محمدرضا سوري
كاهش بارشها ، تخريب خاك وبه طور كلي فراهم نبودن زمينه كشاورزي در برخي از استانهاي كشورازجمله دلايلي است كه سبب شده تا كشت هاي فرا زميني كه ازسال هاي قبل توسط كارشناسان كشاورزي مطرح شده و حتي توافق ضمني آن نيز از برخي كشورها گرفته شده است دوباره مطرح شود.
از آنجا كه خراسان جنوبي در دو دهه اخير دچار خشكسالي بوده به حدي كه بسياري از زمين هاي آن ديگر قابليت كشاورزي را ندارند، لذا اين مهم باعث گرديد تا رئیس سازمان جهاد کشاورزی اين استان با اشاره به موقعيت مناسب كشورافغانستان ،اين كشور را بهترين فرصت براي کشت هاي فراسرزمینی بداند.
موضوعي كه ضمن ايجاد اشتغال ودرآمد زايي براي كشاورزان ايراني منبع درآمد خوبي نيز براي مرم منطقه افغانستان باشد.
****
ادامه داربودن خشكسالي ها ، دركنار غيرحاصلخيزي زمينها ازجمله دلايلي است كه موجب شده تادر برخي از استانهاي كشور ازجمله خراسان جنوبي كشاورزان با بعضي ازمحدوديتها مواجه وناچارشوند تا براي سال هاي متمادي ويا هميشه دست از كشاورزي بردارند.
اين مهم موجب شده تا ازچند سال قبل ، كشت محصولاتي كه دراين مناطق رواج داشته به استانهاي ديگر ويا حتي ساير كشورها كه شرايط كشاورزي محصولات آن منطقه را درند منتقل شود.
افغانستان بهترين كشور براي كشت فراسرزميني
يكي ازاستانهاي كشور كه در دو دهه اخير بر اثر تداوم خشكساليها كشاورزي آن آسيب بسيار ديده است خراسان جنوبي است .
از آنجا كه آب وهوا وخاك اين منطقه با برخي از شهرهاي هم مرز با افغانستان يكي است لذا با توجه به مساعد بودن وضعيت آب وخاك در آنجا مي تواند بهترين سرزمين براي كشت محصولات كشاورزي به شمار رود موضوعي كه بسياري از كارشناسان وآشنايان با اين شرايط آن را تاييد مي كنند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی به عنوان يكي از موافقان اين طرح وبا اينكه كشور افغانستان بهترين شرايط وفرصت براي کشت فراسرزمینی است دراين خصوص مي گويد:« موضوع واردات دام و بحث کشت فرا سرزمینی از جمله مواردی است که در ارتباط با کشور افغانستان باید به آن پرداخته شود.»
غلامرضا قوسی مي افزايد:« در حوزه کشاورزی در خراسان‌جنوبی بستر بسیار خوبی برای مبادلات با افغانستان و دیگر کشورها فراهم است.
وي با بیان اینکه کشت فراسرزمینی در کشور اوکراین موفق بوده است، یادآورمي شود:« می‌توان از ظرفیت زمین‌های حاصل خیز افغانستان برای کشت فراسرزمینی در این کشور همسایه استفاده کرد.»
مزاياي واصول كشت هاي فرازميني
قبل از ورود به بحث كشت هاي فرازميني بايد تعريف جامعي از آن داشت بر اساس تعاريف ، کشت فراسرزمینی به معنای کاشت انواع محصول در سایر کشورها و واردات آن به ایران است.
کشت فراسرزمینی، زمینه رونق تولیدات کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی برای یک کشور را فراهم می‌کند. از این‌رو، کشورهایی که از محدودیت منابع داخلی (آب و زمین) رنج می‌برند، توسط این روش و با اجاره اراضی در سایر کشورها، اقدام به تولید مایحتاج خود می‌کنند.
البته بايد به اين نكته اشاره داشت كه کشت فراسرزمینی ظرایفی دارد که باید مدنظر مسئولان و تصمیم‌گیران قرار بگیرد؛ چراکه در غیر این‌صورت، همین مزیت‌ها می‌تواند تهدیدی برای امنیت غذایی کشور محسوب شود. مثلا سوق به کشت فراسرزمینی نباید تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان را از برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید محصولات استراتژیک در داخل کشور غافل کند.
به طور قطع باید ضریب تولید محصولات استراتژیک در بلندمدت به بالای یک برسد تا شاهد امنیت غذایی و خودکفایی باشیم. اما در حال حاضر، 90 درصد از محصولات روغنی و برنج مصرفی کشور وارداتی است.
به همین‌خاطر ایرادی ندارد که محصولات راهبردی مثل گندم، خوراک دام و دانه‌های روغنی توسط کشاورزان ایرانی در خارج از مرزهای کشور کشت و تولید شده و برای تامین نیازهای داخلی مورد استفاده قرار گیرد.
علاوه بر این، به خاطر مسائل مربوط به تناوب کشت در زمین‌های زراعی، نمی‌توان فقط برای کشت یک نوع محصول در کشت فراسرزمینی اقدام کرد و باید همزمان حداقل سه محصول مختلف، به صورت متناوب در یک زمین زراعی کشت شود تا شاهد افزایش بهره‌وری در تولید و مبارزه با آفات و بیماری‌ها باشیم.
يكي از مزايايي كه مي توان براي اين نوع از كشت ها قائل شد وابستگی متقابل بین دو کشور میزبان و میهمان است، چرا كه افرادی که در کشت انواع محصولات کشاورزی موفق هستند باید برای کشت‌های فراسرزمینی در اولویت باشند. در واقع، بهتر است که دولت فقط نقش سیاست‌گذار، قانون‌گذار و تسهیل‌گر را ایفا کند و سایر امور را به کشت و صنعت‌های بزرگ داخلی واگذار کند.
البته بايد يادآور اين نكته مهم بود كه کشت فراسرزمینی باید فارغ از کشمکش‌های سیاسی باشد.
نكته مهم كه بايد به آن توجه داشت اين است كه این ارتباط دوسویه به محصولات کشاورزی و باغی محدود نمی‌شود و در تولید گوشت قرمز، گوشت سفید و صنایع لبنی نیز قابل اجراست. به عبارتی، با تکیه بر کشت فراسرزمینی می‌توان بخش عمده‌ای از نیازهای غذایی کشور را به دور از نوسانات بازارهای جهانی و بازی‌های سیاسی دولت‌ها و در قالب حمایت‌های دولتی تامین کرد.
بر‌اساس اصل مهم جلوگیری از وابسته شدن به یک منبع خاص، لازم است که کشت فراسرزمینی در چند کشور اجرا شود؛ چراکه تنوع کشورهای میزبان قدرت مانور ایران را در شرایط مختلف افزایش می‌دهد.
البته بايد در اين زمينه اولویت با کشورهایی باشد كه باما مرز آبی دارند. در واقع، قابلیت حمل و نقل دریایی به خاطر سرعت بالا در حمل و نقل و توانایی در انتقال حجم بالای کالا، مزیتی است که باید در انتخاب کشور میزبان مدنظر قرار گیرد. به همین‌خاطر، پاکستان، هند، همچنین کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شود.
همچنين یکی از مهم‌ترین مسایلی که باید در برنامه‌ریزی برای کشت‌های فراسرزمینی مدنظر قرار گیرد، ایجاد وابستگی متقابل است. در واقع همواره باید یکی از سه مولفه سرمایه‌گذاری، منابع و فناوری، در اختیار کشور باشد تا در مواقع لزوم بتواند از آن به عنوان ابزار قدرت استفاده کند.
کشت فراسرزمینی ۴۲۸هزار هکتاري
نبود آب وخاك حاصلخيز در كنار نامصاعد بدن شرايط كشت ازجمله معضلاتي است كه موجب شده تا در حال حاضر ايران در 9 كشور جهان اقدام به كشت فرا سرزميني كند.
آمارها نشان مي دهد ،در دنیا ۴ میلیارد هکتار زمین کشاورزی زیر کشت است و تا امروز اراضی کشت فراسرزمینی در قرارداد ۴۲ میلیون هکتار بوده است که از این میزان تنها ۶،۴ میلیون هکتار زیر کشت رفته است
مجری کشت فراسرزمینی با اشاره به انعقاد قرارداد یک‌ونیم‌میلیون هکتاری کشور در این حوزه مي گويد:« ۴۲۸هزار هکتار زمین زیر کشت رفته که در قالب ۲۰ شرکت در ۹ کشور می‌باشد.»
هومن فتحی با بیان اینکه کشت فراسرزمینی در گذشته و قبل از سال ۲۰۰۸ به ۳۰۰ هزار هکتار می‌رسید، مي افزايد: «کشورهای توسعه‌یافته از آن پس به حفظ امنیت غذایی روی آوردند و از آن پس شاهد رشد سریع در این زمینه بودیم».
وی ادامه مي دهد: «اولین دستور کار رسمی کشت فراسرزمینی در کشور مصوبه اردیبهشت سال ۹۵ هیئت وزیران بود که آئین‌نامه‌ای در ۸ بند مصوب و مجری این کار نیز تعیین شد».
فتحی در تشریح وضعیت موجود اظهارمي دارد: «در دنیا ۴ میلیارد هکتار زمین کشاورزی زیر کشت است و تا امروز اراضی کشت فراسرزمینی در قرارداد ۴۲ میلیون هکتار بوده است که از این میزان تنها ۶،۴ میلیون هکتار زیر کشت رفته است».
مدیرکل امور بین الملل و سازمان‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه از این میزان بخش عمده، شامل محصولات غیرکشاورزی است، تصريح مي كند: «از میان این قرارداد‌ها ۱۲۰۰ شرکت وارد کار شده‌اند».
فتحی با اشاره به قرارداد یک و نیم میلیون هکتاری کشور در این حوزه بيان مي كند: «از این میزان قرارداد بر اساس اطلاعات ما ۴۲۸ هزار هکتار زمین زیر کشت مستند شده که در قالب ۲۰ شرکت در ۹ کشور می‌باشد و معادل ۱۲۰ هزار هکتار محصول اراضی کشت‌شده وارد کشورمان می‌شود».
وی با ابراز اینکه عموماً کشورهای همجوار، آمریکای لاتین و آفریقا جز کشورهای هدف محصولات زیر کشت ایرانی هستند، مي افزايد: «این مسیر در حال پیشرفت است و در این رابطه بی‌راهه نرفته‌ایم».
اهميت اين موضوع به حدي است كه حتي موجب شده تا نمايندگان مجلس شورا نيز از آن حمايت كنند.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با اشاره به ورود مرکز پژوهش‌ها به حوزه کشت فراسرزمینی مي گويد: «گزارش‌ها حاکی است که مطالعات مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد این فعالیت به‌نفع کشور است و مجلس با نگاه حمایتی به این موضوع خواهد پرداخت».
علی ابراهیمی مي افزايد: «همواره تلاش داشتیم امنیت سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور را فراهم کنیم؛ از طرفی نیت کشورمان در این مقوله بالا بردن امنیت غذایی است و تا حدود زیادی مایحتاج داخل تأمین شود و از دیگر سو صادرات این محصولات که از قبل برای آن بازار ایجاد شده اتفاق افتد».
