شکی نیست که هر چه فاصله بین وقوع جرم و دستگیری مجرمان توسط پلیس کوتاه‌تر باشد، احتمال وقوع مجدد آن جرم نیز کاهش می‌یابد، اما بد نیست یک گام به عقب برگشته و قبل از لزوم مداخله پلیس در برخورد با مجرمان نگاهی به برخی عوامل تسهیل کننده ارتکاب جرم برای خلافکاران بپردازیم.
در ماه‌های اخیر شاهد وصول شکایت‌های متعدد از شهروندان به پلیس‌آگاهی تهران بزرگ بودیم، شکایت‌هایی که شاید در نقاط مختلفی از شهر تهران و با موضوعات مختلف و از سوی افراد مختلف مطرح شده‌بود، اما یک وجه مشترک داشتند، بزه‌دیدگی و مالباختگی ناشی از اعتماد!
اعتماد به فردی که مدعی شده بود در برابر سپرده‌گذاری کوتاه مدت در صندوق قرض الحسنه‌اش دو برابر مبلغ سپرده وام می‌دهد، اعتماد به فردی که در تاکسی به بزه دیده پیشنهاد کار داده بود، اعتماد به فردی که در اولین ملاقات با یک دختر در تاکسی به او پیشنهاد ازدواج داده بود، خوردن آبمیوه مسموم از دست فردی که به قربانی وعده حمایت مالی و استخدام داده بود، معامله با فردی که با ادعای خرید برای یکی از ارگان‌های دولتی چک بلامحل به فروشنده داده بود، دختر خانمی که گمان می‌کرد، چون یکی از شاخ‌های اینستاگرام است، برای بازی در یک تیزر تبلیغاتی دعوت شده، اما مورد ربایش و سوءاستفاده قرار گرفته‌بود، پیرمردی که در پارک با یک پیرزن غریبه آشنا شده و به دست وی مسموم شده بود، فردی که با آگهی در فضای مجازی به دنبال همخانه بود و به دست دختری که به او مراجعه کرده مسموم شده و اموالش به سرقت رفته‌بود، شهروندی که به تصور برنده شدن در یک قرعه‌کشی رادیویی مو به مو به دستورات تماس گیرنده عمل کرده و موجودی حسابش را به حساب کلاهبرداران واریز کرده‌بود، فردی که با دریافت پیامک «پول را به این حساب واریز کن» بدون توجه به غریبه بودن شماره، مبلغ مورد نظر را واریز کرده بود، دخترخانم‌های مجردی که از طریق سایت‌های همسریابی مبالغ درخواست شده از سوی خواستگار قلابی را به حساب وی واریز کرده‌بودند، دختر نوجوانی که بعد از یک‌ماه تماس در فضای مجازی با یک پسر نوجوان در اولین ملاقات حضوری با مردی میانسال با نیتی شوم روبه‌رو و بزه دیده شده‌بود، در آخرین مورد خانم‌های جوانی که فقط با یک‌بار ملاقات با فردی که در قالب مسافرکش آن‌ها را به مقصد رسانده‌بود، تلفن تماس خود را برای سفر‌های درون شهری بعدی به فرد غریبه داده‌بودند و در نهایت چیزی که در سفر‌های بعدی نصیبشان شده‌بود، مواجهه با سرقت پول و عابر بانک و خالی شدن حساب‌های شخصی‌اشان بود.
از نگاه پلیسی شکل‌گیری اعتماد، مقدمات و ملزوماتی دارد که اگر به آن‌ها توجه نکنیم به راحتی قربانی نقشه‌های شوم افراد کلاهبردار و سودجو می‌شویم. در تمام پرونده‌هایی که به آن‌ها اشاره شد قربانیان بدون هیچگونه شناخت قبلی و به صرف چرب‌زبانی و مهارت روانشناسی که اکثر کلاهبرداران از آن برخوردارند، فریب خورده و بزه‌دیده شده‌اند. هدف از مطالب عنوان شده در این نوشتار آن است که چراغ‌ها و شعله‌های آگاهی را در ذهن مخاطب روشن کنیم تا در برخورد با افراد سودجو از مالباختگی و بزه‌دیدگی آن‌ها جلوگیری به عمل آید.
۱- از مکالمه طولانی مدت و با صدای بلند در مکان‌های عمومی مانند اتوبوس و مترو و تاکسی که به راحتی اطلاعات کافی برای فریب شما را در اختیار افراد سودجو می‌گذارد، خودداری کنید.
۲- وقتی افراد غریبه‌ای که در فضای مجازی با آن‌ها آشنا شده‌اید از شما در یک مکان خصوصی یا در ساعات غیر‌عادی شبانه روز دعوت به‌عمل می‌آورند، از پاسخ مثبت به دعوت آن‌ها خودداری کرده و برای یک لحظه چراغی در ذهن خود روشن کنید و سعی کنید زوایای پنهان این دعوت را که شاید به دلیل اشتیاق و کنجکاوی و شیفتگی به آن‌ها توجه نکرده‌اید، ببینید. از خود بپرسید واقعاً چه چیزی از هویت واقعی این فرد می‌دانید؟ چرا اولین ملاقات شما نباید در یک مکان عمومی صورت بگیرد؟ آیا غیر از عکس و متن با جنبه واقعی‌تری از هویت و شخصیت او روبه‌رو شده‌اید؟
۳- همواره به خاطر داشته باشید، اگر چارچوب‌هایی را که جامعه و عرف و اخلاق برای روابط اجتماعی تعریف کرده است، مد‌نظر داشته‌باشید هرگز دچار آسیب نمی‌شدید: رابطه فروشنده و خریدار، راننده و مسافر، همکار و... تعریف شده‌است و آسیب‌ها زمانی به سمت ما روانه می‌شوند که ما این مرزبندی را زیر پا گذاشته و با همه مثل هم رفتار کنید و مثلاً چه دلیلی دارد که در همان چند دقیقه حضور در تاکسی درست مثل اینکه راننده دوست و آشنای چندساله ماست با او وارد گفتگو و درد دل شوید؟
۴- اعتماد لازمه ارتباطات اجتماعی است، اما اعتمادی که از تجربه و شناخت برخیزد نه از خوش‌بینی افراطی!
۵- در ذهن خود برای اعتماد به افراد در مواجهه با افراد در مکان‌های عمومی مانند پارک و خیابان و وسائط نقلیه عمومی و فضای مجازی و محیط کار، قالب خاصی داشته‌باشید.
ویژگی‌های ظاهری، نحوه مکالمه، نحوه ایجاد صمیمیت شتاب‌زده و موارد مورد ادعای آنان را در قالب معیار‌ها و شاخص‌های ذهنی خود ببرید تا به راحتی متوجه فریبکاری آنان شوید.
۶- نسبت به آشنایی‌های ایجاد شده در سایت‌های همسریابی با احتیاط زیاد برخورد کنید و در صورتی که فرد مورد نظر به هر دلیلی از شما طلب وجه نقد کرد یا مطالبی را عنوان کرد که غیر‌مستقیم شما را برای کمک، سرمایه‌گذاری مالی یا خریدی سودآور به وسوسه انداخت با دیده شک و تردید به این وعده‌ها نگاه کرده و ارتباط خود را با وی قطع کنید.
در پایان باید اشاره کنم، لازمه فراموش شده مراودات اجتماعی امروزی «احتیاط» است که اگر همواره مد نظر شهروندان قرار گیرد، بسیاری از جرائم به وقوع نمی‌پیوندد و ضمن حفظ امنیت و آرامش شهروندان، پلیس مجالی می‌یابد تا به پرونده‌های بیشتر و مهم‌تر رسیدگی کند.
شاید طعم تلخ پرونده‌هایی که در سطر‌های نخست به آن‌ها اشاره شد تا همیشه در ذهن مالباختگان و فریب خوردگان باقی بماند، اما امید است که بازگویی و بازنشر موضوعات مطروحه مانعی باشد از وقوع مجدد‌شان برای سایر شهروندان!
پس با مطالعه و بازنشر این مطالب یاریگر پلیس‌آگاهی در پیشگیری از وقوع جرائم و آسیب‌ها در جامعه باشید.
*رئیس پلیس‌آگاهی تهران بزرگ
