جشنواره رشد، قدیمیترین جشنواره فیلم در ایران است و از هفتم آذرماه، پنجاه و دومین دوره آن آغاز میشود. در این دوره ۳ هزار و ۴۶۰ فیلم به دبیرخانه رسیده است. از این میان ۲ هزار و ۷۳۲ فیلم از فیلمسازان خارجی و ۷۲۸ فیلم از فیلمسازان ایرانی بود. امسال فیلمهای مستند، داستانی (کوتاهو بلند) و پویانمایی که به تشخیص هیئت انتخاب به مرحله نهایی راه پیدا کنند، در چهار بخش بینالملل، معلمان فیلمساز، دانشجومعلمان فیلمساز و دانشآموزان فیلمساز به داوری گذاشته خواهند شد. در نهایت در مراسم اختتامیه که سیزدهم آذرماه برگزار میشود، فیلمهای برتر به عنوان برندگان تندیسهای جشنواره معرفی خواهند شد.
راه پرفراز و نشیب
در طول چند دهه، جشنواره فیلم رشد راه پرفرازونشیبی را طی کرده است، ولی همین که با وجود انبوه مشکلات توانسته تا اینجا به حیات خود ادامه دهد و نام خود را به عنوان یکی از جشنوارههای معتبر عرصه هنر ایران اسلامی مطرح کند، بزرگترین نقطه قوت آن است. جشنواره رشد در فضای آلوده به ابتذال سینمای پیش از انقلاب، اصالت خود را حفظ کرد، به همین دلیل موفق شد حیات خود را بعد از انقلاب نیز ادامه دهد.
یکی دیگر از عوامل پایداری جشنواره فیلم رشد، مخاطبان آن بودند؛ با وجود آنکه تمام جامعه را میتوان مخاطب فیلمهای علمی، آموزشی و تربیتی دانست، دانشآموزان و معلمان به عنوان عناصر اصلی نظام آموزش و پرورش، مخاطب اصلی این جشنواره هستند. جشنواره رشد به خاطر جمعیت بالای مخاطبان خود، ممتاز است و میتواند توجهات را بیش از هر رویداد سینمایی و هنری دیگر به خود جلب کند؛ همانطور که در دورههایی استقبال بسیار زیاد همین مخاطبان، آثار ارائه شده را بسیار مشهور کرد و پای معلمان و دانشآموزان را به جلسات نقد و بحث گشود.
حوالی ۶۰ سالگی
اولین دوره جشنوارهای که امروز آن را به نام «جشنواره بینالمللی فیلمهای علمی، آموزشی و تربیتی رشد» میشناسیم در سال ۱۳۴۲ برگزار شد. در نخستین سالهای برگزاری نام این رویداد «فستیوال بینالمللی فیلمهای آموزنده» بود، ولی از دوره پنجم به بعد به «جشنواره بینالمللی فیلمهای آموزشی» تغییر پیدا کرد. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۴ دوره از این جشنواره برگزار شد. بعد از انقلاب هم به دلیل دگرگونی مدیریتی و پس از آن، گرفتاریهای ناشی از جنگ تحمیلی، چند سالی در برگزاری جشنواره فاصله افتاد تا اینکه پانزدهمین دوره جشنواره در سال ۱۳۶۴ با نام «جشنواره بینالمللی فیلمهای آموزشی و تربیتی» برگزار شد. از دوره بیستم نیز نام جشنواره به نام کنونی آن تغییر پیدا کرد.
اکنون در حالی که جشنواره فیلم رشد به آغاز هفتمین دهه عمر خود نزدیک میشود، هنوز تا بلوغ راه درازی در پیش دارد و باید چارچوبی را که در آن جایگاه اصلی خود را بازمییابد، تعریف کند. با وجود تمام محاسن جشنواره، این رویداد هنوز در حد و اندازه مخاطبانش رشد نکرده است.
همان همیشگی، بدون نوآوری
عدم توفیق جشنواره در جذب همه دانشآموزان ایران میتواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ چه بسا گرفتاریهای مالی یا مشکلات مدیریتی و ناپایداریهای دبیرخانه جشنواره در این اتفاق دخیل بوده باشد، اما آنچه بیش از هر چیز «رشد» را از بلوغ بازداشته، نگاه مقطعی به آن است. انگار جشنواره رشد یک «پروژه» است که باید هر سال در جریان فعالیتهای معمول اداری انجام شود. براساس این نگاه در برگزاری جشنواره نه نوآوری لازم است و لازم است بازدهی خاصی از آن گرفته شود. بدین ترتیب به محض اینکه اختتامیه جشنواره به پایان برسد، کار برگزاری جشنواره تمام شده است و دیگر هیچ مسئولیت و وظیفهای متوجه برگزارکنندگان نیست. چنین برخوردی سبب میشود جشنواره رشد در انجام مأموریتی که در خدمت به نوجوانان و کودکان و تا حدودی، جوانان برای آن تعریف شده، اثربخش نباشد.
یکی از بزرگترین ظرفیتهای جشنواره فیلم رشد، حضور دانشآموزان در آن است. دانشآموزان در این جشنواره میتوانند آثار تولیدی خود را برای داوری عرضه کنند و با نقایص کار خود و ظرایف فیلمسازی آشنا شوند. اگر نگاه یا اندیشهای بازتر به کار بسته شود که تأثیر جشنواره در این حوزه را به خوبی درک کند، میتوان به خوبی به گسترش جشنواره امیدوار بود.
سکوی پرتاب
در دوران ما با فضایی که برای آموزشهای مجازی به وجود آمده، اثر تولیدات سینمایی و نمایشی در آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان، بهتر درک میشود. امروز به هر مدرسهای وارد شویم، کودکان و نوجوانان بسیاری را مییابیم که به واسطه حضور در فضای آموزش مجازی، تجربه فیلمسازی پیدا کردهاند و به آن علاقهمندند.
هرچند شاید برخی از این علاقهمندیها سطحی باشد، ولی در بین دانشآموزان، دوستداران جدی و عمیق سینما هم وجود دارند که اهل مطالعه هستند، به جهان نگاهی زیبا دارند و میتوان به رشد آنها امیدوار بود. از دل این علاقههای اصیل، خلاقیت و فکرهایی درخشان برمیخیزد، ولی به شرط آنکه رویدادی مثل جشنواره فیلم رشد بستری برای شناسایی این فکرهای خلاق فراهم کند.
از سالها پیش جشنواره فیلم رشد محملی برای کشف استعدادهای نوظهور بوده است. کارگردانان بزرگی هستند که با حضور در این جشنواره چهره شدند و امروز به عنوان یکی از نمادهای سینمای ایران شناخته میشوند. از میان کارگردانان جوان سینمای ایران هم افراد زیادی در دوران دانشآموزی خود با اکرانهای جشنواره رشد عالم سینما را کشف کردهاند و زمینه پیگیری هنر هفتم در آنان به وجود آمده است. اساساً هم وظیفه هر جشنواره معتبر این است که سکوی پرتابی برای بهترینها باشد و فضایی به وجود آورد که استعدادها مجال ظهور پیدا کنند؛ بنابراین باید فرصت جشنواره رشد برای حضور هرچه بیشتر دانشآموزان قدر دانسته شود و شرایط حضور آنان فراهم آید.
برند سینمای ایران
آنچه امروز در جهان به عنوان «سینمای ایران» شناخته میشود، ژانر اجتماعی سیاهی است که چه بسا فاصله زیادی با واقعیتهای جامعه ایران داشته باشد. در حالی که تا دو، سه دهه پیش، آنچه سینمای ایران را در جهان زبانزد کرده بود، فیلمهای کودک و نوجوان بود که مضامین آموزشی و تربیتی فراوانی در آن یافت میشد. آثاری که در سالهای نهچندان دور ساخته شد، پیامهایی را که جهان فراموش کرده بود به آنان یادآوری کرد و مفاهیمی مثل دوستی و محبت و خانواده را به آنان آموخت.
زندگی و مشکلات کودکان و نوجوانان جامعه ما، قویترین و پردامنهترین موضوع اجتماعی است که باید به آن پرداخته شود و از دل آن، فیلمهایی قصهگو بیرون آید، فیلمهایی که هم مشکلات را بررسی میکنند، هم راهکارهایی برای حل آن ارائه میدهند.