علي تقينژاد *
هر ساله روز 12 فروردين ماه، يادآور ماهيت عظيم و پراُبهت نظامي است كه بنا به رسم ديرينه گراميداشت هم برايش برگزار ميكنيم. هر چند كه سالها از بُعد سياسي و تاريخي مطالبي نوشته ميشود، ولي در كنار اقتضاي شرايط آن زمان، بهتر است به بخشي از ابعاد حقوقي روز جمهوري اسلامي هم بپردازيم.
1- همهپرسي: يكي از اَشكال دموكراسي حقيقي و مورد قبول قانونگذار اساسي، برگزاري همهپرسي يا نظرخواهي از مردم همان كشور است؛ خواه درون مرز كشور باشند يا بيرون از مرزها؛ راهحلي كه وفق آن حضرت امام(ره)، حدود دو ماه بعد از به پيروزيرسيدن نظام، در روزهاي 10 و 11 فروردين ماه، از مردم خواستند در رفراندوم شركت كنند. اين مطلب، هم در «مقدمه قانون اساسي» گفته شده و هم «اصل يكم قانون اساسي» مقرر ميدارد: «حكومت ايران، جمهوري اسلامي است كه ملت ايران، بر اساس اعتقاد ديرينهاش به حكومت حقّ و عدل قرآن، در پي انقلاب پيروزمند خود، به رهبري مرجع عاليقدر تقليد، آيتاللهالعظمي امام خميني، در همهپرسي دهم و يازدهم فروردينماه1358 هجري شمسي، برابر با اول و دوم جماديالاول سال 1399 هجري قمري، با اكثريت 2/98 درصد كليه كساني كه حق رأي داشتند، به آن رأي مثبت دادند.»
2- اشخاص حقيقي و حقوقي نظام: بعد از رأيگيري، مشخص شد حدود 100 درصد مردم به «جمهوري اسلامي» رأي دادند؛ نه يك كلمه كم و نه يك كلمه زياد. «رهبري و مردم»، دو پايه اساسي شكلگيري نظام بوده و هستند كه رهبر جامعه مطابق فقه حكومتي اسلام، در نقش «هادي» قرار ميگيرد و مردم را به مسير مورد رضايت خدا هدايت ميكند. در اينجا «مشروعيت» رهبري حضرت امام(ره)، در «مقبوليت عمومي» گره خورده بود، بنابراين قبل از شروع انقلاب، با «بيعتِ» خودمختار مردم، نوعي پذيرش همگاني صورت گرفته بود.
3- حق رأي مردم: بعد از دوران سياه پهلوي، علاوه بر مردان، زنها نيز ميتوانستند به شكل و ماهيت نظام رأي بدهند. حضرت امام(ره) به همه مردم، گروهها، جناحهاي سياسي و ملي و مذهبي حق دادند تا نظرشان را درباره ماهيت نظام اعلام كنند. با اينكه ايشان ميتوانستند با پشتوانه محكم مردمي، خودشان بدون هيچ رأيگيري، مستقيماً در تثبيت هويت «جمهوري اسلامي» كشورمان، تصميم بگيرند.
4- حقّ آزادي بيان و عقيده سياسي: حضرت امام(ره) مردم را مخيّر كردند تا به جمهوريت و اسلاميت نظام، «آري يا نه» بگويند. در واقع هر برگ رأي، يك نوع اظهار عقيده و مرام نسبت به وضعيت آينده كشورمان محسوب ميشد.
5- حق و تكليف رهبري: حق رهبري آن است كه مردم نسبت به فرامين و رهنمودهاي وي، اهتمام بالايي داشته باشند و تكليف رهبري در مقابل مردم، هدايت و همياري آنهاست. حضرت امام(ره) در طول مدت تبعيدشان، سفارشهاي زيادي براي جهتدهي و به پيروزي رسيدن انقلاب داشتند و اگر پيروي مردم نبود، موفقيت خاص و نهايي هم به دست نميآمد.
6- حق و تكليف مردم: ساليانِ سياهي بر مردم گذشت كه حتي با انواع و اقسام قراردادهاي تحميلي عليه كشورمان توسط خاندانِ مزدور و غربپرستِ قاجار و پهلوي، مردم غالباً نظارهگر بذل و بخشش ملوكانه بودند. بعد از «آري» به جمهوري اسلامي، حق مردم، داشتن «محيطي اسلامي، رفاه اجتماعي، مسكن متناسب با نياز، داراي شغل و درآمد كافي، اقتصادي پويا ، فعال و ...» است و تكليفشان، «اقدام به تشكيل حكومت اسلامي»، «امر به معروف و نهي از منكر متقابل ملت و دولت نسبت به خودشان و نسبت به طرف ديگر»، «پاسداري از آزاديهاي مشروع شخصي، استقلال و امنيت ملي و مرزي به طور توأمان» و ساير موارد مندرج در فصول قانون اساسي كشورمان است كه به تأييدنهايي شهروندان ايراني رسيده است.
*پژوهشگر پژوهشكده شوراي نگهبان