جنگلهای هیرکانی که عمری به بلندای دوره سوم زمینشناسی دارند موجب شد تا حفظ و نگهداری آنها اهمیت خاصی داشته باشد. قرارگرفتن این جنگلها در نوار شمالی کشور که از آستارا در استان گیلان شروع شده و امتداد آن تا دره گلیداغی در بجنورد خراسان شمالی ادامه دارد، موجب شده تا این منطقه از لحاظ دارا بودن چنین جنگلهایی با قدمت میلیونی از اهمیت دوچندانی برخوردار باشد. درحالی که در سالهای اخیر براثر قطع و چرای بیش از حد، این جنگلها در برخی از کشورهای همسایه شمالی و حتی کانادا در آستانه نابودی کامل قرار گرفتهاند، اما حفظ آن در شمال کشور موجب شده تا در آستانه ثبت جهانی قرار بگیرد؛ موضوعی که سبب شد رئیس اداره حفاظت محیطزیست شهرستان رودبار در استان گیلان از ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی به عنوان دومین اثر طبیعی بعد از کویر لوت در یونسکو خبر دهد.
جنگل هیرکانی بازمانده دوره سوم زمینشناسی و غنی از نظر گونههای بومی و باستانی است. در حالی که در اکثر نقاط اروپا و سیبری این جنگلها قادر به بقا در مقابل سرما نبودند، به دلیل اقلیم معتدلتر حاشیه دریای خزر جنگل هیرکانی در این منطقه به حیات خود ادامه داد و برخی گونهها بهتدریج بومی این جنگلها شدند. در حال حاضر ۱۵۰ گونه بومی، درختی و بوتهای در جنگل هیرکانی وجود دارد که شمشاد و انجیلی از آن جملهاند. از نظر جغرافیای جنگل، جنگلهای خزری شمال ایران، به طور کلی جزو جنگلهای سبز تابستانی یا جنگلهای پهنبرگ خزان کننده به شمار میآیند که دارای جنگلهای مدیترانهای نیز میباشد که به جنگلهای هیرکانی مشهورند. جنگلهای خزری به صورت نوار باریک و بلندی روی دامنه شمالی سلسله جبال البرز ظاهر شده است. طول این نوار حدود ۸۰۰ کلیومتر و عرض آن بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر در نوسان است.
جنگلهای شمال ایران از آستارا شروع و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه یافته و همچون نوار سبزی بر شیبهای شمالی کوههای البرز قرار گرفته و سواحل جنوبی دریای خزر را میپوشانند. این ناحیه از حوالی آستارا در شمال غرب تا حوالی جنگل ابر در شرق ایران ادامه مییابد. درحالی که مساحت این جنگلها در اوایل قرن جاری، دهه ۲۰ به ۶/۳ میلیون هکتار بالغ برآورد شده است، با شروع بهرهبرداری تجاری از جنگلهای مزبور و همچنین چرای مفرط و قطع بیرویه، این سطح دائماً رو به کاهش نهاده است. به طوری که امروزه حدود ۹/۱ میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این مقدار فقط ۲/۱ میلیون جزو جنگلهای مرغوب و تجاری محسوب میشود.
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در این خصوص میگوید: «جنگلهای هیرکانی از بقایای جنگلهای دوران سوم زمینشناسی هستند و به لحاظ پایداری و قدمت از اهمیت بسزایی برخوردار هستند و با وجود موقعیت خاص آب و هوایی در کرانه جنوبی و جنوب غربی دریای خزر پوشش جنگلی منحصربهفردی شکل گرفته که به لحاظ تنوع و نقش آن مهم و بسیار ارزشمند است.» محمدرضا عبداللهی با اشاره به اینکه حدود ۲ میلیون هکتار از این جنگلها در ایران و حدود ۲۰ هزار هکتار آن در جمهوری آذربایجان واقع است، میافزاید: «از آنجا که جنگلهای لیسار تالش، گشت رودخان فومن و سیاهرود رودبار ازجمله جنگلهای هیرکانی به شمار میروند لذا باید برای حفظ آنها تمامی دستگاهها در این زمینه تلاش کنند.»
جنگلهای هیرکانی گیلان بعد از کویر لوت در راه یونسکو
اهمیت حفظ و نگهداری این جنگلهای منحصربهفرد سبب شد تا سرانجام مقدمات ثبت جهانی آن در یونسکو به جریان افتد. رئیس اداره حفاظت محیطزیست شهرستان رودبار استان گیلان با تأیید این موضوع مهم میگوید: «در گیلان بیش از ۵۶۴ هزار هکتار جنگل وجود دارد که بخشی از جنگلهای هیرکانی است و دارای گونههای باارزش و منحصربهفردی مانند بلوط، راش، ممرز، توسکا، افرا، انجیلی، سرخدار، ارس و زربین و اکوسیستم متنوع جانوری است.»امین حسینزاده میافزاید: «ثبت جهانی این جنگلها علاوه بر اینکه دستاوردهای اکولوژیکی خوبی به دنبال دارد، میتواند در بحث رونق گردشگری و جذب توریست و اکوتوریست در شهرستان رودبار بسیار تأثیر خوبی داشته باشد.»
به گفته وی، در ایران تنها یک اثر طبیعی به نام کویر لوت به عنوان میراث طبیعی جهان در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است و ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی به عنوان دومین اثر طبیعی مد نظر جهت ثبت جهانی یونسکو در کشور، دستاورد بزرگی برای کشور، استان گیلان و شهرستان رودبار است.