این روز‌ها خبر‌های خوبی از پارک ملی توران به گوش می‌رسد. با مشاهده و شناسایی چند یوزپلنگ در ماه‌های اخیر امید‌ها به حفظ این‌گونه در معرض انقراض بیشتر شده‌است. روز گذشته هم سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست از شناسایی دو قلاده یوز در محدوده پارک ملی توران خبر داد. یوز‌هایی که به گفته غلامرضا ابدالی، سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست جنسیت و سنشان نامشخص است، اما افزایش تظاهر یوزها در این محدوده به تنهایی خبری مسرت‌بخش محسوب می‌شود؛ یوز‌هایی که در خطر انقراضند و ایران و پارک ملی توران آخرین زیستگاه یوز آسیایی است که حالا دیگر یوز ایرانی به حساب می‌آید، چراکه نسل این گربه‌سان زیبا و پر ابهت در سایر زیستگاه‌هایش منقرض شده‌است.
هر چند ایران کشوری پهناور با تنوع زیستی غنی است، ولی در دهه‌های اخیر تعدادی از گونه‌های زیستی آن دچار انقراض شده‌اند. شیر ایرانی و ببر خزر از جمله گونه‌های زیستی کشورمان بودند که دچار انقراض شدند و پس از آن یوزپلنگ آسیایی با انقراض رو به رو شده‌است. یوزپلنگ آسیایی، که به عنوان یوزپلنگ ایرانی نیز شناخته می‌شود، زمانی از شبه قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان و سوریه پراکنده بوده‌است. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۴۷ برمی گردد. از آن زمان به بعد یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمروی خود ناپدید شد. امروز این گونه در تمام گستره آسیایی خود به جز یک جمعیت کوچک و به شدت در خطر انقراض (بین ۵۰ تا ۱۰۰ فرد) در ایران، از بین رفته‌است.
نشانه‌های موفقیت برنامه حفاظت از یوز ایرانی
مشاهدات یوزپلنگ در زیستگاه‌های شرقی و مرکزی ایران در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ شمسی، نظر متخصصان و کارشناسان را به خود جلب کرد و سرانجام با حمایت سازمان حفاظت محیط‌زیست و برنامه عمران ملل متحد (UNDP)، حفاظت از این گربه‌سان که به استناد فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت طبیعت (IUCN) به عنوان گونه‌ای به شدت در معرض خطر معرفی شده از سال ۱۳۸۰ تحت عنوان پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی (CACP) آغاز شد. هدف این پروژه، حفاظت از یک جمعیت پایدار از یوزپلنگ آسیایی در ایران است. حالا گزارش‌ها از مشاهدات یوز‌های ایران در منطقه حفاظت شده توران از موفقیت این پروژه محیط‌زیستی حکایت دارد؛ پروژه‌ای که بخشی از آن با تکثیر یوزها در اسارت رخ داد و سرانجام این تکثیر، مادرشدن ایران و تولد سه توله بود که از میان آن‌ها فقط پیروز زنده ماند.
افزایش امید‌ها با مشاهده یوزها در توران
در جهان دو گونه یوزپلنگ وجود دارد؛ یک گونه آسیایی و دیگری گونه آفریقایی است. گونه آفریقایی یوزپلنگ در شمال این قاره پهناور منقرض‌شده و حضور آن در حال حاضر فقط محدود به جنوب این قاره شده‌است. نسل یوز آسیایی که زمانی در گستره وسیعی از غرب این قاره از سوریه و عربستان تا هندوستان و ترکمنستان پراکنده بود، از ۲۰ سال پیش جز در ایران منقرض شده‌است. در حال حاضر زیستگاه یوزپلنگ آسیایی فقط به ایران که از ۴۸ سال پیش برنامه حفاظتی خود را برای نگهداری نسل این حیوان آغاز کرده، محدود می‌شود، به همین دلیل است که امروزه به یوز آسیایی، یوز ایرانی نیز گفته می‌شود.
بعد از پیدا شدن دو توله یوز ماده یعنی توران و آذر در منطقه توران از سوی یک چوپان و تحویل آن‌ها به سازمان محیط‌زیست خبر‌های خوش دیگر درباره شناسایی یوز‌های دیگر رسانه‌ای شد. چندی پیش هم یک ماده یوز به همراه سه توله آن در محور عباس‌آباد - میامی مشاهده شد.
به گفته بهرامعلی ظاهری، مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان سن سه توله یوز تازه مشاهده شده در محور عباس‌آباد - میامی این استان توسط محیط‌بانان منطقه حدود ۱۰ ماه است. طبق توضیحات ظاهری به دلیل کیفیت پایین تصاویر هنوز مشخص نیست که از یوز‌های شناسنامه‌دار هستند یا خیر، اما شادابی و سلامت توله‌ها به طور کامل مشهود است.
شناسایی دو قلاده یوز جدید
روز گذشته هم غلامرضا ابدالی، سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط زیست از شناسایی دو قلاده یوز در محدوده پارک ملی توران خبر داد. این یوزها از طریق دوربین‌های رصد در محدوده پارک ملی توران در شاهرود حدود ۲۱ روز پیش و در تاریخ نهم دی شناسایی شده‌اند. ابدالی در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است این یوزها والدین یا خانواده توران و آذر دو توله یوزی باشد که مدتی پیش توسط یک چوپان شناسایی و تحویل محیط زیست شدند، گفت: «نر و ماده بودن و بلوغ یوزها، چون رصد از فاصله حدوده ۳۰۰ متر بوده، دقیق نیست و ممکن است والدین توران و آذر باشند یا نباشند.»
جُفت «امید» تک درنای سیبری از بلژیک می‌آید!
یوز ایرانی در صدر اخبار محیط‌زیست ایران، تنها نیست. هر بار خبر‌هایی نیز از درنای مسافر سیبری در فریدونکنار می‌شنویم.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست بعد از اعلام خرید جفت برای درنا گفته است: پیدا کردن جفت به معنی همسرگزینی برای امید نیست، ما با بلژیک مذاکره کردیم و به دنبال این هستیم که یک درنای ماده را با امید هم‌مسیر کنیم و از این طریق کریدور ایران را احیا کنیم.
«امید» را تنها بازمانده از گونه تک درنای سیبری در ایران می‌دانند که برای چهاردهمین سال بدون جفت خود «آرزو» به تالاب فریدونکنار سفر می‌کند. امید از پرندگانی است که مهاجرت منظم دارد و حرکت خود را از سیبری آغاز می‌کند و پس از اقامتی کوتاه در ولگا روسیه و قزاقستان وارد تالاب فریدونکنار می‌شود و تا اسفند ماه مهمان ایران است.
امید که یک درنای سیبری نر است، آخرین بازمانده از جمعیت غربی درنای سیبری است. این پرنده وفادار به اقلیم مازندران از ۱۴ سال پیش با وجود از دست دادن جفتش «آرزو» همچنان برای زمستان‌گذرانی به مازندران می‌آید. این درنا سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۴ برای زمستان‌گذرانی به مازندران نیامد که باعث نگرانی دوستداران محیط‌زیست شده بود.
درنا‌ها پرندگانی تک همسری هستند و اگر جفت ماده به دلایلی جان خود را از دست بدهد، پرنده نر برای همیشه تنها خواهد ماند؛ سرنوشتی که امید به آن دچار شده است.
در زمستان سال ۱۳۸۶ سه درنای سیبری در فریدونکنار به زمین نشستند که متأسفانه همان سال یکی از درنا‌ها با شلیک گلوله کشته می‌شود. دو درنای دیگر (امید و آرزو) سال بعد هم به ایران باز می‌گردند که متأسفانه باز هم یکی از آن‌ها (آرزو) با شلیک گلوله کشته می‌شود. از آن سال به بعد امید هرساله در آبان ماه مهمان ایران می‌شود.
چندی پیش رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده بود که این سازمان در مذاکره با سایر کشور‌هایی که در مسیر حرکت امید هستند، قصد دارد تا برای امید جفت پیدا کند!
در این خصوص، ابدالی به تسنیم گفت: برای انتقال درنای ماده با بلژیک مذاکره کردیم و می‌خواهیم یک درنا ماده را از بلژیک ب ه فریدونکنار بیاوریم. در حال حاضر همه شرایط آماده است و جایگاه درنای ماده را نیز فراهم کرده‌ایم.
ابدالی گفت: اگر امید جفتی داشته باشد که با او سفر کند و هم‌مسیر شود، ممکن است خانواده‌های دیگری نیز از سیبری بیایند. در خصوص این درنای ماده، سه سناریو وجود دارد؛ ممکن است امید در اسفند ماه مهاجرت کند و درنای ماده در ایران بماند؛ ممکن است با هم مهاجرت کنند، اما درنای ماده با امید برنگردد. در سومین سناریو که ما امیدواریم اتفاق بیفتد، سال آینده درنای ماده و امید از مسیر ایران به فریدونکنار می‌آیند و خانواده‌های دیگر نیز با آن‌ها هم‌مسیر می‌شوند و کریدور ایران را احیا خواهند کرد.
وی اضافه کرد: روی این درنای ماده ردیاب نصب می‌شود و آن را تحت نظر می‌گیریم. این اقدام یک کار علمی برای حفظ کریدور پروازی است.
