سرویس اجتماعی جوان آنلاین – مهسا گربندی: روزهایی که در مورد کمآبی یا بیآبی صحبت میشد و حتی در کتابهای درسیمان مینوشتند که آب مایه حیات است و نباید حتی یک قطره از آن را هدر داد، فکرش را هم نمیکردیم که روزی برسد تا در برخی از استانهای کشور مردمانی دبه بهدست در صف آب بایستند و خدا خدا کنند تا یک تانکر آب بیاید و دبهها را برایشان پر کنند. در حالی که بسیاری از ما بهراحتی از آب لولهکشی شده استفاده میکنیم فکرش را نمیکردیم که برخی نگران خالی شدن تانکرهای آب خانهشان شوند و چشم انتظار وانتی بمانند تا برایشان آب بیاورد. شاید مسئله بیآبی یا کمآبی را هنوز هم شوخی گرفته باشیم، اما باید بدانیم که این روزها مردم برخی از مناطق کشور از نعمت آب کافی بیبهره هستند و برای تامین آب خانهشان بهسختی افتادهاند. ممکن است با ادامه این بیتوجهیهایمان برای مصرف آب، روزی را ببینیم که مناطق دیگر کشور نیز با بیآبی مواجه شوند و دیگر آب در خیلی از شهرها کمیاب شود.
هدردهنده نخست آب در دنیا هستیم
به تازگی عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه هدردهنده نخست آب در دنیا هستیم، گفته: «وقتی محیط زیست کشورمان را با کشورهای آفریقایی و جهان سوم مقایسه میکنیم، میبینیم که آن کشورها محیط زیستشان را برای نسلهای بعد حفظ کردهاند، اما جای تأسف دارد و زیبنده کشور ما نیست که فرساینده نخست خاک در دنیا و هدردهنده نخست آب در جهان باشیم.»
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه حافظ خوبی برای نسلهای بعد از نظر منابع نبودیم، اظهار داشته: «ما به محیط زیستمان جفا کردیم، حافظ منافع نسلهای بعد نبودیم و همه چیز را برای نسل حاضر خواستیم، فرسایش مواد ژنتیکی در کشور ما بیداد میکند که برخی به علت خشکسالی و برخی به علت رفتارهای نادرست ما است.»
هشدارهای کمبود آب را جدی بگیریم
ذخیره آب کشور در حال کاهش است و دیگر وقت آن رسیده که موضوع هدر دادن آب را جدی بگیریم. مسئله آب در مرز بحران قرار گرفته و اگر به خودمان نیاییم ممکن است که مسئله آب خوردن نیز برای همه ما سخت شود.
حمیدرضا خدابخشی، کنشگر آب و محیط زیست علت هدر دادن آب در بسیاری از مناطق کشور را ناشی از فرهنگ نادرست استفاده از این نعمت الهی میداند. او در این باره به خبرنگار «جوان آنلاین» میگوید: «به طور حتم کشور ما جزء اولینها در هدر دادن منابع آبی است، به دلیل اینکه بسیاری از مردم تصور اشتباهی در مورد آب دارند و فکر میکنند که آب همیشه وجود دارد، بنابراین هشدارها را جدی نمیگیرند. از طرفی برخی از افراد فرهنگ استفاده صحیح از آب را ندارند، چه بسیارند کسانی که از آب لولهکشی شده منازلشان برای شستشوی اتومبیل استفاده میکنند یا حیاط خانهشان را با آب، جارو میکنند و نسبت به هدر رفتن آب آشامیدنی بیتوجه هستند. در کشاورزی نیز رفتار نامناسبی برای استفاده از آب نهادینه شده است، بسیاری از کشاورزان موقع آبیاری دریچه آبها را باز میکنند و بیش از نیاز محصول به آن آب میدهند، بنابراین این کار موجب هدر رفتن مقدار زیادی آب میشود.»
او ادامه میدهد: «بیشترین مصارف آبی در کشاورزی وجود دارد و بعد از آن در بخش شهری هدر رفتن آب بسیار زیادی دیده میشود. بر اساس آمار منتشر شده مصرف سرانه آب هر فرد در تهران ۴۰۰ لیتر در روز است در صورتی که مصارف آبی استاندارد برای هر فرد ۱۵۰ لیتر اعلام شده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای اروپایی که پرباران و پرآب نیز هستند مصارف آبی را تا ۱۲۰ لیتر برای هر فرد تقلیل دادهاند.»
یکی از بدمصرفترینها هستیم
خدابخشی به نبود دانش و فناوری مناسب برای مصارف آبی اشاره میکند و میگوید: «علاوه بر نبود فرهنگ مناسب برای مصرف صحیح از آب، نبود دانش کافی در این زمینه نیز منجر به هدر رفتن آب شده است. مثلا در بخش کشاورزی الگوی کشت متناسب با اقتصاد بازرگانی وجود ندارد. باید گفت که ساختار جهاد کشاورزی ما برای شکلگیری این دانش و نهادینه کردن آن برای کشاورزان همت و اراده لازم را ندارد تا مصارف آب به صورت بهرهور در مزارعه صرف تولیداتی شود که واقعا مورد نیاز است یا برای صادرات بتواند ارز آوری و ارزش افزوده داشته باشد. در نتیجه این بیتوجهی بسیاری از محصولات کشاورزی که میتواند کاربرد صنعتی یا دارویی داشته باشد را تولید نمیکنیم، اما در عوض برنج و گندمی را تولید میکنیم که خیلی ارزش افزوده ندارد و در عوض آب زیادی را نیز مصرف میکند.»
حتی هدر رفتن موادغذایی نیز مسئله دیگری است که هدر رفتن منابع آبی را نشان میدهد. حمیدرضا خدابخشی با اشاره به این موضوع میگوید: «ما یکی از بدمصرفترین کشور برای منابع غذایی و محصولات و تولیداتی هستیم که آب برایشان مصرف شده است. در واقع دور ریز سفرهها و حتی کاغذهایی که اسراف میشود و به طور کلی تمام پرمصرفیهایی که در منازل انجام میدهیم که برای تولید آنها آب زیادی مصرف شده نیز موجب هدر رفتن منابع آبی میشود.»
باید به مدیران نشان دهیم که بیتدبیری تنبیه و تدبیر تشویق دارد
این کنشگر محیط زیست با بیان اینکه ما مشکل تعهد اجرا داریم، اظهار میدارد: «ما در ساختارهای دولتی دچار گردشی معیوب هستیم. اصلاحات بسیار بزرگی را در پیادهسازی دانش در کشور نیاز داریم و این کار خیلی سخت نیست. سیاستگذاریهای اقتصادی در کشور ما به سرعت قابل اصلاح هستند و نیاز به شفافیت داریم. باید آن دسته از افرادی که دانش کافی را در این سیستم ندارند، بیرون بروند و به جای آن از نخبگان کمک گرفته شود. باید به مدیران نشان دهیم که بیتدبیری تنبیه و تدبیر تشویق دارد و سیستم مدیریتی نباید به این شکل باشد که مدیران قدیمی که در اجرا ضعیف بودند و بحران آب را رقم زدند هنوز هم بر سر کار باشند.»
حمیدرضا خدابخشی میگوید: «سالیان سال است که قوانین بهرهوری در کشاورزی وجود دارد. همچنین ستاد مبارزه با خشکسالی داریم و قوانین و بخشنامهها و دستورالعملهایی برای آن صادر میشود، اما متاسفانه کار جدی در این زمینه انجام نشده و نتیجه آن هم هدر رفتن آب و کمبود منابع آبی شده است.»
کمکم زیر پایمان خالی میشود و در آغوش فاجعه بدبخت میشویم
به تازگی محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در یادداشتی به از بین رفتن منابع آبی اشاره کرده است. او در بخشی از این یادداشت نوشته است: «آب زیرزمینی در لایههای عمیق زمین از چشم ما آدمیان پنهان است و نابودیش را نمیبینیم حال آنکه در آبهای سطحی به سرعت میبینیم که برای مثال آب زایندهرود خشک شد یا مخزن پشت سد لار و لتیان تهران خالی است. تغییرات آبهای سطحی را به چشم میبینیم و خطرات کمبودشان را درک میکنیم، اما خالی شدن سفرههای آب زیرزمینی را نمیبینیم و درست عین لایههای زمین که به آرامی به سمت زلزلهای مهیب حرکت میکنند و صدایشان را تا لحظه وحشتناک و دیرهنگام زلزله نمیشنویم، صدای سفرههای آب در حال نابودی را نیز نمیشنویم.»
او در بخش دیگری از این یادداشت نوشته است: «تصور نکنیم چند بارش بهار امسال برای درمان زخمی که طی چند دهه بر پیکر آبخوانها و منابع آب زیرزمینی این کشور وارد کردهایم مرهمی است. تخریب منابع آب زیرزمینی درست عین سرطان – با همه وحشتی که بر جانمان میریزد – عین زلزلهای خاموش، عین طوفانی اجتماعی و سیاسی که انقلابهای عربی را برانگیخت، و عین هر فاجعه کندرو دیگری، زیر پای ما را خالی میکند. این تخریب کندرو منابع آب زیرزمینی، اگر کاری نکنیم، خیلی تند ما را در خود خواهد بلعید. چشمها را از ابرهای آسمان به لایههای زیرین زمین بدوزیم. فاجعه از جایی میآید که اصلا نمیبینیم.»
سهم ما در حفظ منابع آب و جلوگیری از هدر رفتن آن
در حالی که که از بین رفتن آبهای زیرزمینی را نمیبینیم، اما خبرهای نابود شدن منابع آبی را شنیدهایم. زنگ خطر بحران آبی به صدا درآمده و تصاویر بسیاری از هموطنانمان را که از نعمت آب محرومند و در صف آب با دبههای خالی منتظر ماندهاند را دیدهایم.
مسئولان سازمان آب و فاضلاب، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت از محیط زیست باید کمر همت ببندند و مانع هدر رفتن آب و نابود شدن منابع آبی شوند و به وظایفی که در این حوزه دارند عمل کنند. اما حتی اگر آنها از وظایفشان غافل شدهاند هر کدام از ما سهمی در حفظ منابع آبی کشور داریم و باید در مصارف آبی از هدر رفتن یک قطره آب نیز جلوگیری کنیم؛ بنابراین از همین لحظه فرهنگ نادرست مصرف آب را کنار بگذاریم و برای حفظ آن بیشتر تلاش کنیم. تا در کاهش سرانه مصرف آب در کشور به اندازه خودمان تلاش کرده و سهم خود را ادا کرده باشیم.