی و افزون بر این برنامه‌های متنوع فرهنگی، قرآنی، ورزشی و مذهبی نیز در طول هفته برگزار شد.»
بوشهر سرشار از حماسه
پنج‌شنبه گذشته بود که اختتامیه کنگره یکصد و هفتمین سالگرد شهادت شهید رئیسعلی دلواری در زادگاهش دلوار تنگستان استان بوشهر برگزار شد. در این مراسم استاندار بوشهر با بیان اینکه این استان در سه مقطع تاریخی با استعمار و استکبار وارد مبارزه شده است، گفت: «از ۲۴۰ سال پیش تاکنون استان بوشهر در سه مقطع تاریخی با سه ابرقدرت جنگید و هر سه ابرقدرت را شکست داد و منطقه خلیج‌فارس را ترک کردند.» محمد محمدی زاده، نخستین مبارزه مردم بوشهر را با استعمارگر پرتغال دانست و تصریح کرد: «دومین حماسه مربوط به قیام رئیسعلی دلواری در مبارزه با استعمار انگلیس و سومین حماسه، مبارزه نادر مهدوی و همرزمانش با امریکا در خلیج‌فارس است که هر سه در راه دفاع از ایران و مقابله با ظلم بود.» وی با اشاره به اینکه شهید نادر مهدوی کمر امریکا را در خلیج‌فارس شکست، تصریح کرد: «هدایت علما در هر سه حماسه نقش مهمی ایفا کرده است. بزرگداشت این حماسه‌ها و شهید رئیسعلی دلواری و صد‌ها شهید دیگر را مدیون انقلاب اسلامی هستیم. انقلاب اسلامی این فرصت را فراهم کرد این ستاره‌هایی که پشت غبار قرار گرفته بودند آشکار و مسیر را به نسل بعدی نشان بدهند.» وی در ادامه جنگ اقتصادی را مورد اشاره قرار داد و گفت: «دولت سیزدهم و مجلس یازدهم کشور در شرایطی تحویل گرفتند که دشمن تا قلب اقتصاد پیشروی کرده بود و در یک سال گذشته اقدامات ارزشمندی صورت گرفته تا مواضعی که در جنگ اقتصادی از دست داده‌ایم به دست آوریم.»
شهادت رئیسعلی با خیانت همرزمش
وقتی به یک قرن قبل‌تر بر می‌گردیم، می‌بینیم تلاش سردار رئیسعلی دلواری در به‌کارگیری ظرفیت معتمدان و کسبه و تجار معروف بوشهر و نیز ایجاد اتحاد بین سران و خوانین ذی‌نفوذ و قدرتمند منطقه در تقویت محور مقاومت علیه بیگانگان برجسته است. این در حالی بود که دولت مرکزی ایران هیچ‌گونه حمایت و پشتیبانی از حرکت وطن خواهانه مجاهدان تنگستانی و دشتستانی نداشت. شکست پی‌درپی نیرو‌های متجاوز انگلیسی در برابر شبیخون رئیسعلی و یارانش، انگلیسی‌ها را برآن داشت تا این سردار وطن‌پرست را از سر راه خود بردارند و برابر اسناد با دسیسه هربرت چیک، کنسول بریتانیا در بوشهر، شب سوم سپتامبر ۱۹۱۵ برابر با ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی و ۲۷ روز پس از اشغال بوشهر در جریان یکی از شبیخون‌ها در محله تنگک ناجوانمردانه از پشت مورد اصابت گلوله یکی از همرزمان خائن خود قرار گرفت و در ۳۴ سالگی به شهادت رسید. پیکرش پس از تشییع و با حضور پدرش زائر محمد کدخدای دلوار در جوار امامزاده‌ای در گورک سادات به امانت نگهداری و شش ماه بعد به نجف اشرف منتقل و در قبرستان وادی‌السلام به خاک سپرده شد. به پاس رشادت‌ها و مبارزات وطن پرستانه این شهید سرافراز، ۱۲ شهریور به نام روز مبارزه با استعمار در گاه‌شمار جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است.
مقبره نیمه کاره سردار
در سفر تاریخی حضرت آیت الله خامنه‌ای، مقام معظم رهبری به بندر دلوار خطاب به مرزبانان همیشگی کشور با اشاره به نقش تاریخی شهید دلواری در مبارزه بی‌امان با استعمارگران فرمودند: نمایندگان بیگانه بر مردم حکمرانی و با مردم با تحقیر برخورد می‌کردند در چنین شرایطی در هر گوشه‌ای از کشور مردان شجاعی پیدا شدند و فکر کردند که با دست خالی می‌شود کاری را انجام داد و مرد خدا این است. یکی از این افراد، رئیسعلی شماست که رئیسعلی ملت ایران است. در سالیان اخیر همواره مسئولان استان بر لزوم ساختن مقبره‌ای در خور شأن و شخصیت شهید دلواری در قبرستان وادی السلام تأکید دارند و وعده آن را می‌دهند ولی تاکنون اقدامی برای ساخت آن انجام نشده و مزار این شهید استعمارستیز با همان سبک و سیاق یک قرن پیش مورد زیارت زوار هموطن عتبات عالیات قرار می‌گیرد. سال ۹۲ مسئولان وقت استان بوشهر اعلام کردند که مقبره شهید رئیسعلى دلوارى، سردار بزرگ مبارزه با استعمار پیرانگلیس در قبرستان وادی‌السلام نجف اشرف بازسازی می‌شود، بنابراین عملیات اجرایی آن در سال ۹۶ آغاز شد، اما تنها ستون‌های عمودی و افقی این سازه به اجرا درآمد و عملاً کار در همین مرحله متوقف شد.
عکسی در آلمان
با شهادت مظلومانه این پرچمدار نهضت جنوب که ردپای توطئه گران خارجی و وطن فروشان داخلی در آن به وضوح مشخص است و هم راستا با سیاست‌های همیشگی استعمار پیر انگلیس، تا مدت‌های زیادی تصویر یا عکسی از این سردار فقید در دسترس نبود و تمام آرشیو‌های ملی و خارجی با دسیسه انگلیس‌ها اثری از آن دیده نشد، اما سرانجام با تلاش‌های پژوهشگر بوشهری خانم مهتاب ابراهیم زاده عکس واقعی «شهید رئیسعلی دلواری» در موزه شهرداری ایالت زالس گیترز آلمان که زادگاه ویلهلم واسموس کنسول وقت دولت آلمان در خلال جنگ جهانی اول در ایران بود شناسایی و در کتابی اختصاصی از سوی این پژوهشگر منتشر شد.
