سرويس سبک زندگی جوان آنلاین: مقوله و به تعبیر صحیحتر معضل اعتیاد از منظر علم روانشناسی و جامعهشناسی عبارت است از: تغییر خلق و خو و عادت. برخلاف تصور عامیانه، هرگونه وابستگی و چسبندگی عاطفی و احساسی و هیجانی به هر چیزی اعم از عنصر مادی، معنوی و انسانی، در فرد تغییر خلق و خو و فکر و انگیزه و کنش به وجود میآورد. این موضوع از دید نخست، یک پدیده دگردیسی و تغییر حالت و استحاله نامیده میشود. اعتیاد خود یک امر ثانویه و معلول یک علت است. ابتدا باید خود علت شناسایی و آسیبشناسی شود. به قول بزرگی: عادت کنیم به مواد عادت نکنیم! ترک عادت موجب مرض است و در حوزه علوم رفتاری وجود امراض اگر شامل شدت، مدت و فراوانی شود، اصطلاحاً فرد دچار اختلال شده و نیاز به درمان، تغییر، اصلاح و در نتیجه بهبود و رشد دارد.
سن گرایش به اعتیاد فکری با این توصیف از نوزادی و حتی دوران جنینی است، چراکه نوع احساس، عاطفه، هیجانات و تفکر و خوراک مادر مستقیماً بر جنین تأثیر میگذارد. تربیت، شروعش از دوران جنینی شکل میگیرد و این مطلب در روانشناسی رشد صراحت دارد. پس زمینه تغییرات خلق و خو و عادات و اعتیاد باید تجزیه و تحلیل شده و منابع آن شناسایی و درمان شود و در نهایت بهبود صورت گیرد.
محیط یکی از مؤثرترین زمینهها و علل ابتلا به انواع اعتیاد و عادات و سوءرفتار آدمی است. براساس تعریف علم روانشناسی که بررسی و مطالعه فرآیندهای ذهنی و رفتاری فرد در تعامل با محیط است، اهمیت حوزه شناخت، ارتباط و ادراک، مشخص میشود. چنانچه ارتباط و ادراک صحیح صورت گیرد، عوامل و مداخلات پیشگیرانه و آگاهانه در فرآیند بلوغ عقلی و عاطفی رخ خواهد داد.
بیتردید احساس خلأ و پوچی، نقطه شروع گرایش به اعتیاد و آسیبهای اجتماعی است. احساس خلأ و پوچی و تهی بودن در فرد، وی را به سوی سوءمصرف مواد سوق میدهد. اعتیاد به تفکر نادرست سر منشأ تمامی اعتیادها و ریشه مفاسد بشری است. سازمان بهداشت جهانی WHO تغییر خلق و خو را اعتیاد میداند. تغییرات بیبنیان، بیپایه و اساس در افراد وابستگی و گرایشات مخرب به وجود آورده و کانون تفکر و تدبر را به هم میریزد و رفتار و اعمال را خود آسیبرسان (مازوخیسم) و دیگر آسیبرسان (سادیسم) میگرداند.
علاج و راه برونرفت از هر نوع اعتیاد، تغییر افکار و در نتیجه تغییر رفتار است. این اصل رویکرد معرف حوزه روانشناسی یا همان رویکرد شناختی - رفتاری است. اگر افکار را تغییر دهیم، رفتار نیز تغییر میکند. ورزش، نشاط و سرگرمی سالم، شادکامی و تندرستی روح و جسم و فکر را به همراه دارد.
انسانهای سلیمالنفس اعتقاد راسخ به این جمله معروف: «عقل سالم در بدن سالم است»، دارند، چراکه از کوزه همان برون تراود که در اوست. اگر باورها و نظامات ارزشی افراد تغییر کند، به هیچ عاملی اعتیاد پیدا نکرده، بلکه خود منشأ و اثر تغییرات و تحولات در جامعه میشود.
ختم کلام اینکه در حوزه مصرف سوء مواد مخدر و محرک، چه صنعتی و چه سنتی، از منظر علوم روانشناختی و رفتاری، اعتیاد به این مواد افیونی «ثانویه» است. بدین معنا که یک عامل «اولیه» و محرکی وجود دارد که فرد را تحریک و وادار یا مجبور به تمایل به مصرف سوء مواد میکند. پس این قصد و اقدام معلول یک علت است و هر چه سریع باید آسیبشناسی شود.
*روانشناس و مدرس دانشگاه