سرويس حقوق جوان آنلاين: از چیپسو نوشیدنیهای گازدار گرفته تا محصولاتی عجیب و غریب با ادعاهایی عجیبتر، محلولهایی برای بازگشت موهای ریخته شده یا معجزههایی برای برگرداندن رنگ مو! این محصولات آنچنان آزادانه در رسانهها تبلیغ میشوند که تصور میکنیم همه مجوزهای لازم را دارند و مصرفشان هم برای سلامت مضر نیست. واقعیت ماجرا، اما چیز دیگری است. وقتی درباره مجوزهای این کالاها به سراغ مسئولان حوزه سلامت کشور میروید متوجه میشوید که این کالاها نه فقط مجوز ندارند بلکه تبلیغاتشان ممنوع و غیرقانونی است. این بیقانونی بارها مورد اعتراض وزارت بهداشت قرار گرفته، اما درآمدهای کلان ناشی از این تبلیغات از یک سو و جدی نبودن نهادهای نظارتی از سوی دیگر، موجب ادامه این روند شده است.
ممنوعیت تبلیغ کالاهای آسیبرسان به سلامت تا دلتان بخواهد پشتوانه قانونی دارد، اما یا قانونگذاران ضمانت اجرایی مناسبی برای این قوانین در نظر نگرفتهاند یا زور صنایع آسیبرسان به قانون میرسد و میتوانند با دور زدن علنی قانون به سلامت مردم ریشخند بزنند. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت با انتقاد نسبت به تبلیغات مواد غذایی در صدا و سیما میگوید: «امسال نیز فهرست کالاهای آسیبرسان به سلامت را تدوین و به نهادهای مربوطه ارسال کردیم. به رغم نامهنگاریهای بسیاری که با صدا و سیما در جهت حذف تبلیغات مواد غذایی آسیبرسان به سلامت انجام دادهایم، همچنان در تلویزیون شاهد تبلیغ مواد غذایی مضر برای سلامت هستیم.» بنا به تأکید وی تبلیغ کالاهای آسیبرسان به سلامت، در بیلبوردهای تبلیغاتی نیز برخلاف قوانین است، اما جلوی این تبلیغات نیز گرفته نمیشود! اما ببینیم ماجرای غیرقانونی بودن تبلیغ کالاهای آسیبرسان به سلامت چقدر جدی است و چه بندهایی از قانون بر این موضوع تأکید دارد.
آییننامههای تبلیغاتی و توجه به سلامت
آییننامههای مربوط به شیوه تبلیغات و آگهیهای بازرگانی در کشور ما پیشینهای طولانی دارند. نخستین قانون مرتبط با این تبلیغات مصوب سال ۱۳۴۸ است. این آییننامه حاوی مقررات مربوط به چگونگی تأسیس کانونهای تبلیغاتی و شرایط و ضوابط انتشار آگهیهای تبلیغاتی بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین و تنها مقرراتی که برای آگهیهای تجاری و کانونهای تبلیغاتی به طور اختصاصی به تصویب رسید؛ آییننامه تأسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانونهای آگهی و تبلیغاتی است که ۲۷ اسفندماه ۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب با ۲۱ ماده به تصویب رسید.
هنوز هم فعالیت در حوزه تبلیغات بازرگانی و نظارت بر آن به استناد و در چارچوب آییننامه مذکور انجام میشود. با وجود این سال ۱۳۹۱ دفتر تبلیغات و اطلاعرسانی پیشنویس قانون جدید تبلیغات کشور را در دستور کار قرار داد که به روزرسانی شده و موضوعات مبتلا به روز را در خود جا داده است. علاوه بر قوانین پنج ساله توسعه این قانون نیز بخشی از پشتوانه قانونی منع تبلیغ کالاهای آسیبرسان به سلامت را در دل خود جای داده است؛ بندهایی قانونی که اجرایی نمیشوند!
ماده ۵۱ قوانین و مقررات تبلیغاتی کشور
در فصل دوم و ماده ۵۱ قوانین و مقررات تبلیغاتی کشور تأکید شده است: «تأمینکنندگانی که برای فروش کالا و خدمات خود تبلیغ میکنند نباید سلامتی افراد را به خطر بیندازند.» ماده بعدی در این باره بیشتر توضیح میدهد و میگوید: «تأمینکننده باید به نحوی تبلیغ کند که مصرفکننده به طور دقیق، صحیح و روشن اطلاعات مربوط به کالا و خدمات را درک کند.»
قانون سازمان نظام پزشکی و ضوابط تبلیغات سلامتمحور
دستورالعمل نحوه تبلیغ و آگهیهای دارویی و مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی و امور پزشکی هم موضوع بند ب ماده ۳ از فصل دوم قانون تشکیل سازمان نظام پزشکی مصوب فروردین ماه سال ۸۳ است. در حالی که این دستورالعمل تأکید میکند، منحصراً تبلیغات محصولاتی مجاز است که اشخاص یا مؤسسات مربوطه قبلاً پروانه تأسیس، بهرهبرداری، ساخت یا مجوز ورود و توزیع محصول موضوع آگهی را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع ذیربط اخذ نموده باشند، با این حال شاهد تبلیغ محصولاتی هستیم که خیلی وقتها هیچ مجوز و تأییدیهای از وزارت بهداشت ندارند و حتی در برخی از این تبلیغات به دروغ عنوان میشود «با مجوز وزارت بهداشت!»
ماده ۱۲ این دستورالعمل هم تأکید دارد: «استفاده تبلیغاتی از صحنههایی که مضر سلامت و بهداشت و فرهنگ عمومی جامعه است و به نوعی مروج آنهاست، ممنوع است و رعایت ماده ۱۲ آییننامه تأسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانونهای آگهی و تبلیغاتی الزامی است.»
اهمیت سلامت در قانون تجارت الکترونیکی!
حتی قانون تجارت الکترونیکی مصوب دی ماه سال ۸۲ هم قواعدی برای تبلیغ دارد و در ماده ۵۱ خود تأکید میکند: «تأمینکنندگانی که برای فروش کالا و خدمات خود تبلیغ میکنند نباید سلامتی افراد را به خطر بیندازند.»
ماده ۶ دستورالعمل اجرایی تبلیغات شهری
علاوه بر این کمیته مرکزی سازمانهای تبلیغاتی کشور در جلسه فوق العادهای در خرداد ماه سال ۱۳۸۵ دستورالعمل اجرایی تبلیغات شهری مصوب جلسه پانزدهم کمیته مرکزی سازمانهای تبلیغاتی کشور مصوب سال ۱۳۷۹ را اصلاح کرد. در ماده ۶ این دستورالعمل ۱۳ مادهای تأکید شده است: «استفاده از صحنههایی نظیر استعمال دخانیات و موارد مشابه دیگر که مضر به سلامت انسان بوده یا اعتیادآور باشند، به نوعی خواه تصریحاً یا تلویحاً مصرف آنها را ترویج نماید مجاز نیست.»
اصول ۱۸، ۱۹ و ۸۰ ضوابط تولید آگهیهای رادیویی و تلویزیونی
این بند قانونی به شکلی دیگر در مجموعه ضوابط تولید آگهیهای رادیویی و تلویزیونی مورد تأکید قرار گرفته است. در اصل ۱۸ و ۱۹ این ضوابط ۸۱ بندی تصریح شده است: «استفاده از صحنههای استعمال دخانیات و موارد مشابه دیگر که مضر به سلامت انسان بوده یا اعتیادآور باشند در آگهیها مجاز نیست.» همچنین در اصل ۱۹ آمده است: «در آگهیهای رادیویی و تلویزیونی نباید رفتارهایی نمایش داده شود که برای بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی زیانآور باشد.»
مطابق با اصل ۷۹ همین قواعد و مقررات در هیچ صحنهای از آگهیها افراد نباید در حال پرخوری یا خوردن با حرص و ولع نشان داده شوند. طبق اصل ۸۰ هم هنگام آگهی محصولات غذایی نباید از افراد به ویژه کودکان چاق برای القای این موضوع که مصرف محصول مورد آگهی سلامتی بخش است، استفاده شود.
ماده ۳۷ برنامه پنجم توسعه
ماده ۳۷ برنامه پنجم توسعه هم یکی از مهمترین پشتوانههای قانونی است که تبلیغ خدمات و کالاهای تهدیدکننده سلامت را از سوی تمامی رسانهها ممنوع میکند. این قانون حتی برای متخلفان مجازات هم در نظر گرفته است. فهرست اقدامات و کالاهای آسیبرسان به سلامت و داروهای با احتمال سوءمصرف توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و درصد عوارض برای این کالاها در ابتدای هر سال توسط کارگروهی با مسئولیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با عضویت وزارتخانههای امور اقتصادی و دارایی، بازرگانی، رفاه و تأمین اجتماعی و صنایع و معادن و معاونت تعیین و ابلاغ میشود. بر مبنای این قانون در صورت تخلف و تبلیغ این کالاها جریمه نقدی از یک میلیون تا ۱۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است که با هر بار تکرار ۲۰ درصد به آن اضافه میشود.
با این همه بند و تبصره قانونی، اما معلوم نیست چرا همچنان تبلیغ کالاهای مضر بر سلامت ادامه دارد؟!