روزگاری آذربایجانغربی از جمله استانهای پرآب کشور به شمار میآمد که بارشها و میزان آب ذخیره آن آرزوی هر منطقهای بود. استانی که این روزها نه تنها هیچ اثری از حال و احوال خوب آن روزها را ندارد، بلکه وضعش آنقدر بد شده که نیازمند یک کمک جدی است.
کمبود آب به سفرههای زیرزمینی آذربایجانغربی رسیده و به خصوص در منطقه شمال استان هر قطره آب حکم طلا را دارد و نوعی مرگ پنهان برای زمینهای زراعی اتفاق افتاده است.
در همین رابطه معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی با بیان اینکه در استان سالانه ۳۶ میلیون متر مکعب کسری مخزن آب در سال را داریم، میگوید: «با کاهش بارندگیها و همچنین وضعیت دریاچه ارومیه که به معضلی بزرگ تبدیل شده، در کنار مدیریت آبهای سطحی برای اختصاص حقآبه دریاچه و ایضاً بخش کشاورزی، اولین گام برای جلوگیری از بروز بحران در این استان این است که کشاورزان دست از حفر چاه بر دارند و مسئولان هم انجام آبیاریهای نوین و استفاده از سیستمهای قطرهای و بارانی را مورد حمایت قرار دهند.»
با انجام این کارها تازه میتوان به بهبود وضعیت سفرههای زیرزمینی، امیدوار بود و از تداوم بروز پدیده فرونشست جلوگیری کرد و چه بسا سفرههای زیرزمینی کمکم احیا و میزان آب آنها افزایش یابد.
تکلیف چاههای فاقد پروانه
انگار دریاچه ارومیه همه نظرها را به خود معطوف کرده بود و کسی در آذربایجانغربی به مسائل دیگر در حوزه آب فکر نمیکرد.
آنقدر این بیتوجهیها بالا رفت که حالا آبی برای هیچ کاری باقی نمانده و دریاچه هم روزهای آخر عمر خود را سپری میکند.
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی با اشاره به کسری سالانه ۳۶ میلیون مترمکعب آب، میگوید: «این میزان در سال زراعی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ به حدود ۱۱۶میلیون متر مکعب رسیده و نشان میدهد مصرف بیرویه آبهای زیر زمینی در سالهای اخیر رشد زیادی پیدا کرده که باید از این موضوع جلوگیری شود.»
محمد اشرفی با اشاره به اینکه ۳۷ هزارو ۶۳۰ حلقه چاه مجاز دارای پروانه بهرهبرداری در آذربایجانغربی وجود دارد که ۸۹ درصد معادل ۳۳ هزارو ۳۶۵ حلقه از این تعداد در بخش کشاورزی مصرف میشود، ادامه میدهد: «تا پایان سال گذشته در استان بیش از ۹ هزارو ۲۵۰مورد نصب کنتور انجام شد که امسال نیز ۲۱۴ دستگاه کنتور روی چاههای استان نصب شده است.»
وی با بیان اینکه ۳۴ هزار حلقه چاه غیر مجاز نیز بعد از سال ۱۳۸۵ حفاری شده که در لیست و اولویتهای شرکت آب منطقهای استان برای برخورد و انسداد قرار دارند، تصریح میکند: «۲۶ هزارو ۵۰۰حلقه چاه وجود دارد که تاریخ حفر و بهرهبرداری آنها به قبل از سال ۱۳۸۵ باز میگردد که آنها مشمول قانون تعیین و تکلیف چاههای فاقد پروانه میشوند و به شرط ضرر نرساندن به منابع مجاور و اجرای آبیاری تحت فشار و نصب کنتور به آنها پروانه بهرهبرداری تعلق میگیرد.»
از سال ۱۳۹۴ بود که طرح احیا و تعادل بخشی آغاز شد و تا پایان سال ۱۴۰۰ در آذربایجانغربی ۶ هزارو ۲۶۹ حلقه چاه با حجم صرفهجویی ۸۵ میلیون متر مکعب مسدود شد.
بر اساس گزارشها در شش ماهه نخست سالجاری نیز بیش از ۳۰۷حلقه چاه غیر مجاز با صرفهجویی آب بیش از ۲ میلیون متر مکعب پر و مسدود شده است.
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی نیز با اشاره به اجرای طرح انسداد چاههای غیرمجاز در استان از سال ۱۳۹۴ میگوید: «در این مدت، ۶ هزارو ۲۶۹ حلقه چاه غیرمجاز در شهرستانهای مختلف مسدود شده است. از این تعداد، ۵ هزارو ۳۳۶ حلقه چاه غیرمجاز در حوضه انسداد ۶ هزار حلقه چاه غیرمجاز آبریز دریاچه ارومیه بوده که در این مدت مسدود و مسلوبالمنفعه شده است.»
وی با بیان اینکه میزان ذخیره آب صورت گرفته از این اقدام در طی حدود هفت سال، نزدیک به ۸۵ میلیون مترمکعب در استان و ۶۶ میلیون مترمکعب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده ادامه میدهد: «در سالجاری هم ۳۰۷ حلقه چاه غیرمجاز از چرخه مصرف خارج شد که از این تعداد، ۲۸۱ حلقه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرارداشت.»
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی همچنین از نصب کنتور به ۹ هزارو ۲۵۱ چاه در استان خبرداده و میگوید: «از این تعداد، ۲۱۴ حلقه در سالجاری صورت گرفتهاست.»
توقیف دستگاههای حفاری
آذربایجانغربی در سه حوزه آبریز ارس، آبریز مرزی غرب و دریاچهارومیه قرار دارد که افزایش بیرویه استفاده از آبهای زیرزمینی موجب افت آبخوانها و سفرههای آب زیرزمینی شدهاست.
آنطور که مسئولان اعلام کردهاند، از کل کنتورهایی که بر سر چاهها در آذربایجانغربی نصب شده، ۷ هزارو ۱۵۴ مورد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده و بیشترین تعداد نصب کنتور هم مربوط به سال گذشته با ۳۱۴ دستگاه است.
معاون حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقهای آذربایجانغربی یکی از اقدامات صورت گرفته در راستای جلوگیری از مصرف نامتعارف آب به ویژه آبهای زیرزمینی را توقیف دستگاههای حفاری عنوان کرده و میگوید: «از ابتدای اجرای این طرح تاکنون، ۴۱۰دستگاه حفاری در کل استان توقیف شده که ۳۴۵ مورد مربوط به حوضه دریاچه ارومیه بوده و بیشترین تعداد هم به شهرستان ارومیه با ۱۸۵دستگاه اختصاص داشته است.»
اشرفی از استقرار و تقویت اکیپهای گشت و بازرسی از منابع آب در استان خبر داده و ادامه میدهد: «در این راستا امسال به تعداد ۶۰ اکیپ صحرایی در سطح استان که ۵۰ اکیپ آن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه فعالیت داشتهاند مستقر شدهاند.»
نگاه یک جانبه به توسعه کشاورزی و عدم رعایت الگوی مصرف از جانب متولیان امر کشاورزی از عوامل اصلی بروز پدیده نامطلوب افت ادامهدار در سطح آبخوانهای استان محسوب میشود که با توجه به نقش تعیین کننده آب زیرزمینی در تأمین آب مورد نیاز برای مصارف مختلف از جمله شرب و کشاورزی در مناطق مختلف روستایی و همچنین تأمین آب بخش صنعت، اهمیت حفظ و نگهداری از منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از برداشتهای غیر مجاز را دو چندان میکند.