سرویس جامعه جوان آنلاین: این سد علاوه بر زیر پاگذاشتن دو معاهده جهانی، وضعیت تالاب هورالعظیم را هم در بلندمدت تغییر میدهد. بهار امسال سیلاب رودخانه کرخه، ۹۰ درصد از بخش ایرانی هورالعظیم را پس از سالها پرآب کرد. هماکنون همه حوضچههای هورالعظیم آبدار هستند و حوضچههای چهار و پنج تالاب که بیش از ۲۰ سال است خشک شده بودند، از آب شیرین کرخه آبگیری شدند، اما در بلندمدت پایداری این تالاب به وضعیت رود دجله در عراق بستگی دارد؛ وضعیتی که اکنون سد ایلیسو نقش مهمی در آن بازی میکند.
پیامدهای ایلیسو
آبگیری سد ایلیسو که در تصاویر ماهوارهای دیده میشود، به تأیید یک نماینده پارلمان ترکیه و چند کنشگر در این کشور رسیده است. آبگیری این سد، با اعتراض عراق حدود یکسال به تعویق افتاده بود. عراق میگوید، سد ایلیسو باعث میشود که این کشور با بحران کمآبی روبهرو شود. احداث سد ایلیسو در ترکیه علاوه بر عراق، کشور ما را نیز تحت تأثیر قرار داده و این موضوع برای ایران با توجه به شرایط آبوهوایی چند سال گذشته اهمیت بسیاری دارد. مدیر طرح حفاظت از تالابهای ایران نیز پیشتر هشدار داده بود که سد ایلیسو مشکلات غیرقابل جبرانی را در ایران و عراق ایجاد خواهد کرد. ابوالفضل آبشت، خشکشدن بیشتر تالابهایی همچون هورالعظیم را از پیامدهای آبگیری سد ایلیسو خوانده بود.
۱۳ سال کشمکش
ساخت سد ایلیسو در ترکیه و احداث آن روی رود دجله علاوه بر عراق، کشور ما را نیز تحت تأثیر قرار داده و این موضوع برای ایران اهمیت بسیاری دارد. این سد یکی از بزرگترین سدهای در حال احداث در ترکیه بوده که از سال ۲۰۰۶ ساخت آن شروع و پس از ۱۳ سال روزشنبه آبگیری شد. سد ایلیسو بعد از سد آتاتورک با ۴۹میلیارد متر مکعب گنجایش که برابر با ۶۵۰سد ایرانی است، دومین سد بزرگ ترکیه و از جمله سدهای بزرگ جهان محسوب میشود. مقامات ترکیه میگویند که سد ایلیسو از نظر قابلیت نیروگاهی نصب شده با یک هزار و ۲۰۰ مگاوات ظرفیت تولید برق، بالغ بر ۱۰درصد برق مصرفی ترکیه را تأمین میکند و با تولید سالانه ۴ میلیارد و ۱۲۰ میلیون کیلووات ساعت برق، چهارمین سد بزرگ ترکیه بعد از سدهای آتاتورک، کبان و کاراکایا خواهد بود.
کنوانسیونهایی که زیرپا رفت
دجله مستقیماً از ترکیه وارد عراق میشود و عراق را آبیاری و سرانجام به تالاب هورالعظیم میرسد و از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری میکند که در نتیجه باید منتظر مرگ قریبالوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیستمحیطی در ایران بود. در همین راستا ویسل اروغلو وزیر آب و جنگلداری ترکیه میگوید: تعداد ۷۲۷ سد تاکنون در ترکیه ساخته شده است و با تکمیل سدهای در حال ساخت، تعداد آنها در پنج سال آینده دو برابر خواهد شد.
همچنین ترکیه با سدسازی بدون هماهنگی با کشورهای دیگر از جمله عراق، سوریه و ایران و با بیتوجهی به هشدارهای کارشناسان، کنوانسیون مقابله با بیابانزایی (UNCCD) و کنوانسیون حقوق جوامع بومی (UNDRIP) را نقض میکند که تهدید جدی برای کشورهای همسایه به شمار میرود.
از اروندرود تا شطالعرب
این در حالی است که چندی پیش با احداث سد آتاتورک روی رود فرات، شرایطی ایجاد شد که در کشور عراق درگیریهای قومی و قبیلهای بر سر آب شکل گرفت و فرآیند بیابانزایی رشد کرد و همچنین بالغ بر۶۷۰ هزار هکتار مزارع کشاورزی امکان کشت خود را از دست داد و باعث شد ریزگردها به وسیله باد به سمت و سوی ایران کشیده شوند.
چندی پیش علیرضا دائمی، قائم مقام وزیر نیرو در امور بینالملل هم در اینباره گفت: «این سد و ساخت آن بر میزان آب ورودی به رودخانههای پایین دست مانند اروند رود و شطالعرب تأثیرگذار است و در انتها کانون ریزگردها در منطقه جنوب عراق و سوریه را تقویت خواهد کرد.»
عراق باید پیگیری کند
دائمی گفته بود، آسیب اصلی ساخت این سد در ابتدا بیشتر گریبان کشورهای سوریه و عراق را خواهد گرفت و «بعد از آن قسمتهای غربی و جنوبی ایران تحت تأثیر ریزگردها قرار خواهند گرفت» و، چون این سد مستقیماً در مرزهای کشور ما ساخته نمیشود، «بر اساس پروتکلهای بینالمللی کشوری که همجوار است و بیشترین آسیب را میبیند باید پیگیریهای حقوقی و بینالمللی را انجام دهد.»
خشکی تالابهای جنوب عراق از دیگر تبعات کم آبشدن دجله و فرات است. آسیبدیدن محیطزیست این تالابها که نقش اقتصادی مهمی در زندگی افراد بومی دارد، ایران را هم تهدید میکند. هورالعظیم یکی از مهمترین این تالابهاست که بین ایران و عراق مشترک است.
در سالهای گذشته خشکی تالابها با تشدید توفانهای شن و بروز پدیده ریزگردها در خوزستان، ایلام، کرمانشاه و دیگر استانهای همجوار همراه بوده است.
پیامدهای مخرب منطقهای
محمد درویش، مدیرکل سابق سازمان محیطزیست هم در اینباره میگوید: «درست است که این مناطق همیشه در معرض ریزگردهایی بوده که از شمال آفریقا و منطقه ربعالخالی در عربستان حرکت میکنند، اما افزایش محسوس کیفیت و تعداد توفانهای گرد و غبار بیانگر تغییرات محسوس در اکوسیستم منطقه میان رودان است که نمیتوانیم هیچ تغییر مهمی را در منطقه جز پروژه سد ترکیه در این باره رصد کنیم.»
حجم مخزن سدهای ترکیه روی سرچشمههای دجله و فرات ۱۲۰ میلیارد متر مکعب است و این در حالی است که آورد سالانه این دو رودخانه ۴۷ میلیارد متر مکعب است! فعالیتهای سدسازی ترکیه اثرات مخربی بر کل منطقه داشته است.