روز گذشته حسین عرفانی هم از دنیا رفت تا دوبله ایران پیشکسوت دیگری را از کف بدهد و افسوسی دیگر بر دل مخاطبان و دوستداران دوبله برجای بماند و این نگرانی که هیچ دوره دیگری در آینده هنر کشور جایگزینی برای صداهایی از این دست نخواهد داشت، بیش از پیش احساس شود.
با درگذشت حسین عرفانی، هنر گویندگی و دوبله یکی دیگر از صداهای ماندگار و حنجرههای طلایی ایران را نیز از دست داد تا زین پس صدای این هنرمند را به جای هیچ بازیگر مطرح خارجی تجربه نکنیم. حسین عرفانی به علت سرطان ریه در بخش مراقبتهای ویژه بستری بود که دیروز در بیمارستان درگذشت. جامعه گویندگان و دوبلورهای ایران طی سالهای اخیر برخی از بزرگترین صداهای ماندگار خود را از دست داده است و روز گذشته حسین عرفانی نیز صدایش را با خود برد. هرچند صدای او به واسطه آثار زیادی در تاریخ دوبله ایران ماندگار خواهد ماند. پس از بهرام زند که فروردین امسال دار فانی را بدرود گفت، امسال این سومین صدای ماندگاری است که دوبله ایران از دست میدهد. همین یک ماه پیش بود که محمد عبادی دیگر دوبلور پیشکسوت کشور در سن ۷۱ سالگی رخت مرگ بر تن کرد. رسیدن به دهههای هفتم و هشتم نسل طلایی دوبله ایران باعث میشود که طی سالهای اخیر شاهد فقدان ماه به ماه پیشکسوتان دوبلاژ در ایران باشیم؛ مردان و زنانی که البته اغلب طی سالهای اخیر به دلیل کهولت سن کمتر صدای آنها را در فیلمها میشنیدیم. مرحوم حسین عرفانی که دیروز درگذشت جزو دوبلورهایی بود که اغلب مردم صدای او را با آثاری که بیش از دو دهه پیش اجرا شده بود میشناختند. دلیل این مسئله یکی به این برمی گردد که اساساً کمیت تولید فیلم در جهان به نسبت ۴۰-۳۰ سال پیش قابل مقایسه با اکنون نیست و حرفه دوبلاژ به واسطه همین کمیت بالای آثار تحت تاثیر قرار گرفته و کیفیت سابق را ندارد. برای همین هم است که هنرمندانی، چون حسین عرفانی اساساً طی سالهای اخیر تقریباً به جای هیچ بازیگر مطرحی حرف نزدند و اثری از صدای بزرگانی، چون او در اغلب دوبلهها به گوش نمیرسد.
عرفانی با نام کامل حسین عرفانیپارسایی، متولد ۱۳۲۱ تهران از بزرگترین دوبلورها و گویندگان ایران بود. او با بیش از پنج دهه فعالیت، دوبلور بازیگرانی همچون اکبر عبدی در فیلم «سفر جادویی»، کاظم افرندنیا، جمشید هاشم پور، محمد برسوزیان و محمد مطیع بوده است. همچنین صداپیشگی به جای همفری بوگارت از مهمترین فعالیتهای عرفانی در عرصه دوبله است.
حسین عرفانی به جای شان کانری در فیلمهای هایلندر، اژدهادل (قلب اژدها)، صخره، یافتن فارستر، گذرگاه مارسی و هرچه سختتر باشی زمین میخوری هم صداپیشگی کرده است. عرفانی در فیلمهای دیدی که سالها قبل از تلویزیون ایران پخش میشد، صداپیشه نقش اصلی این بازیگر محبوب فیلمهای کمدی سینمای آلمان بود. او همچنین در سریال لوک خوش شانس به جای جالی (اسب لوک) صداپیشگی کرده است. گویندگی به جای هامفری بوگارت در فیلم شاهین مالت و کازابلانکا و کلارگ گیبل در فیلم بربادرفته از نمونه کارهای شاخص و بهیادماندنی وی هستند. از خصوصیات این گوینده دامنه صدایی مردانه (بم) نیرومند، گسترده و قابل انعطاف او بود که قابلیت بسیاری در تیپسازی داشت.
وی از نظر انتخاب برای گویندگی به جای شخصیتهای سرشناس نقش اول مرد تاریخ سینما از سوی مدیران برجسته دوبلاژ، از صداپیشگان منحصر به فرد دوبله ایران بود.
جایگاهی که رو به افول گرایید
اگر بسیاری از فیلمهای مطرح هالیوودی به زبان فارسی دوبله نمیشد، شاید آن فیلم هرگز در ایران محبوب نمیشد! بدون اغراق باید گفت که هنر دوبلاژ در ایران زمانی نه چندان دور در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در جایگاه ممتازی قرار داشت و حتی به نوعی بهترین در جهان بود، این جایگاه به واسطه گویندگانی رقم خورده بود که هر کدام در این عرصه یک ستاره محسوب میشدند، اما از آن مجموعه پرستاره تعداد زیادی باقی نماندهاند و طی سالهای اخیر فقدان آنها با سرعت بیشتری رقم میخورد. گویندگی عالی، ترجمه کم نقص و بالاخره شناخت موقعیت کلی فیلم از جمله دلایلی است که در مقطعی باعث شد تا هنر دوبلاژ در ایران به اوج برسد، اما متأسفانه این هنر به مانند سینما، رفته رفته کیفیت خود را از دست داده و امروز تقریباً به شکل معمولی دنبال میشود! امروزه صداهای ماندگار کشورمان یا ترجیح میدهند که کار دوبلاژ انجام ندهند و به مدیریت آن اِکتفا کنند یا اینکه تنها در فیلمهای مهم و ماندگار به صداپیشگی بپردازند! این رویه باعث شده تا کیفیت دوبله در ایران در سالهای اخیر به شدت کاهش پیدا کند و تماشاگران ایرانی هم که همواره فیلمهای خارجی را به صورت دوبله مشاهده میکردند، از آن رو برگردانند و به تماشای فیلم با زیرنویس فارسی بسنده کنند.
نگاهی به روند تاریخی دوبله در ایران نشان میدهد با پیروزی انقلاب و کاهش نمایش فیلمهای خارجی دوبلورها با کاهش حجم کار روبهرو شدند، اما کارگردانانی مثل مرحوم علی حاتمی، ناصر تقوایی و مسعود کیمیایی با علاقه به دوبله به جان گرفتن این هنر کمک کردند. با پایان دهه ۶۰ و ورود امکانات فنی مربوط به صدابرداری سرصحنه همچنین علاقه کارگردانان به صدابرداری همزمان دوبله از اوج فاصله گرفت و به آثار غیرایرانی توسط واحد دوبلاژ صدا و سیما معطوف شد، زیرا تلویزیون سریال و فیلمهای خارجی مناسبی را خریداری و پخش میکرد و مدیران دوبلاژ معتبر و گویندههای درجه یک این عرصه با از بین رفتن استودیوهای بزرگ بعد از انقلاب به تلویزیون کوچ کردند؛ روندی که هر چند به دلیل شکایت از دستمزدهای کم با فراز و فرود ادامه داشت تا آنکه بار دیگر صنعت دوبله با موانع جدیدتری روبهرو شد.
قطاری که به ایستگاه پایانی نزدیک میشود
پیشرفت فناوری اجازه تأسیس ارزانتر و تسهیل خرید و انتقال فناوریهای ضبط صدا را داد و ورود جوانان علاقهمند به این عرصه با صداهایی کم و بیش خاص تعداد گویندگان فیلمها را افزایش داد. نیمههای دهه ۸۰ با افزایش ارتباطات سینمای ایران با سینمای جهان باعث شد مردم ایران از فیلمهای روز دنیا بیش از پیش مطلع شده و علاقهمندی برای دیدن این فیلمها هم بیشتر شود. انواع نرم افزارها، اینترنتهای تند و کند و نصب چند سیستم در یک اتاق کوچک، به کمک آمد تا فیلمهای روز دنیا به سرعت دانلود و با زیرنویس یا دوبله راهی بازار شود. همه اینها، اما باعث نشد صداهای ماندگار دوبله ایران در کوران دوبله آثار برتر سینمایی جهان جای پای صدای خود را مستحکم کنند چراکه سرعت بالای کار چیزی نبود که با روحیه آنها که به این عرصه به عنوان یک هنر نگاه میکردند جور دربیاید. همین مسئله باعث شد اعضای این نسل پرتوان و پرستاره صرفاً با آثار دهههای پیش در یادها بمانند. حسین عرفانی یکی از اعضای آن نسل درخشان بود که دیروز از قطار زندگی پیاده شد.