سرويس تاريخ جوان آنلاين: با اشغال کشور در سوم شهریور ۱۳۲۰ به دست متفقین، فضای جدیدی برای ظهور و فعالیت احزاب و فعالان سیاسی پدید آمد. شاه جوان با کمک‌های محمدعلی فروغی بر تخت سلطنت تکیه زد و خلأ قدرت در کشور رخ نداد، اما او در مقابل مسائل سیاسی کشور بی‌تجربه و فاقد قدرت سیاسی و نظامی لازم بود. در چنین شرایطی، فعالان سیاسی و احزاب شروع به فعالیت کردند و طولی نکشید که احزاب و تشکل‌های سیاسی بزرگ و کوچک در شهر‌های مختلف تأسیس شد. حزب‌توده ازجمله این احزاب بود. حزب‌توده به لحاظ تشکیلاتی و انسجام درونی نسبت به دیگر احزاب مزیت بیشتری داشت. این حزب نه تنها در تهران، بلکه در دیگر شهر‌ها هم کمیته‌های حزبی تشکیل داد. با توجه به جنگ‌جهانی و حضور قوای متفقین که کشور را اشغال کرده بودند، حزب که مورد حمایت شوروی بود، سعی کرد تا حد امکان مردم را به لحاظ روانی درخصوص حضور نیرو‌های شوروی در کشور متقاعد کند. در این راستا حزب‌توده در بیشتر مناطق کشور ازجمله استان خراسان و شهرستان‌های تابعه آن همچون سبزوار شروع به فعالیت کرد. کمیته ولایتی حزب‌توده سبزوار در تیرماه ۱۳۲۲ به دست ابوالفضل فرهی تأسیس شد. مکان فعالیت حزب در خیابان بیهق، خیابان اصلی شهر، واقع شده بود. این کمیته در اولین اقدام خود طی بیانیه‌ای از کارگران دعوت کرد که اتحادیه کارگران را تشکیل دهند و طولی نکشید که در آبان‌ماه، اتحادیه کارگران سبزوار با شرکت کارگران قالیباف، آهنگرها، خیاط‌ها، کفش‌دوز‌ها و رفتگران در کلوپ حزب تشکیل شد. از این پس، حزب سخنرانی‌های هفتگی منظمی را در کلوپ خود برگزار کرد که در برخی از جلسات اعضای فعال حزب، چون رنامی، بزرگی، حبیبی و از همه بیشتر رئیس حزب‌توده یعنی فرهی درباره موضوعات مختلف به سخنرانی می‌پرداختند؛ موضوعاتی ازجمله وضعیت حزب توده، لزوم اتحاد کارگران و دفاع از حقوق آنها، انتقاد از مرتجعین و عملکرد دولت‌های وقت، رسیدگی به امور جاری شهر، حمایت از سیاست‌های اتحادجماهیرشوروی و...
فعالیت گسترده حزب‌توده در سبزوار حدود شش سال طول کشید. با وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و ممنوعیت هرگونه تبلیغات و تحت تعقیب قرار گرفتن اعضای حزب در تهران، فعالیت‌های کمیته ولایتی حزب‌توده سبزوار هم به‌سرعت کاهش یافت. با تشکیل شعبه‌ای از حزب دموکرات ایران در این شهر و گرایش مردم به این حزب نوظهور، حزب‌توده منزوی و به‌تدریج هیئت‌مدیره آن متفرق شد. ابوالفضل فرهی رهبر حزب، برای مدتی سبزوار را ترک کرد و به مشهد رفت. او پس از مدتی به سبزوار بازگشت و سعی کرد دوباره حزب را بازسازی کند، اما موفق نشد و، چون شغلی درخور جایگاه پیشینش نیافت، به‌ناچار در گاراژ رستگار به کار منشی‌گری مشغول شد. او سپس بازداشت شد و زیر شکنجه به قتل رسید. درباره اهمیت و فایده کتابی که در معرفی آن سخن می‌رود، این طور می‌توان بیان کرد که تاکنون پژوهشی درباره احزاب سیاسی دهه ۱۳۳۰-۱۳۲۰ در این شهرستان که دورنمایی از فعالیت‌هایشان را به تصویر بکشد انجام نشده است؛ درحالی‌که در این برهه بالغ بر چندین حزب سیاسی در این شهرستان فعالیت داشتند. در این میان حزب‌توده به لحاظ حجم فعالیت، تعداد اعضا و تأثیرگذاری در وضعیت سیاسی و اجتماعی شهرستان جزو اولین‌ها بوده است. با این مقدمه، مناسب است با انتشار اسناد حزب‌توده سبزوار که حاوی میتینگ‌ها و جلسات حزبی و شرح رقابت‌های سیاسی آنها با دیگر احزاب و همچنین حمایت‌های آنها از سیاست‌های شوروی است، تاریخ این منطقه برای علاقه‌مندان بازگو شود. این نکته را هم باید افزود که از این اسناد طی این سال‌ها در آرشیو مراکز اسنادی غفلت شده و غبار فراموشی بر آنها نشسته است، بنابراین با انتشار این اثر امید است اولاً زوایای پنهان و آشکار عملکرد حزب‌توده روشن شود و ثانیاً مقطعی مهم از تاریخ شهرستان سبزوار برای علاقه‌مندان به‌ویژه مردم این شهر که دوست دارند از پیشینه تاریخی شهرشان آگاه شوند روشن گردد.
روش کار در پژوهشِ مورد معرفی، توصیفی است. کتاب از دو بخش تشکیل شده است:۱- مدخل پژوهشی. ۲- اسناد خوب. در بخش اول که به عنوان مدخل پژوهشی مطرح شده، تلاش شده است براساس گردآوری و پردازش داده‌ها و اطلاعات منتج شده از اسناد، مصاحبه‌های شاهدان عینی، کتب منتشر شده در این زمینه به‌ویژه روزنامه راستی که ارگان حزب‌توده در مشهد بوده، روایتی روان و گویا از حزب‌توده در سبزوار ارائه شود. در بخش دوم کتاب حدود ۱۰۰ سند از اسناد مربوط به حزب انتخاب و عیناً آورده شده است. اسنادی که انتخاب نشده‌اند اغلب تکراری و حاوی مطالب پیش‌پاافتاده بوده‌اند. خوانندگان می‌توانند با رجوع مستقیم به اسناد علاوه بر آگاهی از نحوه استفاده نویسنده از آنها در متن، بدون واسطه با سند تاریخی، کم و کیف آن و نکته‌های نهفته در آن آشنایی یابند. کتاب از دو فصل تشکیل شده است؛ در فصل اول به موضوع تشکیل حزب‌توده در اوایل دهه ۱۳۲۰ پرداخته شده و بعد از توضیح مختصری درباره تأسیس حزب‌توده در کشور و به تبع آن در خراسان، درباره فعالیت این حزب در مشهد توضیحات مفصل‌تری آمده است. در ادامه این فصل، حوادث و رویداد‌های مرتبط با حزب در خراسان بررسی شده است. موضوعاتی همچون مؤسسان حزب، ساختار تشکیلاتی، تشکیلات زیر مجموعه حزب در این استان و شرحی از فعالیت‌های حزبی آن به‌ویژه برگزاری دو کنفرانس ایالتی و حضور فعال آن در عرصه انتخابات دوره چهاردهم مجلس شورای ملی، محور‌های دیگر این فصل را تشکیل می‌دهد. اهتمام نویسنده در این فصل بر اختصار و ارجاع خوانندگان به منابع موجود در این حوزه بوده است؛ چراکه هدف از انتشار کتاب، آشنایی بیشتر با فعالیت‌ها و عملکرد حزب در شهرستان سبزوار بوده است. فصل دوم درواقع فصل اصلی کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد. این فصل به شرح تأسیس حزب در سبزوار و نحوه گسترش آن در این شهرستان و برخی از بخش‌ها و دهات پیرامونی اختصاص دارد. رقابت بین احزاب سیاسی فعال در این برهه ازجمله حزب میهن و عدالت و شرح فعالیت‌های حزبی که اغلب در قالب میتینگ‌های سیاسی نمود داشته است، انتخابات دوره چهاردهم مجلس شورای ملی و تبلیغ اصول و مرام حزب‌توده در پوشش نمایش و تئاتر و همچنین بزرگداشت‌های رهبران حزب و اعیاد ملی و مذهبی، محور‌های این فصل را تشکیل می‌دهند. در بخش پایانی کتاب، اصل تصویر برخی از اسناد مراکز سندی همچون مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سازمان اسناد ملی و آرشیو اسناد ریاست جمهوری آورده شده است. از آنجا که اغلب اسناد برای مخاطبان قابل خواندن بود، برخلاف آنچه در ابتدای این پژوهش مدنظر بود، از بازخوانی آن صرف نظر شد. همه اسناد در متن مدخل مورد استفاده قرار گرفته و در پاورقی ارجاع داده شده است، اما به منظور اطلاع و آشنایی بیشتر خوانندگان محترم اصل اسناد هم آورده شد.
