سرویس ایثار و مقاومت جوان آنلاین: ادبیات دفاع مقدس در حال تبدیل شدن به نقطه اتکای فرهنگ و هنر کشور است و توانسته مخاطبان زیادی را به سوی خود جذب کند. بالا رفتن کیفیت آثار منتشر شده در این حوزه و بیان روان و دقیق اتفاقات دفاع مقدس عموم مردم را به سمت کتاب‌های ادبیات پایداری کشانده است. ادبیات دفاع مقدس چشم‌انداز روشنی را پیش‌روی خود می‌بیند. هرچه جلو می‌رویم بر تعداد آثار خواندنی و مخاطب‌پسند این حوزه افزوده می‌شود و نوید روز‌های بهتری را برای آینده می‌دهد. متولیان ادبیات دفاع مقدس حالا نگاهی فراتر از مرز‌های کشورمان دارند و به دنبال یافتن مخاطبان جهانی هستند.
سردار دکتر داود عامری، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس یکی از کسانی است که بر جهانی‌سازی ادبیات پایداری کشور تأکید فراوانی دارد و معتقد است مفاهیم فاخر در تاریخ دفاع مقدس افراد زیادی در گوشه و کنار جهان را به خود جذب می‌کند. سردار عامری در گفتگو با «جوان» نگاهی به وضعیت ادبیات دفاع مقدس دارد و از مؤلفه‌های این گونه ادبی برای جذب مخاطب جهانی می‌گوید.
ادبیات دفاع مقدس در این سال‌ها فراز و فرود‌های زیادی داشته؛ چه نیازی موجب شد تا به طور جدی پیگیر وضعیت این حوزه شوید؟
سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بر حسب وظیفه و مأموریتی که بر دوش دارد، وضعیت ادبیات پایداری کشور را رصد می‌کند. در گذشته زحمات زیادی کشیده شده، ولی تأکید‌های مقام معظم رهبری در چند سال اخیر فصلی نوین را برایمان باز کرد تا بدانیم چه سرمایه بزرگی در دستمان داریم و چقدر کم به این سرمایه ملی توجه کرده‌ایم. همچنین بررسی‌های علمی به ما یادآوری می‌کند که اگر به‌درستی ادبیات پایداری را دریابیم، پیامد‌های مثبتی به دنبال خواهد داشت؛ نخست باعث تقویت سطح حوزه ادبی کشور می‌شود. دیگر آنکه با کمک این حوزه فرهنگی، امکان انتقال فکر و اندیشه انقلاب فراهم خواهد شد و این همان چیزی است که ما به عنوان یک بستر مناسب برای رسیدن به اهداف گام دوم انقلاب به آن نیاز داریم. به این جهت تلاش کردیم این فضا را متناسب با مطالبات مقام معظم رهبری بشناسیم و خودمان را به آن نزدیک کنیم. این انگیزه مضاعفی ایجاد کرد تا به این صحنه توجه بیشتری شود. البته دستگاه‌های دیگر هم کارهای خوبی کرده‌اند که آن را ارج می‌نهیم. ما هم به عنوان یک وظیفه ملی تلاش می‌کنیم این صحنه را تغییر بدهیم و قابلیت‌های ادبیات دفاع مقدس را بهتر و روشن‌تر به مردم ایران و دیگر کشور‌های جهان نشان دهیم.
وضعیت امروز ادبیات دفاع مقدس را رضایت‌بخش می‌دانید؟
ما وقتی کاری که انجام شده را تحلیل می‌کنیم، باید بگوییم این کار‌ها باارزش و خوب است و نمی‌توانیم نمره منفی به آن بدهیم؛ اما اگر این را با ارزش ذاتی کار و مطالبات مقام معظم رهبری مقایسه کنیم نشان می‌دهد ما عقب‌ماندگی‌های فراوانی داریم. حوزه فرهنگی و ادبی دفاع مقدس می‌تواند پرچمدار فرهنگ و ادبمان در دنیا باشد که حتی در سطح ملی هم به خوبی از آن بهره نمی‌گیریم. می‌توان گفت کار‌هایی که الان شده خوب است و باید از آن استفاده کرد و باید به عنوان سرمایه ملی به آن توجه کنیم، اما حواسمان جمع باشد که تنها به این آثار بسنده نکنیم. رهبر معظم انقلاب در جمع پیشکسوتان دفاع مقدس اشاره کردند که مطالبه‌شان صد برابری شدن فعالیت‌ها، اقدامات و تولیدات است. این صد برابری شدن در کیفیت، جذب مخاطب و کمیت آثار می‌تواند معنا پیدا کند. به نظر می‌رسد که ما فاصله‌مان با خاستگاه موضوع زیاد است و باید تلاش بیشتری کنیم و این نیازمند یک اهتمام ملی است.
آیا آسیب‌شناسی‌های لازم جهت تقویت ادبیات دفاع مقدس انجام شده است؟
بله؛ مطالعات آسیب‌شناسی انجام شده و اگر بخواهیم آسیب‌های جزئی را نگاه کنیم مسائل خیلی زیاد است و در آخر هم نمی‌توانیم به جمع‌بندی خوبی برسیم. به لحاظ راهبردی چند موضوع هست که در زمینه آسیب‌شناسی باید به آن توجه کنیم؛ اولین نکته حوزه شناخت است. معتقدم هنوز حوزه ادبیات پایداری و دفاع‌مقدس را به‌خوبی نشناخته‌ایم. نکته بعدی کار فرهنگی و تبلیغی است. معمولاً فکر می‌کنیم یک محصول فرهنگی نیاز به تبلیغ ندارد درحالی‌که تبلیغات ابزار عرضه و ارتباط با مخاطب است. فرض کنید همراه یک کتاب، تبلیغات مؤثر اجتماعی هم قرار بگیرد در این صورت خواهید دید چه تأثیری در دیده شدن و خوانده شدن کتاب دارد. حتی روی نویسنده هم تأثیر خوبی می‌گذارد. متأسفانه در کشور سرمایه‌گذاری خوبی روی حوزه‌های فرهنگی و تبلیغی برای کار ادبیات پایداری صورت نمی‌گیرد. ما نیاز داریم قله‌های بلندی بسازیم. من برای ورزشکاران احترام زیادی قائل هستم، ولی در نظر بگیرید الان منزلت یک نویسنده صاحب‌قلم با ۱۰ اثر به اندازه یک فوتبالیست است؟ جامعه کدام را بیشتر می‌شناسد؟ چرا ما این قله‌های افتخار را نساخته‌ایم؟ باید این ارزش‌گذاری‌ها را ایجاد کنیم و روی حوزه فرهنگی و تبلیغی ادبیات پایداری کار جدی شود. نکته بعدی ضعف کار صنعتی ماست. محصولات فرهنگی در پیشبرد مسائل فرهنگی نقشی کاملاً مؤثر و جدی دارند. امروز بخش صنعتی حوزه ادبیات پایداری از قوت لازم برخوردار نیست. یعنی آثار باکیفیت در محیط‌های مختلف باید قابلیت عرضه داشته باشند و ایجاد سیستم عرضه و تقاضای مناسب در این زمینه که بازگشت اقتصادی و فرهنگی مناسب داشته باشد، بسیار نیاز است. کتاب الان کالای گرانی است و باید چه کار کنیم جامعه این محصول فرهنگی را بخرد؟ ما برای خیلی کالا‌ها یارانه می‌دهیم، آیا ارزش کتاب از دیگر محصولات کمتر است؟ نمی‌گویم دولت یارانه بدهد ولی حداقل مشوق‌هایی ایجاد کند که این کتاب‌ها دیده شوند. باید از فناوری‌های نوینی که دسترسی‌های آسان‌تری ایجاد می‌کند استفاده کنیم. امروز اگر دو جوان در تهران و بوشهر بخواهند کتابی را تهیه کنند هر دو باید دسترسی یکسانی به آن داشته باشند. این یک سطح از عدالت فرهنگی است. نرم‌افزار‌های دیجیتالی در این زمینه می‌توانند به ما کمک کنند. به دنبال راه‌اندازی نرم‌افزاری برای کتاب‌های دفاع مقدس هستیم که متن را در سراسر ایران به صورت صوتی و دیجیتال به‌راحتی و با قیمت ارزان در اختیار همه مردم بگذارد. اگر کسی نمی‌تواند کتاب چاپی را بخرد متن را بخرد و مطالعه کند. لازم است در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم و نیاز به توسعه این کار داریم. همین الان کتاب‌های دفاع مقدس در خیلی از بازار‌های الکترونیک موجود است و مردم استفاده می‌کنند. ما هم باید محیطی را فراهم کنیم که کالای خوب در جای خوبی عرضه شود.
در چند سال اخیر طرح‌های موقتی زیاد دیده‌ایم و این طرح‌ها نباید در کوتاه مدت رها شوند. این نکته یکی از آسیب‌های بزرگ ما در حوزه‌های فرهنگی است. کار فرهنگی نیاز به حوصله و صبر راهبردی دارد. گاهی حوصله به نتیجه رسیدن بعضی کارهای فرهنگی را نداریم و آن را رها می‌کنیم. گاهی بعضی کار‌ها در استمرار جواب می‌دهد و حتماً نیاز به استمرار در کار داریم. یکی از آسیب‌های ما این است که طرح‌های فرهنگی‌مان طرح‌های درازمدت و زیربنایی نیست. البته تلاش می‌کنیم این کار‌ها نهادینه شود و به نوعی مشارکت‌های مردمی در آن اتفاق بیفتد تا اگر روزی ما نبودیم علاقه‌مندان به این حوزه بتوانند مسیر را ادامه دهند.
تا چه اندازه به دنبال تربیت نویسندگان حرفهای و جوان هستید؟
یک روز در جمع تعدادی از نویسندگان در یکی از استان‌ها گفتم که اجازه بدهید نسل جوان بیاید تا هوای تازه‌ای را استشمام کنیم. یکی از رسالت‌های نویسندگان و فرهیختگان تربیت نسلی است که راهشان را ادامه بدهند. به همین خاطر نشست‌های قلم را راه‌اندازی کرده‌ایم تا یک محیط صمیمی بین نویسندگان پیشکسوت و نویسندگان جوان ایجاد شود. حتی ممکن است در حوزه نویسندگی، آدم ۴۰ سالهای داشته باشیم که تازه وارد حوزه نویسندگی شده باشد. برای نمونه در یکی از استان‌ها خانم معلم بازنشسته‌ای با ۵۰ سال سن، اثری را به من داد که برای نوجوانان و جوانان بسیار تأثیرگذار بود. چون آن معلم سال‌ها با این نسل زندگی کرده و زبانشان را به‌خوبی می‌شناسد، می‌تواند با قلمی روان مخاطب جوان را جذب کند. اگر کارهای این خانم استمرار داشته باشد در سالهای آینده صاحب یک نویسنده برجسته خواهیم شد. در کنارش آثار دختر ۱۳ سالهای را در استان دیگری دیدم که اثرش با قلمی قوی و نافذ با آثار برخی بزرگان ما قابل مقایسه بود. باید به همه اجازه بدهیم وارد صحنه شوند. دفاع مقدس گنج بی‌پایانی است که تا صد‌ها سال آینده می‌توانیم از آن استفاده کنیم. اما ما کمتر سراغش رفته‌ایم و از آن استفاده کرده‌ایم. هیچ اشکالی ندارد اجازه بدهیم نسل جدیدی صحنه را تجربه کند. این زمانی اتفاق می‌افتد که یک محیط شاداب و امیدوار برای ادبیات دفاع مقدس ایجاد شود، آن وقت تمام نوقلمان بسیج می‌شوند و در صحنه حضور پیدا می‌کنند. اگر یک صحنه افسرده و غیرشاداب در حوزه ادبیات دفاع مقدس داشته باشیم روزبه‌روز عقب می‌رویم. گاهی آثاری خلق می‌شود که فوق‌العاده است ولی این آثار دیده نمی‌شوند. چند هفته پیش کتابی را در یکی از استان‌ها دیدم که زندگی خانمی از مهاجران زمان جنگ را روایت می‌کرد. این خاطرات و کتاب پیام‌های بشردوستانه زیادی در دلش داشت و محتوایش مبتنی بر کرامت انسانی بود و بیرون از مرز‌های کشورمان هم می‌تواند طرفدار داشته باشد. قطعاً چنین آثاری قابلیت ترجمه دارند. چون ما برای کتاب‌هایمان تبلیغات نکرده‌ایم آن‌ها دیده نشده‌اند. بنابراین نیاز داریم یک محیط پرتحرک و شاداب ایجاد کنیم تا نتیجه‌اش را در خلق آثار برجسته و اقبال مردم ببینیم.
به فکر رونق گرفتن حوزه رمان و داستان‌نویسی در ادبیات دفاع مقدس هستید؟
ادبیات داستانی یکی از گونه‌های ادبی است که اگر به آن نپردازیم غفلت کرده‌ایم. ممکن است الان در برخی حوزه‌ها گرایش به خاطره‌نویسی زیاد باشد که فقط شامل کشور ما نمی‌شود و در کشور‌های دیگر هم کهنه‌سربازان و سیاستمداران خاطراتشان را می‌نویسند. توجه به خاطره‌نگاری موضوع بدی نیست. این مفهومش غفلت کردن از ادبیات داستانی و شعر نیست. در شعر هم نیاز به تحرک جدی داریم. برای سال آینده جشنواره بین‌المللی شعر مقاومت را داریم و شعر مقاومت در دنیا را بازخوانی و بازشناسی می‌کنیم. این خیلی به ما کمک می‌کند. همچنین اقبال در دنیا روی داستان کوتاه زیاد است. الان سبک زندگی مردم فرصت‌های طولانی مطالعه را کمتر می‌کند، به همین خاطر داستان‌های کوتاه اقبال فراوانی بین مردم خواهند داشت. داستان کوتاه فرصت خوبی را در انتقال موضوعات مختلف در دنیا ایجاد کرده است. ما در این زمینه صاحب سبک هستیم، اما نتوانسته‌ایم به‌خوبی توسعه‌اش بدهیم. می‌خواهیم جایزه یوسف را بین‌المللی کنیم و برای اینکه بتوانیم فضای جدیدی را در حوزه ادبیات داستانی ایجاد کنیم، از کشور‌های مختلف با قلم نویسندگان غیرایرانی اثر می‌پذیریم. حوزه رمان نیاز به کار دقیق و سرمایه‌گذاری مناسب دارد. مثلاً در ادبیات فرانسه بعد از ۵۰ سال کار، چند اثر ماندگار می‌شود پیدا کرد و این به خاطر تولید آثار متعددی است که از بین آن‌ها یک اثر خودش را نشان می‌دهد. باید این فضا را در کشور فراهم کنیم تا به مرور از میانشان آثار جهانی بیرون بیاید. این ظرفیت در نویسندگان ما وجود دارد و ما باید زمینه‌اش را فراهم کنیم. الان برای اینکه این کار به لحاظ علمی از غنای خوبی برخوردار باشد، ارتباط خوبی با محیط‌های دانشگاهی داریم. رشته ادبیات پایداری را در تعداد زیادی از دانشگاه‌ها داریم و می‌خواهیم انجمنی را تا پایان سال برای همگرایی میانشان ایجاد کنیم. کمک کنیم نیرو‌های جوان، خلاق، باسواد و صاحب قلم تربیت شوند. بن‌مایه‌های علمی این کار باید در کشور تقویت شود. این خیلی به ما کمک می‌کند. به‌تازگی کنگره ادبیات پایداری را در کرمان داشتیم. در این استان انجمن ادبیات دفاع مقدس را داریم که سال‌هاست دوستان دانشگاهی در کرمان فعالیت کرده‌اند و الان حاصل بعضی کارهای علمی‌اش را می‌بینیم.
به نظر شما ادبیات دفاع مقدس قابلیت جهانی شدن دارد و کدام مؤلفه‌هایش برای مردم کشور‌های دیگر جذابیت دارد؟
من با شناخت می‌گویم که ادبیات دفاع مقدس ما قابلیت جهانی شدن دارد. ترجمه آثار ادبی باید تخصصی و دقیق باشد. حتی شاید نیاز داشته باشیم به سمت ناشران و مترجمان حرفهای در دنیا برویم. ترجمه آثار ادبی شبیه صادرات است. اگر تولیدات ما به‌خوبی صادر شود صادرکننده و تولیدکننده نفع می‌برند و کار رونق پیدا می‌کند. اگر اثری در کشور خلق و در یک کشور خارجی ترجمه شود و مورد استقبال قرار بگیرد، نویسنده انگیزه پیدا می‌کند و کارهای بعدی‌اش را با انگیزه فراوانی می‌نویسد. ما نباید در این حوزه از خطا کردن بترسیم. ادبیات دفاع مقدس ظرفیت جهانی شدن دارد و حتماً باید به این سمت برویم و آثار خوبی که خلق شده را به دنیا معرفی کنیم. در ضمن باید زمینه را برای خلق آثار فاخر فراهم کنیم. نویسندگان بزرگ و خوبی در کشور داریم که به خاطر اقتصاد نامناسب بازار فرهنگی، انگیزه‌های لازم برای خلق اثر را ندارند. دفاع مقدس به چند دلیل قابلیت جذب مخاطب جهانی را دارد. اولاً دفاع مقدس ما دارای ویژگی‌ها و خصوصیت‌هایی است که در تاریخ بشر بی‌مانند است. ما جنگ تحمیلی را به دفاع مقدس تبدیل کردیم. ارزش‌های انسانی و فرهنگی در این جنگ اتفاق افتاده است که برای دنیا پیام‌های فراوانی دارد. حوادث دفاع مقدس به‌خاطر گستردگی و تنوع موضوعات امکان می‌دهد از داخلش داستان‌های زیادی خلق شود که دنیا علاقه‌مند به شنیدنش باشد. نکته بعدی اینکه امروز انقلاب اسلامی در نظرگاه ملل دنیاست. به خاطر روحیه استکبارستیزی و مقاومت، دنیا بسیار علاقه‌مند است بداند ما چگونه فکر می‌کنیم و چرا در این مسیر قرار گرفتیم و فرهنگمان چیست؟ جذابیت‌های زیادی در دفاع مقدس وجود دارد که امکان تلألو پیدا کردن دارد. پیام‌های انسان‌دوستانه و متعالی که می‌توانیم در آثارمان به دنیا بدهیم گمشده بشر است. معنویت چیزی است که گمشده عالم است و می‌توانیم در پرتوی یک ادبیات ویژه آن را به مردم دنیا منتقل کنیم. ما نویسندگانی داریم که در دفاع مقدس، صحنه نبرد را حس کرده‌اند. کسی که دفاع مقدس را لمس کرده و از آن می‌نویسد وارث این حوزه فرهنگی است. مثلاً کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» توسط کسی نوشته می‌شود که از جنس خود راوی است و همین حس را قوی‌تر و بیان را نافذتر می‌کند. ما نسلی از نویسندگان صاحب ذوق و متعهد در کشور داریم که باید این سرمایه بزرگ را حفظ کنیم. دنیا امروز محتاج به دانستن و شناختن است و این فرصت بزرگی برای استفاده است. باید ادبیات دفاع مقدس را به دنیا نشان بدهیم و معتقدم اگر روزی حافظ، سعدی و مولانا پیشتازان ادبیات فارسی در دنیا بودند ما با ادبیات دفاع مقدس در آینده می‌توانیم راه پرخیر و برکت آن‌ها را ادامه بدهیم. ادبیات دفاع مقدس قابلیت پرچمداری ادبیات فارسی و جهانی شدن را دارد و می‌تواند آثاری خلق کند که دنیا را به شگفتی وادارد. این کار به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. باید مخاطب و نیاز او را بشناسیم و متناسب با نیاز او و فرهنگ آن کشور آثار فاخری را خلق کنیم.
