محمد رضا هاديلو
توجه به محیط زیست و از آن جمله مواد زاید جامد مساله ای است که در سالهای اخیر مورد توجه خاص قرار گرفته است، بطوری که کنترل زباله به نوعی سلامت وبقای موجودات زنده و محیط زیست را تضمین می کند. در حال حاضر بدلیل افزایش بیش از حد جمیعت و کمبود امکان دفع زباله و بازتاب آلودگی ها و بیماریهای منتقله از زباله موجب گردیده که علاوه بر توسعه علم زباله، مردم و مسئولین نیز بیشتر این مسئله را مورد توجه قرار دهند. بر اساس مطالعه اي که بر روي شهر همدان انجام شد مشخص شد اين شهر از جمله شهرهای پیشتاز در مدیریت زباله بوده بطوری که عملیات جمع آوری زباله از درب منازل توسط وانت های ویژه انجام و پس از انتقال به ایستگاه موقت توسط سمی تریبرها به محل دفن بهداشتی واقع در 23 کیلومتری شهر منتقل و به روش دفن بهداشتی دفع می گردد. با اين حال وضعيت در دشت همدان اصلا خوب نيست و شيرابه هاي حاصل از دفن غير اصولي زباله ها موجب شده تا محيط زيست اين منطقه به شدت دچار بحران شود.
***
خيلي وقت بود که از وضعيت ناگوار دشت همدان و خالي شدن سفره هاي آب زير زميني اش گفته ميشد. تا اينکه فرونشست هاي عظيم در اين منطقه از ايران نشان داد که حوادث ناگوارتر از آنچه هستند که پيش بيني مي شد و حالا بايد باور کنيم که هيچ ابي در دل اين دشت باقي نمانده است. اما اينبار خبرها از پر شدن سينه همدان خبر مي دهند، ولي نه با آب که با زباله! آن هم با 200 تن پسماندي که روزانه به زير خاک فرستاده مي شود.
*3 درصد از 400 تن زباله ها، پلاستيک است
بر اساس گزارش هاي موجود روزانه ۳ درصد از ۴۰۰ تن زباله خانگی همدان را زبالههای پلاستیکی تشکیل میدهند، عددی که اگرچه کوچک به نظر میرسد اما تهدید آن به دلیل جذب بعد از ۵ قرن، برای محیط زیست شهری جدی است. در نزدیکترین نقطه به شهر همدان، آن سوی پلیسراه همدان به تهران مرکز دفن بهداشتی پسماندهای شهری قرار دارد محلی که روزانه حدود 400 تا 480 تن زباله از همدان با ناوگانجمعآوری پسماند به این نقطه حمل و دفن بهداشتی میشود، زبالههایی که بخشی از آن هم پلاستیک غیرقابل جذب و بازیافت در طبیعت است.
محیط دفنپسماندهای شهری همدان حدود 400 هکتار وسعت دارد و وسعت قابل توجهی از زیست بوم شهری همدان به دفن زبالههای شهری جدای از فضایی که برای دفن و دپوی نخالههاست اختصاص داده شده است. اگر نگاهی گذرا به بازار عرضه و فروش و میوهترهبار شهربیاندازیم بدون استثنا خواهیم دید که هر شهروندی ساک خرید پلاستیکی از مغازهدار و فروشنده برای خرید تقاضا میکند و اگر آمار سردستی و حدود مغازههای این صنف در همدان را در نظر بگیریم به عددی در حدود یک هزار تا یک هزار و 200 واحد صنفی با مجوز و بدون مجوز خواهیم رسید.
*سود زياد در طلاي کثيف
مدیر خدمات شهری شهرداری همدان درباره مقدار پلاسیتک مصرفی شهر همدان مي گويد: اکنون زباله در شهر به 3 صورت جمعآوری با پرس(زباله خانگی)، زباله حجیم و زباله خشک است که حدود 30 درصد از زباله خانگی خشک و بقیه تر میباشد.
حسین خانجانی ادامه مي دهد: روزانه در شهر همدان حدود 400 تن زباله خانگی جمعآوری میشود که از مقدار زباله حدود 3 درصد آن یعنی 12 تن نایلون و پلاستیک است که با فرهنگسازی میتوان حجم این مقدار زباله را کاهش داد. تا محیط زیست کمتر آلوده شود.
وی معتقد است: همه زبالههای جمعآوری شده به صورت بهداشتی به سایت دفن شهرداری همدان منتقل میشود تا فرایند دفن آن اجرایی شود و بخشی از زباله خشک شهری هم با همکاری پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری از چرخه دفن خارج و برای بازیافت استفاده میشود.
البته آمار اعلام شده توسط مدیر خدمات شهری شهرداری همدان فقط مربوط به شهر همدان و جدای از زبالهای است که از شهرهای پیرامون به سایت دفن زباله بهداشتی شهرداری همدان منتقل میشود.
سود سرشاری که در طلای کثیف یا زباله نهفته است نشان میدهد که طبیعت پاک همدان اسیر چه بلا و درد پنهانی است که در آینده نمود آنرا میتوان دید نیازمند همکاری همه شهروندان است تا به جای استفاده از نایلون و ساک خرید پلاستیکی، ظروف پارچهای و یا برزنتی را در حد امکان استفاده کنند.
این طوری طبیعت پاک الوند تمیزی خود را از دست نمیدهد و خاکها و محیط آن برای تولید بیشتر و نه دفن زباله کاربرد اقتصادی در سال رونق تولید و بهبود اشتغال خواهد داشت. سایت پسماند همدان در یک دوره 250 هکتار بود و بعد هم 250 هکتار دیگر به آن افزوده شد خاکی که به جای دفن زباله میتوانست نقش مهمی در تولید داشته باشد.
*230 هکتار براي دفن زباله
روزانه حدود ۷۰۰ تن پسماندهای مربوط به شهر همدان و ۲۰۰ تن زبالههای ارسال شده از دیگر مناطق از جمله بهار، رزن، مریانج، قروه درجزین و مهاباد در محل دفن پسماند همدان دفن مي شود.
اينها بخشي از حرف هاي مسئول سایت پردازش و دفع پسماند شهرداری همدان است که با بیان اینکه هر سایت دفن پسماند باید قابلیت ۱۰ تا ۱۵ واحد زباله را داشته باشد، ظرفیتهای مرکز دفن زباله همدان را بسیار خوب و فوقالعاده معرفي مي کند.
وقتي به حرف هاي مسئولان توجه مي کنيم متوجه مي شويم که انتخاب بين بد و بدتر، براي آنها يک موفقيت به شمار مي آيد و شايد آنقدر به خوب و بهتر فکر نکرده اند که ديگر اين کار برايشان غير ممکن شده.
به عنوان مثال الان نزديک به 30 سال است که زباله هاي همدان دفن مي شود و براي اين کار هم زمين بسيار بزرگي اختصاص يافته، اما معلوم نيست چرا به جاي انتخاب گزينه اي بهتر براي رهايي از شر زباله ها، هنوز هم با افتخار به همان دفن سنتي پافشاري مي شود.
در همين راستا مسئول سایت پردازش و دفع پسماند شهرداری همدان با بيان اينکه در سال ۶۰ محل دفن زبالههای همدان مکانیابی شد و طی این ۳۷ سال، ۲۳۰ هکتار زمین توسط شهرداری برای دفن زبالهها اختصاص یافت، مي گويد: " خاک و بستر این مکان از شرایط خوبی برخوردار بوده و جنس آن از رُس است و همچنین چاه این سایت بالای ۴۰ متر عمق داشته و خاک آن از نظر هیدرولیژی و بستر، درجه یک است."
رضایی با اشاره به اينکه محل دفن زبالهها به سه درجه تقسیم میشود، تاکيد مي کند: "زبالههایی که شیرابه بسیاری دارند، جزء درجه اول قرار میگیرند و زبالههایی که شیرابه کمتری دارند، در رتبه دوم و زبالههای فاقد شیرابه نیز درجه سوم هستند.
وی تصریح مي کند: "سایت پسماند زباله همدان نیز تا چند سال آینده قابلیت دفن زبالهها را دارد و روزانه حدود ۷۰۰ تن پسماندهای مربوط به شهر همدان و ۲۰۰ تن زبالههای ارسال شده از دیگر مناطق از جمله بهار، رزن، مریانج، قروه درجزین و مهاباد در آنجا دفن میشود."
*اجراي ناقص طرح ها و مشکلات روي زمين مانده
اردیبهشت سال 1394 سازمان مدیریت پسماند همدان برای راهاندازی خط پردازش زبالههای خشک به ظرفیت روزانه 250 تن در زمینی به مساحت 6 هکتار با مشارکت بخش خصوصی و هزینه 7 میلیارد تومان اقدام کرد تا زبالههای خشک از زبالههایتر جدا شود.
از اجرای این چرخه هم که با هدف کاهش هزینهها در مرکز دفن پسماند، پیشگیری از هدر رفتن سالانه زمین، ایجاد اشتغال و درآمدزائی و بازیافت پسماندهای خشک بود که همان زمان هم اعلام شد این واحد 60 درصد زبالهها را بازیافت خواهد کرد هرچند هنوز اطلاعاتی دقیق از فرایند از سرانجام آن نیست.
اگر این فرایند اصولی اجرا میشد اکنون نباید در منطقهای از مسیر همدان به کرمانشاه انواع ضایعات خشک شهر انباشته شود و این محل مقصد نهایی آغاز و پایان شب همه بازیافتکنندگان غیررسمی زباله خشک شهر باشد؛ گروهی که زبالههای خود را به حدود 130 واحد شناسایی شده تحویل میدهند.
با اينکه کشورهاي پيشرفته اجازه نمي دهند برخي زباله ها از جمله زباله هاي شيميايي و بيمارستاني به هيچ عنوان دفن شوند اما هنوز در ايران از دفن حساب شده آنها سخن به ميان مي آيد.
مسئول سایت پردازش و دفع پسماند شهرداری همدان با اشاره به طبقهبندی پسماندها مي گويد: "زبالهها به ۵ دسته از جمله عادی، صنعتی، کشاورزی، پسماندهای ویژه و بیمارستانی تقسیم میشوند که پسماندهای عادی در خانه تولید میشود که پسماندهای ویژه مانند زبالههایی که خطر انفجار، اشتعال، خورندگی، بیماریزا و رادیو اکتیوی دارند، نیازمند دقت و تخصص بیشتری هستند و پسماندهای بیمارستانی نیز باید با روشهای خاص و استاندارد دفع شود!"
و شاهکار همداني ها زماني مشخص مي شود که به جاي اينکه از دستگاه هاي زباله سوز مستقر در بيمارستانها براي از بين بردن زباله هاي بيمارستاني استفاده کنند، از دفن آنها در عمق بيشر زمين خبر مي دهند.
در همين رابطه رضایی مي گويد: "روش دفع زبالههای بیمارستانی به صورت گودبرداری و دفن آنها است که برای ضدعفونی کردن نیز از مقداری آهک استفاده میکنیم بهطوری که با این روند روزانه 5.5 تا 6 تن پسماندهای بیمارستانی دفن میشود و سایت پسماند افزون بر همدان، دفن زبالههای بیمارستانی شهرستان رزن، بهار و شرکت عصر نو را هم بر عهده دارد!"