با توجه به تحلیل مشاهدات میدانی و گفتگو با نخبگان و صاحبنظران می‌توان سه سطح متفاوت برای مناسک اربعین به ویژه پیاده‌روی آن در نظر گرفت:
۱- توریست- زائر
در سطح اول، می‌توان مناسک اربعین را به مثابه سفر زیارتی صرف عده‌ای از ایرانیان به عتبات عالیات دانست و برای آن برنامه‌ریزی کرد. از این نظر، این مناسک بیشتر نوعی گردشگری زیارتی است. در این سطح، توجه به تدارک امکانات رفاهی زائران مقوله‌ای مهم است.
۲- ارتباطات میان فرهنگی
سطحی دیگر فراتر از سطح اول است، زمینه برگزاری زیارت باعث می‌شود تا زیارتی مذهبی، شکلی فرهنگی یابد. با توجه به نشانه‌های بارز و آشکار، زیارت اربعین را می‌توان فراتر از یک زیارت و گردش مذهبی و موجد ارتباطات میان فرهنگی بین ملت عراق و ایران دانست. کارکرد این ارتباط فرهنگی می‌تواند سیاسی، روانی، اخلاقی و مذهبی باشد.
الف- از منظر سیاسی، با توجه به اینکه بیشتر مردم دو کشور شیعه‌اند، حضور ایرانیان در این مناسک باعث آشنایی و نزدیکی بیشتر دو ملت خواهد شد. این نزدیکی فرهنگی قطعاً یکی از مؤلفه‌های امنیت نرم که مقدمه امنیت سخت است، خواهد بود.
ب- از نظر مذهبی، حضور در یک مناسک زیارتی که فرد به صورت آگاهانه رنج و مشقت سفر را تحمل می‌کند و در نهایت به حضور امام معصوم (ع) شرفیاب می‌شود، باعث تقویت روحیه و انگیزه‌های مذهبی فرد می‌شود.
۳- زمینه‌سازی تمدنی
در سطحی عمیق‌تر، مناسک اربعین را می‌توان به مثابه یک مناسک تمدن‌ساز دانست. تمدن محصول فرایند همگرایی و عدم‌تنازع فرهنگ‌ها در طولانی‌مدت در یک پهنه جغرافیایی با امکانات مادی و نهاد‌های مورد نیاز است. پس ارتباطات میان‌فرهنگی پیش‌زمینه شکل‌گیری یک تمدن است.
سال‌هاست بحث تمدن‌سازی و تمدن‌گرایی کلیدواژه محافل فکری و علمی انقلاب اسلامی شده است، ولی متأسفانه این نگاه‌ها بیشتر ملی بوده و عرصه‌های فراملی را مورد توجه قرار نداده است. شکل‌گیری تمدن شیعی در ایران بدون توجه به ژئوکالچر شیعه در منطقه‌امکانپذیر نیست. کشور ایران بدون ارتباط با دیگر زیست‌بوم‌های شیعی در منطقه جهان اسلامی نمی‌تواند مدعی تمدن‌سازی باشد. تمدن‌سازی اگر چه ایده‌ای آرمانی است، اما محملی و فرایندی زمینی دارد، از همین رو بدون همراه کردن دیگر روایات فرهنگی، اسلامی و دینی و شیعی و داد و ستد با آن‌ها نمی‌توان امیدی به شکل‌گیری تمدن داشت. این همراهی ابتدا باید یک وجه نمادین داشته باشد. با توجه به اینکه امام حسین (ع) مورد قبول همه فرقه‌های شیعی و نیز مورد توجه بسیاری از اهل سنت و حتی مسیحیان و ارامنه است، می‌توان مدعی شد مناسک اربعین این پتانسیل را دارد که وجه نمادین این همراهی و همگرایی باشد. از این جهت و با این نگاه مناسک اربعین نباید آنچنان که برخی تفکرات سلفی شیعی می‌خواهند صرف و خرج غیریت‌سازی میان شیعه و سنی شود.
تمدن‌سازی یک فرایند و پروسه است و نه یک پروژه. عجله و بی‌صبری مهم‌ترین آفت‌های فرایند‌ها هستند. باید تلاش کرد این فرایند به طور طبیعی بارور شود.
