با توجه به افزایش جمعیت و کمبود آب و زمینهای قابل کشت در ایران، در چند سال اخیر سرمایهگذاری قابلتوجهی در تولید محصولات گلخانهای صورت گرفته و عرضه بخشی از محصولها خارج از فصل طبیعی آنها رایج شده است به طوری که این مهم باعث شد تا استانهایی که دچار کمآبی هستند از جمله خراسان جنوبی، بوشهر، کرمان و سیستان و بلوچستان بتوانند محصولات خوبی را تولید و عرضه کنند. تنوع و سودآور بودن این روش موجب شده تا مجری طرح توسعه گلخانههای کشور اعلام کند: «در شش ماهه نخست امسال در احداث گلخانهها حدود ۹۸ درصد پیشرفت فیزیکی داشتیم و پیشبینی میکنیم ۱۰۰ درصد برنامه تا پایان سال محقق شود.» این در حالی است که با توجه به هدف ۶۰۰ میلیون نفری در کشورهای همسایه و آسیای میانه برای صادرات محصولات گلخانهای این مهم میتواند کمک بزرگی به رونق تولید و سودآوری و ایجاد اشتغال در مناطق مختلف کشور که از این روش استفاده میکنند، باشد.
رونق کشاورزی در بیشتر استانهای کشور از جمله دلایلی است که موجب شده تا این بخش از اقتصاد کشور همواره مورد توجه قرار بگیرد، با این حال مصرف بالای آب در تولید این محصولات همواره یکی از معضلات کشاورزی در کشور بوده که این مهم در حال حاضر با سایه افکندن خشکسالیها به شدت احساس میشود. از آنجا که استانهای خراسان جنوبی، بوشهر، کرمان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و هرمزگان به علت دارا بودن آب و هوایی گرم همواره در طول چهار فصل تولیدات متنوعی از محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده و مهمترین قطب در این زمینه به شمار میروند، لذا موضوع کمآبی به شدت بر کشاورزی آنها تأثیر گذاشته است. از آنجا که برای مدیریت مصرف آب در کشاورزی نیاز به کشتهای گلخانهای است لذا این مهم به شدت در این استانها از سوی کارشناسان جهاد کشاورزی دنبال میشود.
احداث ۲۷۶۳ هکتار گلخانه در سال ۹۷
آمارها نشان میدهد کشاورزی در ایران بالاترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داده است به طوری که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد آب تولیدی به پای تولیدات محصولات کشاورزی ریخته میشود؛ موضوعی که با توجه به وضعیت بحرانی آب در بیشتر استانهای کشور خصوصاً مناطق گرمسیری مقرون به صرفه نیست. این مهم از جمله دلایلی بود که از چند سال قبل ایجاد گلخانه و کشتهایی که به این صورت تولید میشوند در دستور کار کارشناسان جهاد کشاورزی قرار گرفت. این مهم موجب شده تاکنون نزدیک به ۱۴ هزار هکتار گلخانه در کل کشور و به طور عمده در پنج قطب مهم تولید شامل استان تهران، اصفهان، یزد، جنوب کرمان و هرمزگان احداث شود. مجری طرح توسعه گلخانههای کشور با تأیید این موضوع و تشریح برنامه در این زمینه میگوید: «در شش ماهه امسال در احداث گلخانهها حدود ۹۸ درصد پیشرفت فیزیکی داشتیم و پیشبینی میکنیم ۱۰۰ درصد برنامه تا پایان سال محقق شود.» دکتر، ولی الله بنیعامری میافزاید: «این در حالی است که احداث ۲۷۶۳ هکتار گلخانه در سال ۹۷ هدفگذاری شده که از این میزان در شش ماهه نخست امسال ۱۳۵۷ هکتار در مراحل نهایی ساخت قرار دارد.» آمارها نشان میدهد از ۱۴ هزار هکتار گلخانه، ۱۲ هزار هکتار در حال بهرهبرداری است. از طرفی پس از عملیات احداث، ۶ تا ۱۲ ماه طول میکشد که گلخانهها به بهرهبرداری برسند، که با احداث و راهاندازی ۲۷۶۳ هکتار گلخانه برآورد میشود ۶۰۰ هزار تن به محصولات گلخانهای تنها در گروه سبزیجات و صیفیجات اضافه شود. این کارشناس محصولات گلخانهای با اشاره به اعتبارات ساخت ۲۷۶۳ هکتار گلخانه در استانهای مختلف کشور ادامه میدهد: «احداث این سطح از گلخانه به ۸ هزار میلیارد ریال سرمایه نیاز دارد که نزدیک به نیمی از این سرمایه به صورت تسهیلات در اختیار متقاضیان قرار میگیرد و نیمی دیگر آورده بخش خصوصی است.»
رونق اشتغال و درآمدزایی بالا
در کنار مدیریت منابع آبی مورد نیاز کشاورزی و تولید بالا که از مهمترین ویژگیهای کشتهای گلخانهای به شمار میرود، ایجاد اشتغال و درآمدزایی بالا نیز از دیگر مزایایی است که میتواند در این نوع کشت یافت. مجری طرح توسعه گلخانههای کشور با تأیید این مزایا درباره اشتغالزایی در حوزه گلخانهها میگوید: «به طور متوسط با احداث هر هکتار گلخانه ۸ تا ۱۲ نفر مشغول به کار میشوند. تولیدات محصولات گلخانهای در کشور در حال حاضر ۳ میلیون تن است که کارشناسان برای سال ۱۴۰۴ تولید ۲۰ میلیون تن محصولات گلخانهای را هدفگذاری کردهاند که ۵۰ درصد این تولید به میزان ۱۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ باید صادر شود. بنیعامری با اشاره به این که بازار هدف ۶۰۰ میلیون نفری در کشورهای همسایه و آسیای میانه برای صادرات محصولات گلخانهای داریم، میافزاید: «روسیه مهمترین و بزرگترین بازار محصولات گلخانهای است و این کشور سالانه ۱۰ میلیارد دلار واردات سبزی و صیفیجات گلخانهای دارد.» با وجود اینکه در سالهای اخیر تولیدات گلخانهای در استانهای مختلف کشور با رونق مواجه است، اما نبود شناخت کافی از ویژگیهای بازار تقاضا و بازارهای هدف شامل بستهبندی و سایز، نبود اطلاعات و شناخت کافی از قوانین و مقررات کشورهای هدف از جمله در زمینه عوارض، قرنطینه و گمرک و همچنین مسئله حمل و نقل از چالشهای مهم صادرات محصولات گلخانهای در ایران است. در حال حاضر به یک هزار دستگاه کامیون کانتینر یخچالدار برای صادرات سبزی و صیفیجات گلخانهای نیاز داریم. مجری طرح توسعه گلخانههای کشور با اشاره به نیازمندی به ایجاد پایانههای صادراتی میگوید: «بیش از ۱۰ پایانه صادراتی در کشور پیشبینی شده که چهار مورد آن در حال ساخت است.» به گفته وی، دو مورد از این پایانهها شامل پایانه صادراتی گل و گیاه احمدآباد مستوفی و پایانه صادراتی سبزی و میوه در شهرستان آمل است که تا پایان امسال به بهرهبرداری میرسد. همچنین در این پایانه استانداردهای بستهبندی، نگهداری و پیشسرمایش رعایت خواهد شد. از آنجا که ۹۰ درصد لوازم و تجهیزات گلخانهای در داخل کشور تولید میشود، لذا باید برای تولید داخلی بذر هیبرید سبزیجات گلخانهای که بخشی از آن وارداتی است تلاش بیشتری شود. موفقیت در این زمینه موجب شده تا ظرف دو سال اخیر با آغاز طرح توسعه گلخانهها، ۱۰۰ میلیون دلار صادرات سازهها و نهادههای مصرفی گلخانهها شامل پوشش پلاستیکی، انواع تجهیزات مثل بخاریها، سیستمهای اتوماسیون و دانش فنی داشته باشیم که این روند رو به افزایش است.