جوان آنلاین: روزنامه فرهیختگان در شماره امروز خود طی گزارشی به نقد عملکرد مسئولین دولتی در حوزه محیط زیست پرداخت و نوشت: «امروز باید بخشی از آب موردنظر خود را از آبهای جنوب و بخش دیگر را از آبهای شمال کشور تامین کنیم. همچنین نخواهیم گذاشت در این مسیر مردم استانهای دیگر به زحمت بیفتند و محیطزیست در استانهای دیگر به خطر بیفتد. امروز از نظر دولت مشکلات انتقال آب از شمال ایران به استان سمنان برطرف شده و کارهای مطالعاتی مربوطه نیز انجام شده است. از فردا صبح اگر سرمایهداری بخواهد برای انتقال آب از شمال به مرکزیت کشور ازجمله سمنان اقدام کند، دولت این آمادگی را دارد تا امکانات لازم را در اختیار او قرار دهد.» این چند خط سخنان حسن روحانی رئیسجمهور در جمع مردم شاهرود را ببرید اهواز و خوزستان، ببرید یزد و اصفهان، ببرید قم و... و نظر آنها را بپرسید. بپرسید که طرح انتقال چیست؟ طرح انتقال چه بلایی بر سر منابع آبی و زیستمحیطی کشور آورده است؟ هشتگ نه به انتقال آب کارون و... چرا به راه افتاد و چرا سطل و دبه و ظرف به دست عدهای که کارون را در نزدیکی خود میدیدند، در صفهای طولانی منتظر آب ایستادند؟ و قس علیهذا...
انتقال آب از رود، از دریا
بحث کارون همیشه داغ است، همانطور که بحث ارومیه داغ است، بحث زایندهرود و هامون و... ، بحث انتقال هم همینطور، همیشه داغ است؛ دولت به دولت، از هاشمی تا خاتمی، از خاتمی تا احمدینژاد و از احمدینژاد تا روحانی، انتقال آب راحتترین و سهلالوصولترین کاری بوده است که برای مقابله با کمآبیها پیش گرفتند. آب را از یک استان به یک استان دیگر بردند و یکی را نابود کرده،دیگری را هم آباد نکردند.
اینبار اما بحث کارون نیست، کارون حالش مساعد نیست و برای انتقال، بحث کهنه انتقال آب از دریا را دوباره داغ کردند. روز گذشته عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیطزیست هم به آن اشاره کرد و بر آن صحه گذاشت. انتقال آب از دریای مازندران به سمنان؛ پروژهای که سالهاست زمزمههای اجراییشدن آن مطرح میشود و هربار هم مخالفان و موافقان به نقد و تایید آن میپردازند.
اما روزبهروز که پیش میرویم، علیرغم آنکه حجم انتقادات بسیار بیشتر از تاییدات است، امکان اجراییشدن طرح جدیتر میشود و احتمالا دیری نباشد که اندک گستره سبز و خوش آب و هوای کشور هم دستخوش آسیبهایی شود که تنورش با طرح انتقال داغ شده است.
ماجرای انتقال آب خزر چیست؟
طرح انتقال آب دریای مازندران به سمنان در تیرماه 84 در کارگروه بررسی تامین آب سمنان با حضور معاون اول رئیسجمهور و وزیر نیرو تصویب شد. در دیماه 89 هم مصوبه هیاتدولت در این باره به وزارت نیرو ابلاغ و طرح در خرداد 91 به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بهعنوان مجری ابلاغ شد.
جزئیات این طرح از این قرار است: دوخط لوله به طول 160کیلومتر از سواحل دریای کاسپین (خزر) در مجاورت نیروگاه نکا از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران عبور میکنند و درنهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به دو شاخه تبدیل میشوند که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول 172کیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول 132کیلومتر کشیده خواهد شد. طبق اعلام شرکت آب نیرو، هدف از اجرای این طرح، نمکزدایی و تصفیه 200میلیون مترمکعب آب از دریای خزر در سال و انتقال آن به شهرهای فلات مرکزی در استان سمنان است که صرفا به مصرف شرب و صنعت میرسد. با این همه و علیرغم مصوبه و ابلاغ و... این طرح به دلیل مخالفت فعالان محیطزیستی و مسئولان استانی مسکوت ماند تا اینکه حسن روحانی در سفر استانی خود به سمنان و در جمع مردم شاهرود خبرهای جدیدی در این باره داد و از دوباره اجراییشدن آن گفت.
مخالفتهایی که خیلی بیشتر از موافقتهاست
همانطور که بالاتر گفته شد به دلیل مخالفتهای جدی مسئولان استانی شمال کشور و مسئولان و فعالان زیستمحیطی این طرح مسکوت مانده بود، هرچه هم در فضای رسانهای و مجازی به دنبال موافقان این طرح انتقال یا هر طرح انتقال دیگری میگردیم، چیزی پیدا نمیشود. اما با این وجود و با اینکه همچنان اکثریت کارشناسان و مسئولان استانی با چنین طرح انتقالی مخالفند، عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت از محیطزیست روز گذشته طی اظهاراتی در این باره گفت: «با انتقال آب بهمنظور تامین آب برای مصارف کشاورزی مخالف هستیم. برای اجرای این طرح، حتما باید ضوابط زیستمحیطی رعایت شود، البته تاکنون برای انتقال آب دریای خزر به سمنان، وزارت نیرو آبی تخصیص نداده است. در صورت تخصیص وزارت نیرو، سازمان محیطزیست ضوابط زیستمحیطی را ابلاغ میکند. راهاندازی صنعت بسیار پرهزینه است اما اگر رونق صنعت از طریق آب انتقالی، توجیه اقتصادی داشته باشد و با ضوابط زیستمحیطی سازگار باشد؛ ایرادی ندارد.»
کلانتری پیش از این هم اظهار کرده بود: «انتقال آب از دریا به داخل سرزمین برای برطرف کردن نیاز آبی مصرفکنندگان صنعتی، آب شرب و بهداشت مردم در صورت نیاز و با رعایت ضوابط زیستمحیطی از نظر من بلامانع است.»
خوانش سخنان و اظهارات رئیسجمهور و عیسی کلانتری ایجاب میکند تا هم مروری دوباره بر اظهارات مخالفان این طرح انتقال داشته باشیم و هم با برخی کارشناسان این حوزه گفتوگویی کنیم.
جز روحانی، مسئولان سمنان و کلانتری، کسی موافق نیست
محمد دامادی، نماینده مردم ساری در مجلس خطاب به رئیسجمهور متذکر شد: «استنباطمان از تصمیم شما برای انتقال آب دریای خزر به سمنان این است که شما رئیسجمهور کشور دیگری هستید اما نیک بدانید تاریخ مازندران چنین اجازهای نداده و نخواهد داد.»
سعید ناجی، سرپرست استانداری سمنان معتقد است طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی یک پروژه ملی است که مراحل کارشناسی را طی کرده و مخالفت با آن زیبنده نیست.
علیمحمد شاعری، عضو هیاترئیسه کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیطزیست مجلس با اشاره به سخنان رئیسجمهور در ارتباط با انتقال آب خزر به سمنان گفت: «سخنانی که رئیسجمهور درباره موافقت و آمادگی دولت با انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی کشور بیان کردند به هیچ عنوان مبنای کارشناسی ندارد، چراکه خزر یک دریاچه بسته است و هرگونه دستکاری در این دریاچه تبعات جبرانناپذیری را برای محیطزیست منطقه، اقتصاد و اشتغال مردم شمال کشور و معیشت ساکنان دریای خزر در پی دارد. سخنانی که اکنون به همین راحتی درباره انتقال آب دریای خزر میگویند، دقیقا مانند سخنانی است که درباره اجرای پروژه پل روی دریاچه ارومیه گفتند که همه مطالعات و بررسیها انجام شده اما پس از احداث پل روی دریاچه ارومیه مشخص شد که بررسیهای کارشناسی لازم صورت نگرفته بود و احداث آن پل تبعات زیادی را برای محیطزیست و اکوسیستم دریاچه ارومیه ایجاد کرد.»
علیاصغر یوسفنژاد، نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به سخنان رئیسجمهور در شاهرود مبنیبر انتقال آب دریای خزر به سمنان، گفت: «طراحی مسالهای که سال گذشته منسوخ شده بود و اینکه دولت با چه دلیلی دوباره این مورد را عنوان کرده باید پیگیری شود. از نظر قانونی و حقوقی، مجلس در سال گذشته پیشنهاد انتقال آب دریای خزر به سمنان را که در لایحه دولت بوده، حذف کرده است و مطرح کردن مجدد این طرح جای سوال است و ما وظیفه داریم بهعنوان نمایندههای مردم حرف و دیدگاههای مردم را عنوان کنیم، مردم با مساله انتقال آب خزر به سمنان مخالف هستند.»
درویش: سازمان محیطزیست گاهی موافق، گاهی مخالف
محمد درویش، دبیر محیطزیست مرکز بررسیهای استراتژیک نهاد ریاستجمهوری در ارتباط با طرح انتقال آب خزر به سمنان به «فرهیختگان» گفت: «برآوردی که برای انتقال آب خزر کردهاند 10هزار میلیارد تومان برای 500میلیون مترمکعب است و اگر حساب بکنیم قرار است این آب به مصرفی غیر از شرب برسد باید یک اقتصادی را تعریف کنید که در آن بتوانید خیار را کیلویی 30هزار تومان بفروشید تا بهصرفه باشد. عملا امکانپذیر و توجیهپذیر نیست از نظر اقتصادی و... که چنین پولی خرج بشود برای توسعه کشاورزی.
اما در حوزه صنعت به جز مواردی که صنایع هایتک است و درواقع ارزشافزوده بسیار زیادی را میتواند به همراه داشته باشد در بقیه موارد باز چنین انتقالی توجیهپذیر نیست. صنایع هایتکی هم در دستور کار نیست و اصولا کشور ما پتانسیل چنین اقتصادی را هم ندارد.
نکته بعدی اینکه دفتر ارزیابی حفاظت از محیطزیست در زمان معصومه ابتکار، ماتریس این ارزیابی را منفی اعلام کرده و گفته است در مجموع عوارض انتقال آب از خزر بیشتر از منافع آن است. چگونه است که با عوض شدن رئیس سازمان ماتریس هم عوض میشود؟ ملاحظات علمی و فنی هم تغییر میکند؟ جز این است که محیطزیست بازیچه سیاست شده است؟ چگونه میشود که در یک دولت، یعنی دولت آقای روحانی، در چهارسال اول در ارتباط با یک پروژه سازمان حفاظت از محیطزیست نظر مخالف میدهد و در چهارسال بعد همان روز اول که آقای کلانتری آمد، نظر مثبت داد. کلانتری بدون اینکه گزارش ارزیابی را بخواند نامه نوشت به استاندار سمنان و گفت که از نظر سازمان محیطزیست انتقال آب بلامانع است. این به غیر از این معنی میدهد که این مساله دستوری بوده است و ما به چیزی به نام سازمان محیطزیست باور نداریم؟»
درویش در ارتباط با عوارض ناشی از این انتقال آب هم گفت: «ببینید این لولهآب که میخواهند آب شور را منتقل کنند و گفتند که آب شور را میآوریم داخل سمنان و آنجا شیرین میکنیم، وقتی منتقل میشود، یک مسیر بزرگی را باید در جنگلهایش بتراشید. بعد هم خدایینکرده امکان دارد این لوله در مسیر به عمد یا به سهو دچار مشکل بشود و آن آب شور در منطقه حاصلخیز البرز مرکزی رها بشود و هزاران هکتار دیگر از اراضی را بلااستفاده کند. از نظر پدافند غیرعامل بسیار مساله خطرناکی است که ما به چنین اتفاقی تن بدهیم. اکوسیستم خزر بهشدت دچار انباشت انواع آلایندههاست و با این کار به این مساله دامن میزنیم، مایی که بیشترین نفع را از این اکوسیستم میبریم. این دقیقا مثل این است که روی تنه نشستهاید و دارید با اره همان جایی را که نشستهاید، میبرید و این هم بسیار توجیهناپذیر است.
نکته آخر این است که همین الان سمنان، از نظر ملاحظات اکولوژیکی کمترین میزان بدهکاری اکولوژیکی و کمترین مشکل را در تامین مایحتاج محیطزیستی مردمش دارد. به خاطر اینکه استان پهناوری است و جمعیت کمی در آن ساکن هستند. حالا ما با انتقال آب این پیام را میدهیم که میخواهیم سمنان را به یک استان مهاجرپذیر تبدیل کنیم؛ همان بلایی را که سر اصفهان و یزد آوردیم میخواهیم سر سمنان بیاوریم.
دیروز آلودگی هوا در اصفهان از مرز قرمز هم گذشت، چرا؟ چون سه طرح انتقال آب در اصفهان اجرا کردیم و اصفهانی که 6 برابر متوسط کشور اشتغال داشته را مملو از جمعیت کردیم. یزد که یکی از امنترین استانهای کشور بود الان این طور نیست و جزء کمتحرکترین استانهای کشور است. چرا این اتفاقات افتاد؟ چرا میخواهیم چنین بلایی را سر سمنان هم بیاوریم؟ آنها راحت زندگی میکنند با همین آب. اگر میخواهیم به سمنان خدمت کنیم بیاییم و با توسعه گردشگری این کار را انجام دهیم. جذابیتهای گردشگری فراوانی در سمنان وجود دارد که میتواند قطب گردشگری طبیعی و تاریخی ما باشد.»
کهرم: خاتمی، روحانی و احمدینژاد فقط به استانهای خودشان فکر میکنند
اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سابق سازمان حفاظت از محیطزیست در گفتوگو با «فرهیختگان» با اشاره به اشتباه بودن طرح انتقال آب خزر به سمنان گفت: «ما در سمنان صنعتی نداریم که آب لازم داشته باشد. برای شرب بنده معتقدم این کار صورت بگیرد و لازم است، کمااینکه ما در تهران داریم از آب استان البرز استفاده میکنیم برای شرب، هیچکس هم نمیگوید که آب شرب را به مردم تهران ندهید یا مثلا آب شرب را از اصفهان به کاشان ندهید. اما برای صنعت چقدر میخواهند آب مصرف کنند؟ تاثیری که این انتقال میگذارد این است که ما باید آن آب دریای مازندران که 13 در هزار نمک دارد را شیرین کنیم و بعد داخل لوله بفرستیم، وگرنه این نمک لولهها را میگیرد و بهزودی لوله پر از رسوبات میشود.
با این موضوع یک مساله اینجا به وجود میآید، کارخانههای آب شیرینکن نمک را که از بین نمیبرند، از آب جدا میکنند، آب شیرین میشود و آن نمک را دوباره به آب میریزند، آب دریاها و اقیانوسها به همان اندازهای به نمک حساس است که بدن من و شما به قند حساس است.
اگر ما مقدار زیادی قند را وارد خون خود کنیم به بیماری دیابت و... مبتلا میشویم. بنابراین ما با اضافه کردن نمک به آب دریا موجودات را از بین میبریم، محیط را قلیایی میکنیم، بسیاری از موجودات با این تغییرات هماهنگ نمیشوند. با این کار اکوسیستم همان ماهیهای استخوانی که میخوریم را عوض میکنیم و آنها را از بین میبریم.
آقای کلانتری چه کاره هستند که میگویند این انتقال بلامانع است؟ ایشان باید این را از قول کارشناسان وزارت نیرو بگویند و ورود ایشان به مساله آب یک کار نخواسته است و ما وزارت نیرو داریم و آنها مسئول حوزه آب هستند. مساله بعد هم اینکه ایشان تا چه حد آب را میخواهند منتقل کنند و با چه هزینهای؟
یک توصیه هم برای آقای روحانی دارم، شما و آقای احمدینژاد میخواهید به استان خودتان برسید و خدمت کنید، کما اینکه خاتمی میخواست به یزد و کرمان خدمت بکند و میگفت آب خلیج فارس را آنجا میبریم. به قول یک فرهیخته گیلانی که گفت من یک گیلانی نیستم که در ایران زندگی میکنم، من یک ایرانی هستم که در گیلان زندگی میکنم، شما هم بیایید ایرانی فکر کنید.»