سرويس ايران جوان آنلاين: سال‌هاست که در مورد مشکلات خلیج گرگان مطالب زیادی عنوان می‌شود. اما انگار هنوز قرار نیست اقدامی در جهت رفع آن‌ها برداشته شود و هنوز هم مسئولان ترجیح می‌دهند به برشمردن معضلات و اعلام بحرانی شدن وضعیت این خلیج اکتفا کنند. حدود سه سال پیش بود که مدیرکل مدیریت بحران استان گلستان گفت: «هر تصمیمی راجع به خلیج گرگان بدون در نظر گرفتن اثربخشی کشور‌های همسایه تأثیر چندانی نخواهد داشت و باید با تعامل با این کشور‌ها موضوع را به سامان رساند.»، اما سال گذشته مدیرگروه بوم شناسی دریا مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور اعلام کرد: «از دیدگاه زیست‌محیطی وضع خلیج گرگان و تالاب میانکاله به‌رغم نوسانات و مشکلات موجود در وضعیت اضطرار شدید و بسیار بحرانی نیست.» در آن زمان کسی متوجه نشد اضطرار شدید و بسیار بحرانی یعنی چه! و خلیج باید به چه روزی بیفتد که آقایان احساس بسیار بحران کنند؛ و حالا مدیرکل شیلات گلستان آب پاکی را روی دست همه ریخته و گفته: «خلیج گرگان در مسیر نابودی قرار گرفته است.»
خلیج گرگان تنها خلیج ایران در آب‌های سواحل جنوبی دریای خزر است. در سال ۱۳۵۵ بخش غربی خلیج گرگان موسوم به تالاب میانکاله به عنوان ذخائر زیست کره به ثبت رسیده و نگاه بین‌المللی به حفاظت از آن وجود دارد. این خلیج با طول تقریبی ۶۰ کیلومتر و حداکثر عرض ۱۲ کیلومتر در بخش جنوبی خود با استان‌های مازندران و گلستان و در بخش شمالی نیز توسط زبانه‌های ماسه‌ای شبه جزیره میانکاله احاطه شده است.
به گفته کارشناسان در سال ۱۳۹۵ مساحت خلیج گرگان تقریباً ۴۰۰ کیلومتر مربع بوده و ادامه روند موجود یعنی کاهش حجم آب در خلیج به واسطه کاهش تراز سطح آب دریای خزر و همچنین وجود میزان بالای رسوب‌گذاری در آن باعث می‌شود که مساحت خلیج گرگان تا سال ۱۴۰۳ به ۲۹۰ کیلومتر مربع برسد که در این شرایط کانال ارتباطی خلیج به دریا کاملاً مسدود خواهد شد. در حال حاضر گونه‌های مختلف ماهی تمامی یا بخشی از زندگی خود را در خلیج گرگان بسر می‌برند که بعضی از آن‌ها از نظر شیلاتی واجد ارزش و اهمیت فراوانی هستند. در همین رابطه مدیرکل شیلات گلستان با اشاره به عوامل تهدید خلیج گرگان، می‌گوید: «از جمله عوامل مهمی که ماهیت وجودی خلیج گرگان را تهدید می‌کنند، کاهش حجم آب در خلیج به واسطه کاهش تراز سطح آب در دریای خزر و همچنین وجود میزان بالای رسوب‌گذاری در آن است که این عوامل موجب می‌شود کرانه‌های کم عمق ساحلی این خلیج تبدیل به مرداب شده و سپس با پرشدن مرداب از رسوبات آلی و معدنی، به باتلاق مبدل شده و رفته رفته باتلاق‌ها خشک می‌شوند. این مناطق خشک سپس پوشیده از پوشش گیاهی شده و برای موجودات آبزی غیرقابل استفاده می‌شوند.
سیدجواد قدس علوی ادامه می‌دهد: «خلیج گرگان حوضه آبی نیمه بسته‌ای است که در حال حاضر تنها از طریق دهانه آشوراده ـ بندرترکمن با دریای خزر در ارتباط دائمی هستند. روند رو به کاهش تراز سطح آب دریای خزر در طی سنوات گذشته، کاهش آبدهی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان، افزایش تبخیر سطحی، افزایش رسوبات در دهانه خلیج گرگان موجب کاهش مساحت خلیج گرگان و بسته شدن تدریجی دهانه خلیج شده است و بیم آن می‌رود تا در سال‌های نه چندان دور ارتباط محدود خلیج با دریای خزر به طور کلی قطع شود که در این حالت باید منتظر نابودی این خلیج بود.»
وضع خلیج هنوز بسیار بحرانی نیست!
دوره ۲۰ ساله طبیعی، لایروبی نشدن یک صدساله کانال‌های انتقال آب دریا، گرمای زمین، حفر بی‌رویه چاه‌های آب کشاورزی یا هر علت دیگری که باشد نتیجه‌اش خشک شدن خلیج گرگان و تبدیل تنها خلیج ایرانی دریای خزر به صحرای بی‌آب و علف و گسترده وسیعی از گنداب است. در حالی امروز تمام حرف‌ها در مورد خلیج گرگان به مرگ و نابودی آن منتهی می‌شود که هشدار‌ها از چندین سال پیش شروع شده بود. وقتی در سال ۹۵ مدیرکل مدیریت بحران استان گلستان گفت: «هر تصمیمی راجع به خلیج گرگان بدون در نظر گرفتن اثربخشی کشور‌های همسایه تأثیر چندانی نخواهد داشت و باید با تعامل با این کشور‌ها موضوع را به سامان رساند.»
در آن زمان صادقعلی مقدم در شرایطی گفت: «نباید با یک راه حل شتابزده مشکلی دیگر را پدید آورد، چراکه خیلی از مشکلات کنونی در کشور راه حل مشکلات دیگر بوده و بر مشکلات زیست‌محیطی و حتی اجتماعی افزوده است.» که نه تنها بعد از آن کار شتابزده‌ای صورت نگرفت بلکه کلاً کاری صورت نگرفت. بعد از آن خلیج آن‌قدر به حال خود رها شد که دیدن مشکلات و معضلات آن برای همه عادی شود تا جایی که در اواخر سال گذشته مدیرگروه بوم شناسی دریا مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور گفت: «از دیدگاه زیست‌محیطی وضع خلیج گرگان و تالاب میانکاله به‌رغم نوسانات و مشکلات موجود در وضعیت اضطرار شدید و بسیار بحرانی نیست.»
فریدون عوفی که در حضور عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست سخن می‌گفت با بیان اینکه رأی تکمیل اطلاعات درباره وضعیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله به انجام پروژه‌های تکمیلی کوتاه مدت نیاز است، ادامه داد: «هرچند سناریوی پیشنهادی درباره این منطقه از مزایای نسبی نسبت به وضعیت موجود برخوردار است، اما به نظر می‌رسد که هرگونه دستکاری در محیط طبیعی منطقه اثرات منفی محیط‌زیستی خاص خود را به دنبال خواهد داشت که مستلزم انجام مطالعات خاص است.»
معضلاتی که به فاجعه ختم می‌شود
چند روز پیش حمید خلیلی مدیرکل مهندسی سواحل و بنادر سازمان بنادر و دریانوردی کشور اعلام کرد: «لایروبی کانال چپاقلی برای احیای خلیج گرگان مصوبه کار گروه ساماندهی سواحل، بنادر و جزایر است که با آب نگاری انجام شده باید این عملیات در کانال چپاقلی به عنوان یکی از مسیر‌های منتهی به خلیج گرگان انجام شود.»
سازمان حفاظت محیط‌زیست که نهاد تصمیم گیر در اجرای طرح لایروبی کانال‌های خلیج گرگان است پس از برگزاری جلسات کارشناسی متعدد، موافقت خود را با اجرای این طرح اعلام کرد، اما مدیر دفتر فنی آب منطقه‌ای گلستان و مدیر طرح احیای خلیج گرگان گفت که حدود ۴۰ روز قبل این سازمان تصمیم خود را تغییر داد و مصوبه خود را ملغی کرد. محمد نوری بیان کرد: «برخی افراد کم کاری در نقش آفرینی سد‌های گلستان را از عوامل مواجه شدن خلیج گرگان با خشکسالی می‌دانند در حالی که این حرف مبنای کارشناسی ندارد.» وی اظهار داشت: «تنها سد گلستان که به حوزه آبریز خلیج گرگان منتهی می‌شود، سد نومل است که فقط ۷ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد در حالی که خلیج گرگان برای احیا و نجات از خشکسالی نیازمند حداقل یک میلیارد مترمکعب آب است.» مدیر دفتر فنی آب منطقه‌ای گلستان افزود: «حتی اگر همه ظرفیت این سد هم روانه خلیج گرگان شود باز هم تأثیری در نجات بخشی آن ندارد.» به گفته نوری، آب مازاد دیگر سد‌های گلستان روانه دریای خزر می‌شود.
به هر حال وجود آلاینده‌ها و پساب‌ها معضلات را دو چندان کرده است. افزایش ۵ /۱ درجه‌ای دما و به دنبال آن تبخیر بیشتر آب، پسروی آب، برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و نفوذ آب شیرین انباشته در خلیج برای جبران این اضافه برداشت‌ها، سطح آب خلیج گرگان را به شدت کاهش داده و هدایت فاضلاب‌ها، مشکلات این پهنه آبی را چند برابر کرده است. اتفاقاتی که شاید به فاجعه‌ای برای خلیج ختم شود.
