سرويس حقوق جوان آنلاين: بر اساس مبانی حقوق بشری حق حیات، حق سلامت و حق تحصیل از مهمترین حقوقی است که برای انسانها در نظر گرفته میشود. در کشور ما مهاجران از تمامی این حقوق به نحو شایستهای برخوردارند و رهبر معظم انقلاب به عنوان بزرگترین مقام دینی و سیاسی کشور شخصاً پیگیر رعایت این حقوق و موازین برای مهاجران بهخصوص مهاجران افغانستانی هستند که ترکیب جمعیتیشان چیزی حدود ۹۵ درصد مهاجران را به کشورمان تشکیل میدهد. بر همین اساس هم سه سال پیش بود که در پی دستور شخص امام خامنهای شرایط تحصیل برای کودکان مهاجر حتی مهاجران غیرقانونی که هیچگونه مدرک هویتی یا اقامتی نداشتند فراهم شد.
حق تحصیل مهاجران
پیش از این یکی از مشکلاتی که مهاجران افغانستانی در ایران با آن مواجه بودند، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکانی که اقامت قانونی داشتند با پرداخت هزینه در مدارس ثبتنام میشدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند یا در مدارس خودگردان آموزش میدیدند یا از تحصیل بازمیماندند. اما سال ۱۳۹۴ بود که شرایط تحصیل کودکان با دستور مقام معظم رهبری فراهم شد. ایشان در سخنرانی اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ تصریح کردند: «هیچ کودک افغان، حتی مهاجرینی که بهصورت غیرقانونی و بیمدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبتنام شوند.» همین دستور هم زمینه ثبتنام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران را مهیا کرد و آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. مطابق آمارها در سال ۱۳۹۶ حدود ۳۶۰ هزار دانشآموز افغان در ۲۵ هزار و ۴۹۰ مدرسه ایران تحصیل میکردند و تا سقف ۱۰ درصد از این دانشآموزان میتوانند در مدارس فنی و حرفهای به تحصیلات ادامه دهند. هزینه تحصیل هر دانشآموز در یک سال تحصیلی حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار و در هنرستانها بیش از ۲ میلیون پیشبینی میشود که بر اساس قوانین موجود حدود ۱۰ درصد کل هزینههای تحصیل افراد در ایران را کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل کمک میکند و مابقی این هزینه طبق مصوبه دولت در سال ۹۳، توسط جمهوری اسلامی ایران پرداخت میشود.
طبق اصل ۱۳۸ قانون اساسی کودکانی که فاقد مدرک هویتی هستند و از نظر سنی شرایط نامنویسی و تحصیل در نظام آموزشی رسمی کشور را دارند شناسایی و کارت ویژهای با عنوان «کارت حمایت تحصیلی» برای آنان صادر میشود. به گفته سیدعلی قدمگاهی، معاون مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، جمهوری اسلامی ایران سالانه ۱۵۰ میلیون دلار برای تحصیل ۴۸۰ هزار دانشآموز افغانستانی هزینه میکند.
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلاتی مواجهند. با وجود این طبق آمار منتشر شده در سال ۱۳۹۵، بیش از ۱۱ هزار دانشجوی افغان در دانشگاههای ایران مشغول تحصیل هستند.
حق سلامت
بر اساس آمارهای موجود از ۳ میلیون پناهنده افغان مقیم جمهوری اسلامی ایران حدود ۲ میلیون نفر غیرقانونی هستند. خدمات رایگان بهداشتی به بیش از ۳ میلیون افغان در ایران بار سنگینی به کشور تحمیل میکند و سازمانهای حقوق بشری در این مورد کمک مناسبی به ایران نداشتهاند. طبق برآوردها سالانه حدود ۱۰ میلیارد تومان در کشور برای خدمات بهداشتی مهاجران و پناهندگان هزینه میشود. این مبلغ حدود چهار برابر چیزی است که کمیساریای عالی پناهندگان برای ارائه خدمات بهداشتی در اختیار قرار داده است. سیدحسن قاضیزاده هاشمی وزیر سابق بهداشت در این باره گفته بود: «کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان حتی برای این پناهندگان قانونی نیز هزینه لازم را برای ارائه خدمات سلامت، آموزش و اشتغال نمیپردازد.»
بنا به تأکید وی، سال ۹۳ حدود یک میلیون نفر علیه سرخک واکسینه شدند که ۲۰۰ هزار نفر از میان جمعیت مهاجر و پناهنده بودند. همچنین وزارت بهداشت طی چهار نوبت، در چهار سال مختلف متولدین سالهای ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۲ را از بین جمعیت مهاجر و پناهنده علیه ویروس هپاتیت B واکسینه کرد.
بیمه مهاجران
طبق توافقنامهای که میان سازمان امور پناهندگان، اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی و بیمه سلامت به امضا رسید، طرح بیمه سلامت پناهندگان به تصویب رسید که طی آن بسیاری از مهاجران قانونی در ایران تحت پوشش بیمه قرار میگیرند. در آماری که در سال ۱۳۹۶ به نشر رسیده بیش از ۱۲۴ هزار اتباع افغان در ایران در طرح بیمه سلامت ثبتنام کردند که از این میان ۱۱۲ هزار تن را قشر بسیار آسیبپذیر و بیش از ۱۰۰۰ نفر دیگر دارای بیماریهای خاص بودهاند. تمامی هزینههای این پناهندگان از طرف کمیساریای عالی پناهندگان پرداخت میشود. این بیمه شامل خدمات بستری، خدمات پاراکلینیکی و خدمات سرپایی و فقط در بیمارستانهای دولتی تحت پوشش وزارت بهداشت هستند میشود. هزینه یک ساله بیمه سلامت برای افراد آسیبپذیر و بیماران خاص حدود ۴۵۰۰ تومان و سایر مهاجرین ۴۶۰ هزار تومان است.
محدودیتهای مهاجران
با تمام اینها اتباع افغانستانی محدودیتهایی هم دارند. در تبصره ماده ۴ دستورالعمل بانک مرکزی مصوب سال ۱۳۹۰ تأکید شده اتباع خارجی دارای کارت آمایش و دفترچه پناهندگی از داشتن حق هرگونه خدمات الکترونیکی محروم هستند و نمیتوانند عابربانک داشته باشند. اغلب مهاجران افغانستانی در ایران شاغل هستند و از درآمدشان راضیاند.
از سوی دیگر، تعداد زیادی از مهاجران حاضر در ایران کالاهای ایرانی را به افغانستان صادر میکنند و حجم آن حدود ۲ میلیارد دلار در سال است. نبود شبکه مناسب بین ایران و افغانستان موجب میشود تا بسیاری از معاملات بین دو کشور دچار اختلال شده و از آن مهمتر به صورت دلار و یورو صورت گیرد. این در حالی است که برقراری ارتباط بانکی «ریالی- افغانی» میتواند جایگزین دلار شود. کارگران افغانستانی که در ایران مشغول هستند ماهانه پولهای زیادی برای خانوادهشان در افغانستان ارسال میکنند. حجم و میزان این مقادیر همیشه برای ایران نامشخص بوده است. اما اگر این مهاجران بتوانند وجوهات ارسالی خودشان (Remittance) را از طریق شبکه بانکی ایران بهصورت ریال و تبدیل آن به افغانی انجام دهند، علاوه بر اینکه به سود آنها بوده و هزینه کارمزدشان را کمتر میکند برای شبکه بانکی ایران هم شامل گردش مالی خوبی خواهد شد و هم کارمزدهای کنونی از سمت صرافیها و تجار به سمت شبکه بانکی خواهد چرخید. طبق آمار بانک جهانی تنها در سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار توسط مهاجران حاضر در ایران به افغانستان رمیتنس صورت گرفته است. ارائه خدمات بانکی به مهاجران علاوه بر وجهه انسانیاش میتواند روی تراکنشها، مبدأ و مقصد معاملات اتباع خارجی اشراف اطلاعاتی ایجاد کند.
همچنین مهاجران برای گرفتن گواهینامه رانندگی در کشور ما مشکلاتی دارند که موجب ایجاد چالشها و خسارتهای بیشتری میشود و در صورت بروز تصادفات امکان پیگیری و برخورداری از خدماتی همچون بیمه شخص ثالث را منتفی میکند.