نویسنده: دكتر سيدنعمتالله عبدالرحيمزاده
قرار بود ششمين جلسه از كميسيون همكاري دو جانبه روسيه و تركيه دو سال قبل برگزار شود اما سرنگوني سوخوي 24 روسيه توسط دو جنگنده اف 16 تركيه در 24 نوامبر آن سال و تيرگي سريع روابط بعد اين اتفاق باعث لغو اين جلسه شد. گرمي روابط دو طرف به همان سرعت سردي روابط و بعد از عذرخواهي رسمي رجب طيب اردوغان، رئيسجمهور تركيه، از ولاديمير پوتين، رئيسجمهور روسيه، در اوايل ماه آگوست 2016 پيش رفت اما آن كميسيون در اين حدود هفت ماه جلسهاي نداشت تا حالا كه با سفر اردوغان به مسكو و ديدارش با پوتين فرصتي براي برگزاري اين جلسه پيش آمده است. تشكيل اين جلسه همراه با ديدار گرم دو رئيسجمهور و بيانات گرمتر آنها در كنفرانس مطبوعاتي همگي دلالت بر روابط نزديكي دارد كه اين روزها بين روسيه و تركيه برقرار شده تا آنجا كه مطبوعات دو كشور از فروش سامانه موشكي پيشرفته اس 400 روسي به تركيه ميگويند اما بايد گفت كه اين تمام ماجرا نيست و حضور اردوغان در مسكو يك روي ديگر سكه هم دارد كه نميتواند از ديد روسها مخفي مانده باشد. شكي نيست كه جنگ سوريه محور اصلي و تعيين كننده در روابط دو طرف است چنان كه سرنگوني سوخوي 24 بنابر اين محور اتفاق افتاد و اردوغان بعد از حدود 10 روز شاخ و شانه كشيدن در برابر پوتين، مجبور شد در اين محور تن به نرمشهايي بدهد تا رئيسجمهور روسيه را نسبت به پشيمانياش متقاعد كند.
اين نرمش اردوغان كار را به مشاركت به همكاري با روسيه و ايران براي برقرار كردن آتشبس عمومي در سوريه كشاند تا گروههاي مسلح تحت نفوذ خود در اين كشور را نه تنها مجبور به قبول آتشبس كند بلكه آنها را راضي به مذاكرات صلح در آستانه و بعد ژنو كند. اين روند از نرمشهاي اردوغان در مسير دوري او از غرب و به خصوص امريكا و نزديكياش به مسكو تفسير و تعبير ميشد اما با ورود دونالد ترامپ به كاخ سفيد اين اميد براي اردوغان به وجود آمد كه دولت جديد امريكا سياست متفاوتي نسبت به دولت قبل در سوريه خواهد داشت و واشنگتن سرانجام حاضر شده تا خواستههاي او را در محور جنگ سوريه بپذيرد.
سفرهاي مايك پنس و جيمز ماتيس، معاون ترامپ و وزير دفاع امريكا، تأييدي بر اين سياست متفاوت بود تا اردوغان با تكيه و اعتماد بر اين سياست متفاوت از يك طرف تجاوز نيروهايش به خاك سوريه را تشديد و از سوي ديگر به نوعي در مذاكرات صلح ژنو كارشكني كند تا هيئت رياض هم حضور ديگر معارضان در هيئت نهايي را قبول نكند و هم حاضر به نشست رو در رو با هيئت دولت سوريه نشود. هر دو تلاش نظامي و سياسي اردوغان بر خلاف آن روند نرمش او و نزديكي به مسكو بود اما با نزديك شدن نيروهايش به پشت ديوارهاي منبج در سوريه اوضاع ناگهان فرق كرد. اردوغان متوجه شد امريكا حاضر نيست پشت كردهاي سوريه را به نفع او خالي بكند و حتي با فرستادن تفنگدارهاي خود در ميان نيروهاي كرد سوريه مشهور به يگانهاي مدافع خلق، در برابر او صفآرايي ميكند تا فكر حمله و تصرف منبج به سر اردوغان نزند. علاوه بر اين، اردوغان از وعده ترامپ براي تشكيل منطقه امن در سوريه چنان ذوقزده شده بود كه حتي تصور كرد اين منطقه تشكيل شده اما زود معلوم شد كه اين وعده فقط يك احتمال بدون برنامهريزي شده ترامپ است و نميتوان شرايط به شدت پيچيده در سوريه را بر مبناي اين وعده در نظر گرفت.
لفاظي سنگين اردوغان با آلمانها در روزهاي اخير و اقدام هلند در عدم صدور مجوز نشستن پرواز وزير خارجه ترکيه در روتردام هم مزيد بر علت شده تا اردوغان دوباره به سمت پوتين برود و با رفتن به آغوش او دست كم به غربيها نشان دهد تنها نيست و در برابر بدعهدي و سرزنشهاي آنها گزينهاي قابل اعتماد در مسكو دارد. اين حركت اردوغان به معني استفاده از كارت مسكو براي گرفتن امتياز از غربيهاست كه البته اين نوع بازي براي روسها ناآشنا نيست. روسها سالها و حتي از زمان شوروي سابق با اين نوع بازيآشنا هستند و در برابر آن لبخند زده و حاضر به همكاري ميشوند اما تجربه نشان داده كه همه تخم مرغهاي خود را در اين سبد نميگذارند و همكاري خود را با نوعي بياعتمادي و تنها جهت اهداف و منافع تعريف شده پيش ميبرند. حالا بازگشت اردوغان به آغوش پوتين هم در همين حد و حدود اتفاق افتاده و ششمين جلسه از كميسيون همكاري دو جانبه هم در دايرهاي از شرط و شروط برگزار ميشود. در واقع، پوتين آغوش خود را براي اردوغان بازكرده و روشن است كه اين آغوش براي کنترل اردوغان باز و بسته ميشود.