آب وهوای خوب ومطلوب استانهای شمالی موجب شده تا در بیشتر فصول سال این مناطق پذیرای گردشگرانی از داخل وخارج کشور باشند. دراین میان زباله وپسماندهای تولیدی که این مسافران در محیط زیست رها میکنند باعث شده تا بیشتر مناطق سبز، دریا ورودخانه این استانها به شدت آلوده شوند، این درحالی است که به علت نزدیکی منابع آبی حفرچاه برای دفن زباله هامی تواند به آلودگی این آبها منجر شود موضوعی که باعث شده تا کارشناسان برای حل این معضل ساخت زباله سوزها در سه استان، گلستان، مازندران وگیلان را پیشنهاد دهند.
آمارها نشان میدهد روزانه بین دو تا ۲۵۰۰ تن زباله درشهرهای پر گردشگر گیلان از جمله، شهرستانهای پرگردشگر گیلان نظیر انزلی، سیاهکل، رودسر، آستارا و... تولید میشود. این درحالی است که حجم زباله در سه استان شمالی بیش از ۷ هزار تن میباشد. بطور مثال در استان مازندران میزان بیشترین تولید زباله در روز بدون در نظر گرفتن ایام تردد مسافرین ۳۵۰۰ تن زباله است. دپوی زباله در اعماق جنگلها و جاری شدن شیرابهها، بخش وسیعی از جنگلهای هیرکانی استانهای شمالی را آلوده کرده و در وضعیت بحرانی قرار داده است، هر چند که برای رفع بخشی از معضل زباله اکنون دو نیروگاه زبالهسوز در غرب و مرکز مازندران در حال ساخت است، اما توان این دو کارخانه زباله سوز تنها قادر به مدیریت ۶۵۰ تن زباله بوده است ومابقی در طبیعت رها میشوند.
زباله سوزها تنها راه چاره
با توجه به حجم بالای تولید انواع زباله بیشتر آنها را ترها تشکیل میدهند لذا این مهم ایجاب میکند تا برای ازبین بردن آنها اقدام جدی انجام گیرد. در حالی که در بر از مناطق اقدام به دفن زباله میکنند؛ اما شرایط آب وهوایی سه استان شمالی در کنار نزدیک بودن مخازن آبی به سطح زمین ایجاب میکنداز روشهای دیگری ازجمله زباله سوزهای با فن آوریهای جدید که دود حاصله را وارد هوا ومحیط نمیکنند استفاده کرد. یک فعال محیط زیست دراین خصوص میگوید: «احداث زباله سوز در سه استان شمالی میتواند راهکار مناسبی برای از بین بردن زبالهها باشد.»
اسماعیل کهرم با بیان اینکه ساخت زباله سوزها، استانهای شمالی را از مشکلات آینده پسماند رها میکند، میافزاید: «احداث زباله سوز در سه استان شمالی و استفاده از حرارت حاصل از آن برای گرم کردن خانهها میتواند راهکار مناسبی برای از بین بردن مشکلات باشد.» وی با اشاره به اینکه در مازندران، گیلان و گلستان سفره آبهای زیر زمینی بالا بوده و نمیتوان پسماند و زبالهها را دفن کرد، تصریح میکند: «دفن زباله سبب آلوده شدن آبهای زیر زمینی و شیرابههای آن سبب خشکانده شدن ریشههای درختان میشود.»
این فعال محیط زیست با بیان اینکه پسماندها در ایران از کشوهای پیشرفته نیز بیشتر است، بیان میکند: «کشورهای پیشرفته پسماندها را در منزل تفکیک میکنند به طور مثال زبالههایی مانند پوست میوه در طبیعت هضم میشوند، اما زبالههایی مانند پلاستیک و شیشه قابل هضم نبوده و باید به روش صحیح دفن و یا بازیافت شوند.» این استاد دانشگاه ادامه میدهد: «پسماند بیمارستانی اعم از عفونی و غیر عفونی مانند مواد رادیواکتیو یا موادی که برای سی تی اسکن استفاده میشوند باید به روش علمی دفن شود، زیرا از نوع زبالههای خطرناک است.» کهرم با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته برای تفکیک و جمع آوری زباله برنامه وجود دارد، اما در ایران همه زبالهها با هم و به طور همزمان جمع آوری میشود، میافزاید: «اولویت دولت باید محیط زیست و پسماند باشد تا بتواند با ارائه راهکارها در مقابل مشکلات بایستد در غیر این صورت نمیتوان مشکلات پسماند را حل کرد.»
تفکیک استانها از لحاظ میزان تولید زباله
ایران سالانه ۱۶ میلیون تن زباله تولید میکند. این رقم در مقایسه باسایر کشورهای دنیا رقمی معمولی است. اما مساله اصلی ضعف مدیریتی در بازیافت زبالهها و دفع غیر بهداشتی آنهاست که به محیط زیست صدمه میزند و آب و خاک را آلوده میکند.خوزستان با تولید روزانه چهار هزار و ۸۰۰ تن زباله در روز، از استانهایی است که بیشترین زباله را تولید میکنند. تولید زباله در خوزستان تا ۳۰ درصد بالاتر از معدل تولید زباله در کشور است و یکی از شهرهای این استان که درگیر معضل زباله است، شهر باستانی "شوش" است که به "بهشت باستانشناسی" مشهور است و دومین اثر جهانیاش نیز در حال ثبت است.
استانهای شمالی، چون گلستان، مازندران و گیلان نیز به شدت درگیر ناکارآمدی در مدیریت زبالهها هستند. تنها در نوروز روزانه ۱۱ هزار تن زباله در استانهای شمالی کشور تولید شد. بنا به آمار روزانه در استان گیلان دو هزار تن و در مازندران ۲۵۰۰ تن و در گلستان هزار تن زباله تولید میشود که این ارقام در نوروز دو برابرمیشوند. این زبالهها به جای آنکه بازیافت شوند، دفن میشوند و در نهایت به خاک و آب این استانها صدمه و آسیب وارد میکند. حتی در برخی شهرهای شمالی بدلیل نامساعد بودن خاک برای دفع زباله، این زبالهها در سواحل دریا ریخته میشوند. به گفته مسئولین محلی در استان گیلان دو رودخانه «زرجوب» و «گوهررود» عملا تبدیل به کانال فاضلاب شدهاند.
درحالی که در ایران روزانه ۴۰ هزار تن زباله، و آلمان ۹۰ هزار تن زباله تولید میشود، با این حال در آلمان ۸۰ درصد زباله و در ایران تنها ۸ درصدبازیافت میشوند. استان مازندران با جمعیت سه مییلون و ۳۰۰ هزار نفری، روزانه بیش از سه هزار تن پسماند شهری و روستایی تولید میکند که ۷۵ درصد آن زبالهتر و ۲۵ درصد زباله خشک است. مشکل زباله در مازندران این روزها از بلای جان طبیعت فراتر رفته و تبدیل به بلای جان ساکنان این استان شده است به صورتی که میلیونها تن زباله در گوشه و کنار مناطق ساحلی و جنگلی مازندران رها شده و با گذشت زمان شیرابه این حجم زباله وارد رودخانهها و از آنجا وارد زمینها و محصولات کشاورزی و دریا میشود.
بنا بر آمار آب و فاضلاب مازندران، بیش از ۹۰ درصد آب مازندران از سفرههای زیرزمینی تامین میشود و این سفرهها از آب باران و رودخانه تغذیه میشوند و اگر به نحوه دفع شیرابههای زبالهها توجه نشود، بحران بهداشتی ناشی از زبالهها دامنگیر تمامی جمعیت استان و کشور خواهد شد. هر چند در سالهای اخیر با استفاده از ماشین آلات پیشرفته جمع آوری و حمل زباله مازندران بهداشتی شده است، اما همچنان دفن و دفع زباله در استان علاوه بر اینکه بخش اعظمی از درآمد شهرداریها را به خود اختصاص میدهد، با تبعات اجتماعی و بهداشتی همراه است. از سوی دیگر اگرچه ساماندهی مراکز دفن زباله، تفکیک زباله از مبداء، تبدیل زباله به کود و انرژی و کاهش تولید زباله چهار محور برنامه ریزی شده برای حل معضل مزمن پسماند مازندران در دوره فعالیت استاندار دولت دوازدهم در این استان بوده است، اما کارشناسان نیروگاه زباله سوز را تنها راه حل مشکل پسماند استان عنوان میکند.
اهمیت ایجاد کارخانه زباله سوز
در سه دهه اخیر به منظور فائق آمدن بر مقررات و ضوابط سخت گیرانه زیست محیطی (برای کاهش میزان انتشار آلاینده ها) فن آوریهای زباله سوزی دستخوش پیشرفت اساسی شدهاند و از این میان، سیستمهای توده سوز شبکهای توانستهاند در عین رعایت مقررات زیست محیطی، بر طبیعت ناهمگن زباله جامد شهری فائق آیند، به طوری که امروزه توده سوزی زباله جامد بر روی شبکه یک کوره زباله سوز، یک فناوری اثبات شده و جاافتاده است.
کارشناسان معتقدند مدیریت پسماند علاوه بر ایمن بودن، باید پایدار باشد.
اهمیت تسریع در ساخت و راه اندازی کارخانه زباله سوز در شمال
با توجه به این موضوع که میزان رطوبت در پسماندهای جمع آوری شده در مناطق شمالی کشور زیاد است و مساحت مورد نیاز برای دفن بهداشتی پسماندهای شهری هم دستکم در طول یک سال از ۴۰ هکتار فراتر میرود، دپو کردن تنها راهکاری بوده که تاکنون به صورت فراگیر از آن استفاده میشد و همچنان هم مورد استفاده است. بررسیها نشان میدهد که شهرداریهای استان مازندران با صرف هزینه ۵۰۰ ریالی به ازای هر کیلوگرم زباله در مجموع روزانه یک میلیارد ریال را به مدیریت پسماندهای شهری اختصاص میدهند که با این شیوه مدیریت پسماند بازگشت هزینهای نیز در پی نخواهد داشت.
تولید برق از زبالهها
درحال حاضر با توجه به کارخانجات زباله سوز موجود در یازار میتوان این طلاهای کثیف را به برق تبدیل کرد. به گفته کارشناسان به ازای سوزاندن هر یک تن زباله ۲.۷ تا ۲.۸ مگاوات برق تولید میشود که اگر ۲ هزار تن پسماندهای شهری استان مازندران سوزانده شود، حدود پنج هزار مگاوات برق روزانه میتوان تولید کرد و با فرض هر کیلو وات ساعت پنج هزار ریال، در نهایت روزانه ۲۵ میلیارد ریال از محل سوزاندن زباله درآمد کسب میشود. اگر پسماندهای حدود هزار تنی در روز مناطق روستایی مازندران نیز به این مقدار افزوده شود میتوان روزانه ۴۰ میلیارد ریال کسب درآمد کرد. همسو با این رویکرد پیش بینی میشود که استان مازندران به تعداد زباله سوزهای بیشتر با ظرفیت بالاتری نیاز دارد تا از این طریق بتواند ضمن حفظ زمین ها، مراتع و جنگلها انرژی برق تولید کرده و از این طریق بتواند قسمتی از هزینههای مدیریت پسماند در سطح استان را تامین کند.
حل معضل زیست محیطی با گسترش کارخانه زباله سوز
بر اساس این گزارش با توجه به کمبود فضا برای ساخت مناطق شهری و همچنین کمبود زمین برای دفن زبالهها، تقاضا برای ساخت نیروگاههای زباله سوز افزایش یافته است. به گونهای که ظرفیت تبدیل زباله به انرژی از طریق زباله سوزی در سال ۲۰۱۶ به حدود ۷۰ میلیون تن رسید. امروزه ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻘﺎﻣـﺎت و ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺴﺌﻮل در ﻛﺸـﻮرﻫﺎی ﺻﻨﻌتی از ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎشی از ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ آﮔﺎهی ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧـﺪ و درﺧﺼﻮص ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎﻳﺸﺎن، روش ﻫﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮل از ﻟﺤﺎظ زیست محیطی ﻣﺜـﻞ ﻛـﺎﻫﺶ در ﻣﺒـﺪأء تولید زباله، ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ، زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮزی و در ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻓﻦ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده اﻧﺪ.
اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﺴﻴﺎری از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑه ﻌﻨﻮان ﻳک اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق میﺗﻮان ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دو ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژی ﻏﺎﻟﺐ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژی از ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی در ﺟﻬﺎن زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮزی در درﺟﻪ اول و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﻮﮔـﺎز از دفن زباله در درﺟﻪ دوم ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. بر اساس آمار جهانی در حال حاضر تعداد ۲ هزار و ۴۵۰ زباله سوز در سطح جهان وجود دارد که بر حسب تناژ ژاپن با آمار سالانه ۴۰ میلیون تن زباله جایگاه نخست را دارد و بعد از آن اروپا، چین و آمریکا قرار دارند.
سرمایه گذاری برای ساخت نیروگاه زباله سوز نوشهر و ساری
در حال حاضر مدیریت زباله و پسماند استان مازندران به ۹ منطقه تقسیم شده است و این تقسیم بندی هم مبتنی بر راه حلهای اندیشیده شده برای حل معضل است. طبق برنامه، مشکل پسماند مازندران قرار است با ایجاد ۲ نیروگاه زباله سوز در شهرهای ساری و نوشهر و احداث کارخانه کمپوست و زباله سوز در هفت منطقه دیگر حل شود. مبلغ کل قرار داد هر کارخانههای زباله سوز ساری و نوشهر ۴۴ میلیون دلار است که به صورت مشارکتی ۴۰ درصد آورده شرکت تدبیر و توسعه سلامت و ۶۰ درصد نیز از سوی دولت است که شهرداریهای نوشهر و ساری نمایندگان دولت محسوب میشوند.
مجری پروژه کارخانههای زباله سوز ساری و نوشهر در تشریح آخرین وضعیت بودجهای و ساخت این ۲ کارخانه میگوید: «این شرکت از زمان افتتاح و بهره براری تا هفت سال درآمدهای ناشی از فروش برق را کسب میکند و پس از مدت اتمام هفت ساله بهره برداری، کارخانه دریک شرائط مناسب تحویل شهرداریها میشود.» بهروز امامی با بیان اینکه نیروگاه زباله سوز ۲۰۰ تنی نوشهر در آستانه بهره برداری قرار دارد، مب افزاید: «اکنون ۱۰۰ درصد تجهیزات آن در محل سایت وارد شده و در حال نصب است.» وی با بیان اینکه این زباله سوز ظرفیت تولید ۱۴ هزار مگاوات ساعت برق در سال دارد، ادامه میدهد: «هزینه ساخت این نیروگاه حدود ۱۴ میلیون دلار است.»
مجری مجری پروژه کارخانههای زباله سوز مازندران با بیان اینکه هزینه ساخت کارخانه ساری ۳۰ میلیون دلار است، بیان میکند: «این کارخانه با سوزاندن ۴۵۰ تن زباله در روز ظرفیت تولید ۳۰ هزار مگاوات ساعت برق در سال را دارد.» امامی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۷۰ درصد تجهیزات وارد سایت زباله سوز ساری شده است، تصریح میکند: «از آنجایی که ۳۱ درصد عملیات ابنیه و ساختمانی آن پیشرفت فیزیکی دارد، تا یک ماه دیگر عملیات نصب تجهیزات آن شروع خواهد شد.»