سرویس تاریخ جوان آنلاین: ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ خبری در جامعه پخش شد مبنی بر این که عباس امیرانتظام که دو سالی بود به جرم جاسوسی در بازداشت به سر می‌برد به حبس ابد محکوم شد. این حکم ابتدا اعدام بود که با تلاش‌ها و وساطت مهندس بازرگان به حبس ابد تقلیل یافت، این حکم در عمل اجرا نشد و امیرانتظام تنها دو دهه از عمرش را در زندان گذراند و باقی عمر خود را در منزل خودش در کنار همسر دومش سپری کرد.
پیشینه یک چهره ناشناخته
با روی کار آمدن دکتر مصدق در دهه ۳۰، امیرانتظام از حامیان وی بود و حتی دو بار هم به‌دلیل حمایت از نهضت مقاومت ملی به زندان رفت، اما در هر دو مورد تنها یک شب در بازداشتگاه ماند. در گزارشی که مسئول سیا در لندن در مورد امیرانتظام نوشته است، این‌گونه آمده: «این واقعیت که... امیرانتظام تماس پنهانی با سیا داشته و این هیچ‌گاه به... به ساواک نرسیده بدون شک کمک کرده است». امیرانتظام در دوران دانشجویی با مهندس بازرگان آشنا شد. نامه اعتراضی مهندس بازرگان به سفر نیکسون را نیز هم او تحویل مأمور سفارت امریکا (ریچارد کاتم) داد که کاتم در اولین ملاقات، از اشتیاقش برای دیدار‌های مجدد با وی سخن می‌گوید که امیرانتظام هم دست رد به سینه وی نمی‌زند! این ارتباط تا جایی پیش رفت که برای ناشناخته ماندن وی در اسناد سفارت از اسم رمز اس. دی. پلاد استفاده می‌کردند.
هر چه به روز پیروزی انقلاب نزدیک می‌شویم ملاقات‌های امیرانتظام با سفارت امریکا بیشتر می‌شود، به طوری که در بهمن ۱۳۵۷ امیرانتظام بیش از ۱۰ بار به ملاقات یانکی‌ها رفت. ارتباط امیرانتظام با امریکایی‌ها تا بدان حد بود که حتی سفیر امریکا در ایران را هم پیشنهاد می‌داد. یک هفته بعد از آنکه امام خمینی، مهندس بازرگان را به ریاست دولت موقت تعیین می‌کند، بازرگان امیرانتظام را به عنوان سخنگوی دولت و معاون اداری نخست‌وزیر منصوب می‌کند، از آنجایی که امیرانتظام به احکام مذهبی وقعی نمی‌نهاد، این انتصاب سر و صدای افراد مذهبی نهضت آزادی و انقلابیون را برانگیخت.
امیرانتظام در آیینه توصیف مجله تایم
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مجله تایم مقاله‌ای منتشر می‌کند که جیمز بیل آن را نوشته و در آن مدعی شده بود امیرانتظام تا حدی که بتواند امریکایی است و چندین مقام عالیرتبه ایرانی پیوند‌های نزدیکی با امریکا دارند! با این همه امیرانتظام مطالب نقل شده از تایم را تکذیب کرد.
در یکی از اسناد سفارت سابق امریکا درباره امیرانتظام و یزدی چنین می‌خوانیم: «هم یزدی و هم امیرانتظام که در گذشته دائماً در موضع یاری به ما بوده‌اند، در نتیجه بی‌مبالاتی جیم بیل در مجله تایم، شروع به حمله به امریکا نموده‌اند، خصوصاً حملات یزدی که به نظر می‌رسد برای اثبات این که طرفدار امریکا نیست، تکرار می‌شود».
با گذر زمان و نیز ادامه بی‌توجهی امیرانتظام به مسائل مذهبی و برای کاهش تنش‌ها، بازرگان مجبور شد او را به عنوان سفیر به کشور‌های اسکاندیناوی بفرستد. مسئولان امریکایی که از خروج رابط خود از ایران نگران بودند، این مسئله را با امیرانتظام مطرح می‌کنند و وی نیز مسئولان امریکایی را از نگرانی نسبت به دور شدنش از فضای ایران خارج کرد و حتی در ملاقاتی که با مأموران سفارت داشت ابراز امیدواری کرد ارتباطشان راحت‌تر شود. امیرانتظام در دوران سفارت در سوئد، آگاهانه مأموران ساواک را که به عنوان کارمند سفارت مشغول کار بودند، حفظ کرده و از آن‌ها استفاده می‌کرد!
امیرانتظام و تئوری انحلال مجلس خبرگان قانون اساسی
مجلس خبرگان قانون اساسی در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ به پیشنهاد امام خمینی برای تهیه و تصویب نهایی قانون اساسی و بعد به همه‌پرسی گذاشتن آن تشکیل شد و اعضای آن هم با انتخاباتی مردمی انتخاب شده بودند. رویکرد این مجلس مذهبی و انقلابی بود و اعضای آن را عمدتاً علمای بزرگ بلاد تشکیل می‌دادند. جناح لیبرال داخلی که در دولت موقت حضور داشتند درصدد انحلال این مجلس برآمدند. طراح اصلی این جریان امیرانتظام بود. این طرح با مخالفت شدید امام نیمه‌کاره ماند و بدین صورت این طرح شکست خورد.
دستگیری و محاکمه امیرانتظام
عباس امیرانتظام در ۲۷ آذر ۵۸ برای شرکت در جلسه‌ای به ایران بازمی‌گردد و شب ۲۸ آذر در وزارت خارجه به اتهام جاسوسی دستگیر می‌شود. جلسه اول دادگاه او در ۲۶ اسفند ۱۳۵۹ برگزار شد. دادگاه با ریاست آیت‌الله محمدی گیلانی ۱۷ جلسه ادامه یافت. مهندس بازرگان با انگیزه حمایت از امیرانتظام در اولین جلسه دادگاه حضور یافت. اکبر هاشمی رفسنجانی نیز اتهامات وارده به امیرانتظام را وارد ندانست و گفت: «من در این مورد حرفهای آقای بازرگان را تأیید می‌کنم و به نظر من ایشان جاسوس نیست». به جز «خط امامی‌هایی» که در دادگاه علیه امیرانتظام شهادت دادند، از سازمان چریک‌های فدایی خلق گرفته تا چهره‌هایی، چون حبیب‌الله پیمان از افشاگری دانشجویان مشهور به «پیرو خط امام» حمایت کردند. حبیب‌الله پیمان معتقد بود: «امیرانتظام یک نماد است و باید کل دولت موقت محاکمه شود». شهید محمد منتظری نیز در دادگاه خواستار محاکمه همه اعضای نهضت آزادی شد، نکته‌ای که مهدی کروبی از دوستان امروزی نهضت آزادی هم آن را قبول داشت. دادگاه نهایتاً در ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ امیرانتظام را به جرم انجام ملاقات‌ها و تماس‌های سری، ارائه اطلاعات و آگاهی به دشمنان انقلاب درباره مسائل و اطلاعات داخلی، فراری دادن سران رژیم شاه و مأموران سیاسی سفارت رژیم شاه در اسرائیل به حبس ابد محکوم کرد.
فرجام امیرانتظام
پس از انتشار خبر محکومیت عباس امیرانتظام، سخن درباره او رفته رفته به حاشیه رفت. سکوت خبری درباره امیرانتظام ادامه داشته تا مقطعی که وی به علت کهولت سن و عود نمودن غده پروستات، نیاز به درمان پیدا کرد. پس از مراحل درمان در دی‌ماه ۱۳۷۳، مسئولان قوه قضاییه بر اساس رأفت اسلامی، وی را به خانه امنی در شمال تهران منتقل کردند و بر امکانات رفاهی او افزودند. او در آذر ۱۳۷۴ با الهه میزانی آشنا شد و با او ازدواج کرد، درباره هویت واقعی این زن سخن بسیار است. امیرانتظام در خرداد ۷۶ به سیدمحمد خاتمی برای ریاست جمهوری رأی داد و در سال ۸۸ نیز حمایت خود را از فتنه ۸۸ اعلام کرد. وی سرانجام صبح روز پنج‌شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۷ در سن ۸۶ سالگی بر اثر ایست قلبی در تهران درگذشت. احمد منتظری بر پیکر او نماز خواند و در قطعه ۷ بهشت زهرا به خاک سپرده شد. در تشییع او در حیاط مجتمع محل سکونت وی و در بهشت زهرا، عده‌ای اندک حضور داشتند، در حالی که رسانه‌های خارجی برای ازدحام مردم در این مراسم تبلیغات فراوانی به عمل آوردند. با این همه سخن درباره زندگی و زمانه عباس امیرانتظام همچنان در کانون توجه تاریخ‌نگاران انقلاب است.
