سرويس سیاسی جوان آنلاين: نگاهی به برخی امیدواریها در ایران به بازگشت دموکراتها به کاخ سفید و بازگشت امریکا به برجام نشان میدهد برآورد جدی از انتظارات امریکاییها در این باره وجود ندارد.
در طول یک سال گذشته تکلیف دولت دوازدهم با برجام و عملکرد دولت مستقر در واشنگتن روشن شده است. خروج دولت ترامپ در فروردین ماه سال گذشته و شدیدتر کردن فشار تحریمها که نقطه اوج آن عدمتمدید معافیتهای نفتی در اردیبهشت ماه سال جاری بود، باز کردن باب هر گونه گفتگو را بین ایران و دولت فعلی امریکا بسته است.
در کنار این تغییر سیاست کلان نظام جمهوری اسلامی در ورود به فاز مقاومت فعال از اردیبهشت سال جاری و تأکید بر عدم هر گونه مذاکره و مقاومت در مقابل هر گونه تعرض نیز امیدواری برخی جریانهای سیاسی به باز شدن دوباره پرونده مذاکره با امریکا را نیز منتفی کرده است.
با این حال این امیدواری کمرنگ وجود دارد که در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا که کمتر از ۱۸ ماه دیگر برگزار خواهد شد، با شکست ترامپ و روی کار آمدن یک دولت دموکرات امکان بازگشت دوباره امریکا به برجام وجود خواهد داشت.
این اتفاق عملا میتواند به معنای یک اتفاق مهم برای دولت دوازدهم و شخص روحانی باشد چرا که در پرتو این اتفاق و یک گشایش جزئی در وضعیت اقتصادی کشور موقعیت متزلزل دولت به شدت تقویت خواهد شد و حتی میتواند دولت روحانی را به ادامه حضور جریان اعتدال در انتخابات ریاستجمهوری سال ۱۴۰۰ امیدوار کند.
این سناریو رؤیای شیرینی برای طرفداران دولت است، اما در واقعیت بررسی برخی نشانهها نیز حکایت از این دارد که روی کار آمدن یک دولت دموکرات نیز نمیتواند چندان در فروکاستن چالشهای موجود موفق باشد.
دموکراتها چه میگویند
از بین کاندیداهای دموکرات تاکنون چهار کاندیدای اصلی این حزب یعنی جو بایدن، الیزابت وارن، کاملیا هریس و برنی سندرز بر بازگشت به برجام تأکید کردهاند. در این میان و با نظرسنجیهای صورت گرفته به نظر میرسد برنی سندرز که خود از معماران توافق هستهای با ایران محسوب میشود، کاندیدای اصلی حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ باشد.
طبق بیانیه منتشر شده توسط ستاد انتخاباتی بایدن در خصوص برجام در صورت پیروزی وی امریکا در صورت بازگشت تعهدات برجامی ایران، بار دیگر برجام را اجرا خواهد کرد. در این بیانیه آمده است: ترامپ توافق هستهای را کنار گذاشت و با این کارش باعث شد ایران برنامه هستهای خود را دوباره توسعه دهد. اگر تهران انجام تعهدات هستهای خود را از سر بگیرد، من به برجام بازخواهم گشت.
در ادامه آن نیز تصریح شده است: من تلاش میکنم تا با همکاری متحدانمان ضمن تقویت و بسط برجام، با فعالیتهای بیثباتکننده ایران در منطقه مقابله کنیم. بر اساس این توافق [برجام]ما مجاز به این کار هستیم و همراهانی نیز داریم.
به نظر میرسد با این بیانیه رسمی پیروزی بایدن در انتخابات سال آینده میتواند اتفاقی ایدهآل برای برخی جریانهای سیاسی داخل باشد، اما این بیانیه نقاط تاریکی نیز دارد که نشان میدهد همچنان باید به چنین وعدههایی با دیده شک و تردید نگاه کرد.
یکی از مهمترین مفاد این بیانیه تأکید و تصریح بر تقویت و گسترش برجام است. اساساً طبق سیاست کلان نظام جمهوری اسلامی، مذاکرات هستهای مرتبط با برجام عملاً یک بار انجام شده و دیگر نمیتوان آن را باز کرد.
طبق همین سیاست است که ایران درخواستهای مکرر دولت ترامپ برای مذاکره دوباره را نمیپذیرد و آن را دامی برای مطرح کردن خواستههای جدید در حوزههایی همچون حوزه فعالیتهای منطقهای ایران میداند. به نظر نمیرسد در بیانیه بایدن اشارهای به وارد شدن مسائلی همچون فعالیتهای منطقهای به برجام مطرح شده باشد، اما عبارات تقویت برجام یادآور اتفاق دیگری بود که در حاشیه خروج دولت ترامپ از برجام در حال روی دادن بود.
شروط ترامپ
در ماههای منتهی به خروج دولت ترامپ از برجام کشورهای اروپایی تلاش فراوانی به خرج دادند تا بتوانند جلوی خروج امریکا از این توافق را بگیرند. یکی از این تلاشها مذاکره با امریکا برای ادامه حضور در برجام به شرط فشار مشترک دو طرف برای فشار بر ایران در حوزه برخی از تعهدات برجامی ایران بود.
این طرح از سوی دولت ترامپ مورد قبول واقع نشد و در نهایت امریکا از برجام خارج شد، اما به نظر میرسد بایدن در نظر دارد با همکاری اروپاییها برای بازگشت به برجام شروط اروپاییها را بار دیگر به ایران تحمیل کند.
دائمی شدن محدودیتهای غنیسازی
مهمترین بخش از طرح اروپاییها الحاق بندهایی جدید درباره «زمان گریز» هستهای ایران به برجام است. منظور از این زمان به بیان غربیها، مدت زمانی است که ایران در صورت لغو برجام برای انباشت مواد هستهای لازم جهت ساخت یک سلاح هستهای نیاز دارد. برجام، زمان گریز ایران را یک سال تعیین کرده و اروپاییها به دنبال تعیین شرایط جدیدی بودند که با متوقف کردن برنامه هستهای ایران، این زمان را برای مدتهای نامعلوم در این حد نگه میداشت.
ایده اصلی برای اجرای این طرح تمدید محدودیتهایی بود که در برجام به بند غروب موسوم هستند و منتقدان برجام آن را به عنوان اصلیترین نقطه ضعف برجام معرفی میکنند. طبق بندهای فوق محدودیتهای موجود بر برنامه هستهای ایران در فواصل زمانی گوناگون برچیده خواهد شد، به عنوان مثال ظرفیت غنیسازی ایران پس از هشت سال میتواند از ۶ هزار سو فراتر برود و به تدریج سانتریفیوژهای قدیمی با سانتریفیوژهای IR- ۸ جایگزین شود. همچنین از سال دهم محدودیت درصد غنیسازی برای ایران از بین خواهد رفت و از سال ۱۵ اجرای برجام، ایران میتواند تعداد سایتهای غنیسازی خود را افزایش دهد، البته ایران در مذاکرات با محدودیتهای فوق موافق نبود، اما به شرط برداشته شدن آنها در مدتهای زمانی معین به درج آنها در توافق برجام رضایت داد. طبق نظر کارشناسان امریکایی این بند از برجام این امکان را به ایرانیها خواهد داد تا ذخایر اورانیومی خود را برای تولید تسلیحات جدید به کار بگیرند، از همین رو مدتهاست در مجامع و اندیشکدههای غربی این نکته مطرح شده که این بند از برجام باید اصلاح و محدودیتهای ایران در توسعه غنیسازی خود همچنان حفظ شود. به طور حتم در صورت به قدرت رسیدن دموکراتها و همنوایی دوباره اروپاییها با امریکا فشار بر ایران برای اصلاح بندهای مرتبط با غروب آفتاب به شدت تشدید خواهد شد.
بخش دیگری از این توافق به بحث بازرسیها از سایتهای غیرهستهای و نظامی ایران مربوط است. بر اساس طرح اروپاییها در صورت امتناع ایران از اعطای دسترسیهای لازم به آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای بازرسی از سایتهای این کشور، از جمله سایتهای نظامی، ایران ناقض توافق هستهای اعلام خواهد شد. محدود کردن برنامه موشکهای بالستیک ایران نیز بخش دیگری از این طرح بود. بر اساس گزارش روزنامه نیویورک تایمز اروپاییها تلاش میکردند با یک توافق تکمیلی برنامه موشکهای بالستیک ایران را متوقف و زمینه را برای اعمال محدودیت بر ایران فراهم کنند.
این در حالی است که ایران حفظ برنامه موشکی خود را در چارچوب دفاع مشروع از حوزه حاکمیتی خود لازم دانسته و قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل متحد را در این باره نپذیرفته است. کشورهایی همچون روسیه و چین نیز محدودیتهای فوق را تنها در خصوص موشکهای بالستیک هستهای میدانند.
دموکراتها و تشدید فشار بر ایران
با در نظر گرفتن موارد فوق میتوان به این نتیجه رسید که در صورت به قدرت رسیدن دموکراتها در کاخ سفید فشارها بر ایران تقویت خواهد شد؛ فشارهایی که اتفاقاً به دلیل همگرایی اروپا با کاخ سفید میتواند فشار بر کشور را تقویت کند.
در کنار این شروطی که دموکراتها برای بازگشت به برجام خواهند داشت نیز عملاً تفاوت چندانی با شروط دولت ترامپ ندارد و تنها میتواند با ارائه برخی مشوقهای اقتصادی همانند دوره اوباما باشد؛ دورهای که با وجود اجرای برجام نیز تحریمهای متعددی بر ایران تحمیل شد.