سرویس حقوق جوان آنلاین: قصاص حق است، اما یکی از مواردی که قصاص را منتفی میکند اعلام گذشت اولیای دم از اجرای حکم قصاص است که این امر ممکن است با گرفتن غرامت به میزان دیه یا به مصالحه کمتر یا بیشتر از دیه باشد یا عفو مجرم بدون گرفتن دیه و بهصورت مجانی صورت گیرد.
گذشت از قصاص مخصوص اولیای دم مقتول است و جز آنها کس دیگری نمیتواند قصاص را درخواست یا از آن گذشت کند. ولی دم همان ورثه مقتول است که جز همسر (مرد یا زن) حق قصاص ندارد. وراث مقتول یا همان اولیای دم شامل سه طبقه خاص میشود. طبقه اول شامل پدر، مادر و فرزندان (در صورت نبود فرزند، نوه مقتول صاحب حق است)، طبقه دوم شامل پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر و برادر (درصورت نبود خواهر و برادر، خواهرزاده یا برادرزاده صاحب حق است)، طبقه سوم شامل عمه، عمو، خاله و دایی (درصورت نبود هیچیک از اینها، فرزندانشان صاحب حق هستند.)
باید به این نکته توجه کرد که اگر مرتکب جرم از ورثه باشد، ولی دم به شمار نمیآید و حق قصاص و دیه ندارد. برای مثال پسری که پدر خود را به قتل رسانده است، دیگر، ولی دم پدر خود نیست؛ بنابراین گذشت وی از خون پدرش، مانع از مجازات او نیست.
حال سؤالی که ممکن است برای خواننده پیشآید این است که اگر یک نفر چند ولی دم داشته باشد و برخی از آنها خواستار قصاص شوند و برخی دیگر گذشت نمایند یا دیه بخواهند، تکلیف چیست؟ در پاسخ باید گفت: اولاً اگر برخی از اولیای دم خواستار قصاص باشند و برخی دیگر دیه بخواهند، قاتل قصاص میشود و سهم دیه افرادی که خواستار دیه هستند، توسط اولیای دمِ قصاصکننده به آنها پرداخت میشود. ثانیاً اگر برخی از اولیای دم خواستار قصاص باشند و برخی دیگر قاتل را عفو کنند، قاتل قصاص میشود و سهم دیه افرادی که گذشت کردهاند، به قاتل پرداخت میشود.
اما شرایط گذشت شامل ۴ مورد میشود:
اولاً صاحبان حق قصاص در هر زمانی تا قبل از اجرای حکم قصاص میتوانند قاتل را ببخشند؛ لذا حتی اگر قاتل بالای چوبهدار باشد، با گذشت اولیای دم از قصاص رهایی مییابد. اما بعد از گذشت، دیگر امکان رجوع از آن وجود ندارد و در صورتی که اولیای دم قاتل را بکشند، خود قاتل محسوب میشوند.
ثانیاً اگر مقتول پیش از مرگ خود قاتل را عفو کرده باشد، اولیای دم او دیگر نمیتوانند قاتل را قصاص کنند؛ چراکه اساساً این حق از آنِ مقتول بوده که با بخشش خود پیش از مرگش، حق قصاص را ازبین برده است.
ثالثاً گذشت باید منجز باشد؛ بدینمعناکه معلق به تحقق هیچ شرطی نباشد. برای مثال اگر پدر مقتول بگوید درصورتی قاتل را میبخشم که فلان کار را انجام دهد، به این بخشش ترتیب اثر داده نمیشود.
رابعاً گذشت از قصاص ممکن است مجانی باشد یا در ازای گرفتن دیه (به میزانی که هر ساله از جانب رئیس قوه قضائیه اعلام میشود) یا کمتر یا بیشتر از آن باشد که در این حالت به آن مصالحه گفته میشود.
لازم به ذکر است اگر مقتول بدهی داشته باشد و ارث باقیمانده از او برای پرداخت بدهی کافی نباشد، ورثه نمیتوانند بدون پرداخت یا تضمین بدهیهای وی، بهطور مجانی قاتل را ببخشند و اگر چنین کنند، مکلفند دیون متوفی را از اموال خود پرداخت کنند.