ارگ بم که قبل از زلزله ویرانگر سال ۱۳۸۲ از آن به عنوان بزرگترین بنای خشتی جهان یاد میشد، بنا به گفتههایی در پنج قرن پیش از میلاد ساخته شده است.
در زلزله ۸۲ علاوه بر خسارتهای جانی و مالی فراوانی که به این منطقه وارد شد، جهان نگران نابودی این مجموعه تاریخی بود.
ارگ بم در واقع یک دژ نظامی است ولی به دلیل ابهت ارگی که در آن قرار دارد تمام مجموعه به ارگ بم معروف است. این منطقه از دوران هخامنشیان تا اواسط قرن ۱۹ میلادی سرپا بود تا اینکه به خاطر دلایل نامعلومی متروکه شد و دیگر کسی در آن ساکن نبود.
این بنا آنقدر مهم بود که نامش را میشود در روایتهای تاریخی مثل نبرد آغامحمدخان قاجار و لطفعلی خان زند تا اشعاری در شاهنامه فردوسی و افسانه هفتواد و کرم عظیمالجثهاش پیدا کرد.
وقتی زلزله بم به وقوع پیوست، ۹۰ درصد این شهر از بین رفت. عمق فاجعه آنقدر زیاد بود که کشورهای زیادی در رابطه با تأمین بودجه و نیروهای انسانی متخصص در جهت بازسازی ارگ تاریخی این منطقه اعلام آمادگی کردند.
اما پس از مدتی و با خروج باستانشناسان و مرمتگران خارجی، نقش آنها در پروژه بازسازی کمرنگ شد. این پایان کار نبود، چون متخصصان ایرانی با استفاده از مصالح بومی و توان نیروی انسانی داخلی کار بازسازی بنا را ادامه دادند.
حالا ۱۹ سال از زمین لرزه بم میگذرد و بزرگترین بنای خشتی جهان همچنان در انتظار پایان بازسازی مانده است. معلوم نیست چرا هیچ دولتی عزمش را برای اتمام کار جزم نمیکند و همیشه کمبود اعتبارات به عنوان سرپوشی بر کم کاریها، خیال مسئولان را راحت میکند که بیایند و بروند و کاری کنند.
عزم دولت برای بازسازیها
در مورد ارگ بم خوب است بدانیم با ۲۵۰۰ سال قدمت یکی از نمادهای اصلی گردشگری ایران به شمار میآید.
وقتی به عکس این بنای خشت و گلی نگاه میکنیم میتوانیم به عزمت آن پی ببریم، اما در کمال تأسف از بزرگترین بنای خشتی جهان که خارجیها هنوز هم در کتابهای گردشگری خود، شکوه آن را به نظاره مینشینند، خرابهای باقی مانده و آنچه در ایران هست با آنچه در کتابها وجود دارد زمین تا آسمان فرق دارد.
دولت سیزدهم که نشان داده برای اتمام پروژههای ناتمام و بهخصوص پروژههای مرتبط با میراث فرهنگی و گردشگری برنامهای ویژهای دارد، در دور اول سفر هیئت دولت به استان کرمان هم ۰۱۵میلیارد تومان برای بازسازی بناهای تاریخی بم به ویژه ارگ بم اختصاص داد.
کارشناسان امیدوارند در صورت تخصیص این اعتبار روند بازسازی ارگ بم با سرعت بیشتری پیگیری شود.
هم اکنون اکثر خانهها و بناهای بخش عامهنشین ارگ مرمت شده است، اما باقیمانده مرمت عمدتاً در بخش شاهنشین که در بالاترین ارتفاع این ارگ، روی تپه ساخته شده است وجود دارد.
در همین رابطه مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان با بیان اینکه قصد داریم در سال جدید با نورپردازی و البته آمادهسازی ارگ برای اسکان و پذیرایی از مسافران فصل جدیدی در زمینه گردشگری پس از زمین لرزه باز کنیم، میگوید: «تا پایان اسفند ماه ۱۵ خانه تاریخی ارگ بم آماده میشود و اقامت میدهیم و در ارگ بم طی شب بسته نمیشود و این مسئله نیاز به معرفی دارد.»
فریدون فعالی با تأیید اینکه در زمینه تخصیص اعتبارات سفر دولت به کرمان در شهرستان بم اولویت با ارگ بم است و ۱۵۰میلیارد تومان در این زمینه تخصیص مییابد، ادامه میدهد: «۱۲ کارگاه مرمت در این ارگ مشغول فعالیت هستند و روند مرمت بنا با دقت نظارت میشود و از بهترین مصالح با توجه به اصالت بنا استفاده شده است.»
به گفته این مسئول، مسجد پیامبر، حصار دوم، خانه سیستانی، خانه میراکبر نورپردازی شده و ادامه این طرح در دستور کار است.
بم زیر نظر یونسکو
ارگ ثبت جهانی شده و حالا خشک شدن برخی از باغها توسط کشاورزان و تغییر کاربری احتمالی آنها یکی از دغدغههای جدی است که باید برای جلوگیری از این روند برنامهریزی جدی انجام شود.
با اینکه نظارتهای یونسکو به صورت دورهای و سالانه انجام میشود، اما نباید فراموش کنیم که در کنار ارگ بم منظر این شهر نیز ثبت جهانی شده است.
در واقع تمام ارکان این شهر در پرونده جهانی ثبت شده است و در کنار روند کند بازسازی ارگ، نگرانیهای زیادی نیز در خصوص وضعیت مرمت خانههای تاریخی و حراست و حفاظت از نخلستانها وجود دارد.
هر چند اعتبارات بازسازی ارگ در سطح ملی تأمین میشود، اما روند تزریق اعتبار به گونهای است که ۱۰درصد از این بنا همچنان در انتظار چارهاندیشی مسئولان است.
کمبود اعتبارات مرمت و بازسازیها با نگاهی به وضعیت بناهای تاریخی کرمان به خوبی مشهود است و برای سرعت بخشیدن به این کارها باید برنامهای ویژه ارائه و عملیاتی شود.
دو دهه، زمان کافی برای مرمت یک بنای تاریخی محسوب میشود، انتظار میرود روند بازسازی این بنا با توجه به اتمام کرونا و حضور گردشگران داخلی و خارجی با سرعت بیشتری انجام شود. ارگ بم ۲۰۰ هزار مترمربع وسعت دارد و یکی از اولین سازههای یکجانشینی در ایران محسوب میشود که ارکان کامل یک شهر را دارد.
حصارهای متعدد، برج و بارو، دروازه، مسجد، خانههای تاریخی، میدان، سربازخانه، شاهنشین، اعیاننشین، عمارت چهار فصل، آسیاب، اصطبل و... در ارگ است که در واقع یکی از کاملترین نمادهای یکجانشینی با قدمت ۲۵۰۰ سال است که حفظ و نگهداری از این اثر بسیار مهم است.