سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: رؤیای آجری جدیدترین ساخته داود مرادیان است که به سفارش شبکه ۳ سیما تولید شده و کسانی که دیروز در سینما فلسطین به تماشای آن نشستند، اولین نفراتی بودند که توانستند این مستند را نگاه کنند. «جوان» در گفتگو با مرادیان به موضوع این مستند و چرایی دیده نشدن آن تا امروز در تلویزیون پرداخته است.
«رؤیای آجری» به چه موضوعی میپردازد؟
رؤیای آجری یک مجموعه هفت قسمتی مستند سینمایی درباره اوضاع مسکن است و مروری بر اتفاقات و تحولات در مسکن از دوره دکتر مصدق تا به حال دارد.
چطور شد که رفتید سراغ مسکن؟
پیشنهاد بسیج سازمان صداوسیما بود که یک مستند ۱۰ قسمتی درباره موانع اقتصاد مقاومتی بسازیم که سوژههای مختلفی مثل قاچاق، مسکن و ارز داشت. تحقیقات زیادی برای ساخت مستند انجام شده از جمله استفاده از تحقیقات وحید جلیلی که سال ۸۴ انجام شده و تحقیق بسیار مفصلی است. در این مستند سراغ تک تک وزرا، مدیران و تصمیمگیران حوزه مسکن از ابتدای انقلاب تا امروز رفتهایم. تلاشم این بود که سراغ بازیگران اصلی مسکن بروم نه کسانی که فقط کارشناس حوزه مسکن هستند. تقریباً با همه افراد تاثیرگذار که در قید حیات هستند مصاحبه شده و از افراد فوت شده تصاویر مصاحبههایشان را آوردهایم. در مجموع شاید یک یا دو نفر که عامدانه از دست ما فرار کردند و مصاحبه نکردند را نداریم.
حجم استفاده از تصاویر آرشیوی چقدر بوده است؟
ما توانستیم به آرشیو مرکزی صداوسیما دسترسی پیدا کنیم. حدود ۱۱۵ جلسه تصویریابی داشتیم که هر جلسه تقریباً از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ ظهر طول میکشید. تازه بعد از پیدا کردن نگاتیوها باید آن را برای دیجیتال شدن میبریدم. آنقدر این کار فراگیر بود که از دل آن مستند «۴۳ روز» استخراج شد. به غیر از آن ما به مدت هفت سال روزنامههای ابتدای انقلاب از جمله روزنامههای کیهان، اطلاعات، جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی و رسالت را مطالعه کردیم.
به نظر میرسد پژوهش سنگینی برای تولید مستند انجام شده است!
بله حدود ۵ /۲ سال وقت و هزینه برد. اگر مجتبی موسوی، محسن یزدی و سلیم غفوری از کار حمایت نمیکردند، حتی نمیشد آن را تولید کنیم. آنها بودند که با حمایتشان کار را به اینجا رساندهاند و تلاش میکنند مستند دیده شود.
به نظرم یکی از ضعفهای بزرگ کارهای مستند به خصوص مستندهای پژوهشی و تاریخی در ایران «پژوهش» است، چرا مستندهای ما تا این حد در پژوهش ضعیف هستند؟
دو دلیل عمده دارد؛ یکی زمان و یکی هزینه. خیلیها وقت نمیگذارند. نمیدانید ما چقدر برای اینکه کار پژوهش مستند به طول کشید از این و آن فحش شنیدیم که چرا کار را تحویل نمیدهید؟ ولی من بارها در مرحله تدوین متوجه شدم که نیازمند تحقیق هستیم و مجبور شدم با وجود اینکه ۲۰ میلیون تومان پول تحقیق داده بودیم، خودم دوباره همه تحقیقها را از ابتدا انجام دهم.
این مستند چه دورهای از تاریخ را بررسی کرده است؟
رؤیای آجری ابتدا قرار بود در یک قسمت جمع شود ولی حجم کار آنقدر زیاد شد که به هفت قسمت رسید. ما در قسمت اول از دوره مصدق تا انقلاب اسلامی را بررسی کردهایم و در قسمتهای بعدی به مسائل مسکن بعد از انقلاب پرداختهایم.
یکی از مسائلی که چند سال است مستندسازها را درگیر خود کرده، تولیدات شبهمستند شبکه «من و تو» درباره انقلاب است که معمولاً با تصاویر آرشیوی که به دست آوردهاند، فضای پیش از انقلاب اسلامی را به شدت روشن نمایش میدهند، در حالی که در مستندهای داخلی روایتها متفاوت است. آیا در روایتهای دوره قبل از انقلاب با این مشکل روبهرو نشدید؟
مشکل مستندهایی که در داخل ساخته میشود دسترسی نداشتن به تصاویر آرشیوی نیست بلکه این است که تلاش شده همه چیز پیش از انقلاب را با جبههگیری، سیاه نشان دهند، در حالی که در همان دوره آدمهای خاکستری زیادی داشتیم، مثلاً شخصیت جمشید آموزگار در حوزه مسکن خاکستری است و از آن طرف شخصیت سیاه «نیکپی» شهردار قبل از انقلاب را داریم. از سوی دیگر ابلهی شاه را داریم که بلای سنگینی بر سر مسکن در ایران میآورد. ما در این مستند حتی از گفتوگوی فرح با «من و تو» استفاده کردیم که میگوید از شاه خواسته است که «پردیسان» پارک شود در حالی که قرار بوده آنجا مسکنسازی شود و پارک در جای دیگری قرار گیرد و با همین درخواست باعث نابودی ساخت مسکن در ایران میشود.
چقدر تصاویر دیده نشده در این مستند وجود دارد؟
تصاویر زیادی هست، مخصوصاً از شاه، مثلاً سخنرانی سال ۵۲ شاه در اجلاس مجلسین که در آن به قحطی به وجود آمده اشاره میکند. میدانستید در آن سال قیمت سیمان ۳۰۰ درصد و گندم ۷۰۰ درصد افزایش پیدا میکند و عملاً قحطی میآید؟ شاه با سیاستهای اشتباهش باعث این وضعیت شده و مجبور به پذیرش کنسرسیوم میشود. در اینجا کودن بودن شاه را نشان دادهایم.
مستندسازهای زیادی از سخت بودن دسترسی به آرشیو گلایه کردهاند، این مشکل برای شما پیش نیامد؟
خیلیها در استفاده از آرشیو صداوسیما اذیت میشوند. ما حتی اجازه دسترسی به تصاویر سخنان حضرت آقا در ابتدای انقلاب که به موضوع مسکن نیز پرداختهاند نداشتهایم و هر چه خواهش کردیم اجازه آن را به ما ندادند. باید آرشیو صداوسیما را قانع کنید که آدم سالمی هستید. من همه مصاحبههای اختصاصی که گرفته بودم را به آرشیو صداوسیما دادم و حتی راشهایشان را تصحیح کردم، آنها هم همکاری خوبی داشتند. ما تصاویر خوبی از دهه ۶۰ داریم و به صورت مفصل به قضیه زمینخواری و تصمیمهای غلط درباره مسکن پرداخته شده است، به خصوص اینکه باند فاسدی شکل میگیرد و جلوی اجرای فتوای امام خمینی (ره) که میتوانست مشکل مسکن را برای همیشه حل کند، دور میزند و عملاً از کارایی میاندازد.
پرداختن به مشکلات مسکن قطعاً برای کسانی که مدیریت این حوزه را بر عهده دارند خوشایند نیست، آیا با دیدگاه انتقادی که دارید امیدوارید مستند دیده شود؟
قطعاً برای مدیرانی که به فکر حفظ میزشان هستند حتی دیدن اسم مستند نیز باعث کهیر زدن میشود! ما امام خمینی (ره) را گذاشتهایم وسط و هر کس را که برخلاف راه امام رفتار کرده زدهایم. همینها از کار ما بدشان میآید. اگر پافشاری شبکه ۳ سیما نبود اصلاً فکر نمیکردم کار ساخته شود.