سرویس سیاسی جوان آنلاین: رفتار و مواضع دولتمردان امریکایی نشان می‌دهد آن‌ها بر خلاف میل باطنی‌شان، سال‌هاست وجود یک کشور ساحلی مقتدر در کنار تنگه هرمز را پذیرفته‌اند و اولویت اصلی کشورمان، مبنی بر اینکه این حق را برای خود قائل است که در صورت نیاز - یعنی عمدتاً در صورتی که ملاحظات «امنیت ملی» ایجاب کند - حق عبور کشتی‌ها از این آبراه را تعلیق کند به ناچار بر آن صحه گذاشته است.
کشورمان بر اساس اینکه حقوق حاکم بر تنگه هرمز را شامل «عبور بی‌ضرر» دانسته است در موارد مکرری نظیر «ورود غیرمجاز یک کشتی تجاری امریکایی در ۹ اردیبهشت سال ۹۴ به آب‌های داخلی»، «۲۳ دی‌ماه سال ۹۴ تجاوز نیرو‌های دریایی کشور امریکا»، «ورود غیرقانونی پهپاد امریکایی در اسفند ۹۱ به مرز آب‌های داخلی» و «حضور غیرقانونی پنج ملوان انگلیسی در خلیج فارس در آذرماه سال ۱۳۸۸» با عبور و مرور کشتی و ناو‌های امریکایی برخورد قانونی کرده و امروز نتیجه چنین روشی منجر به آن شده است که منطقه خلیج فارس و به ویژه تنگه هرمز روی آرامش و امنیت را با ثبات‌تر از همیشه به خود بگیرد.
همانطور که اشاره شد سال‌هاست رفتار جمهوری اسلامی ایران در تنگه هرمز بر اساس رژیم حقوقی حاکم «عبور بی‌ضرر» معنا و مصداق پیدا کرده است و امریکا برای جلوگیری از تثبیت چنین شرایطی، به کنوانسیون مونته گوبه ۱۹۸۲ استناد کرده؛ کنوانسیونی که رژیم حقوقی متبوع امریکایی‌ها را که همان «عبور و مرور ترانزیتی» در تنگه و آبراه‌های بین‌المللی است مورد تأکید قرار داده است.
فرار رو به جلو
دست‌کم طی یک دهه اخیر که ایالات متحده امریکا بار‌ها حریم آب‌های سرزمینی جمهوری اسلامی ایران را نقض کرده، مقامات این کشور در مواضعی تهاجمی، نیرو‌های دریایی ایران را متهم به تهاجم و تجاوز به کشتی‌های این کشور کرده است بدون آنکه نسبت به ورود غیرقانونی به آب‌های سرزمینی کشورمان عذرخواهی کند. چه در دولت باراک اوباما که چندین بار سطح تنش‌های میان دو کشور در منطقه تنگه هرمز افزایش پیدا کرد و چه در دوران رئیس‌جمهور فعلی این کشور مقامات امریکا به صورت همگون و هدفمند اقدامات نیرو‌های دریایی جمهوری اسلامی ایران در آب‌های سرزمینی خود را «تجاوز به کشتی امریکایی‌ها آن هم در آب‌های بین‌المللی» عنوان و رفتار مورد اشاره را برهم‌زننده ثبات و امنیت بین‌الملل به ویژه در منطقه غرب آسیا مطرح کرده‌اند. کمااینکه الیزابت ترودو، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه امریکا بعد از رفتار قانونی نظامیان ایران در ارائه اخطار به ناو امریکایی، این رفتار را «عامل تشدیدکننده غیرضروری تنش‌ها» عنوان می‌کند! یا جان ریچاردسون، فرمانده عملیات دریایی ارتش امریکا بعد از تذکرات قدرتمندانه نیرو‌های نظامی کشورمان به ناو امریکایی می‌گوید: «سرعت بالای حرکت به سوی ناوشکن امریکایی، باعث ایجاد یک وضعیت خطرناک و آزاردهنده شد که می‌توانست به تنش بیشتر که نیازمند تدابیر دفاعی بیشتر است، منجر شود. قایق‌ها اخطار‌های ناوشکن را نادیده گرفتند و همچنان با سرعت به آن نزدیک شدند تا اینکه به کمتر از ۳۰۰ متری آن رسیدند.»
مشابه رفتار دولتمردان گذشته امریکا را مقامات سیاسی و نظامی این کشور در روز‌های اخیر تکرار کرده‌اند و عنصر مشترک آن اقرار ضمنی به توان نظامی ایران در تنگه هرمز و ناتوانی نیرو‌های نظامی امریکا در رویارویی با این مسئله است، البته رفتار جمهوری اسلامی ایران در این منطقه ناشی از مفاهیم عینی حقوق بین‌الملل در عرصه حقوق دریا‌ها به ویژه در قالب کنوانسیون ۱۹۵۸ ژنو است.
کارزار حقوقی علیه واشنگتن راه بیندازیم
در همین باره فریدون مجلسی، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با مهر درباره رویارویی نیروی دریایی سپاه پاسداران با ناو‌های امریکایی اظهار داشت: «امریکا در حال حاضر تمایلی برای ورود به یک جنگ و رویارویی مستقیم نظامی با ایران ندارد.»
وی ادامه داد: دونالد ترامپ با شعار‌های اقتصادی و پرهیز از جنگ به کاخ سفید راه یافت و از همین رو وی اصلاً به فکر یک تقابل نظامی نیست و ریسک ورود به یک جنگ با ایران را نمی‌پذیرد.»
دیپلمات اسبق کشورمان با اشاره به تحریم‌های امریکا علیه ایران گفت: «ترامپ بار‌ها از عبارت جنگ اقتصادی استفاده کرده و به نظر من، وی به دنبال همین رویه برای تقابل با ایران است. از همین رو باید گفت که وقتی رئیس‌جمهور امریکا ابزار اقتصادی را برای مقابله با ایران در اختیار دارد، ریسک ورود به درگیری نظامی را نمی‌پذیرد.»
وی عنوان کرد: «شما شاهد هستید که امریکا در مدت دو سال اخیر بیشترین فشار اقتصادی را با توسل به تحریم‌ها علیه ایران اعمال کرده است و همین رویه را ادامه می‌دهد و آنچه تهدید ترامپ برای هدف قرار دادن ناو‌های امریکایی مطرح شد، بیشتر یک نمایش رسانه‌ای بود.»
ضرورت شکایت از امریکا در دادگاه لاهه
تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مورد اقدامات ایران در مقابل امریکا افزود: «امریکا تلاش کرده است در کنار جنگ اقتصادی، یک کارزار سیاسی نیز به راه اندازد و اذهان عمومی را نسبت به ایران خدشه‌دار کند. امریکا همیشه با توسل به قوانین حقوق بین‌الملل دست به توجیه اقدامات خود زده است و ایران نیز می‌تواند در همین آوردگاه، واشنگتن را به چالش بکشد. ایران می‌تواند علیه امریکا در سازمان ملل متحد یا لاهه شکایت و اقدامات این کشور را تحریک‌آمیز قلمداد کند. ایجاد یک کارزار حقوقی علیه امریکا می‌تواند تا حدودی فضای روانی ایجاد شده علیه کشورمان را بکاهد و همچنین مانع از آن شود که از این ماجرا‌ها سودجویی گردد. وضعیت حال حاضر روابط ایران و امریکا به یک جنگ غیرتی شبیه شده است ولی واشنگتن تلاش می‌کند تا این نزاع صرفاً به سیاست و اقتصاد محدود بماند. برای خروج از این کارزار، تمرکز و توجه به ابزار حقوقی و دیپلماتیک می‌تواند به کشور کمک کند.»
سابقه عرفی کنوانسیون ۱۹۵۸ ژنو
در حالی که بسیاری از حقوقدانان معتقدند ایران می‌تواند رفتار خارج از قواعد حقوق بین‌الملل امریکا را در قالب طرح شکایت در مراجع مهم بین‌المللی مطرح کند باید دانست که در «عبور بی‌ضرر» برخلاف عبور ترانزیتی، دولت ساحلی «حق ایجاد مانع برای ناو‌های در حال عبور داشته» و «حق تعلیق این حق را در زمان صلح» دارد کمااینکه ایران در تنگه هرمز بر اساس چنین مدلی رفتار کرده است.
نکته مهم دیگر آنکه حق عبور ترانزیت نسبت به عبور بی‌ضرر فاقد سابقه عرفی لازم است و تا مادامی که عرف جدیدی تثبیت نشود، عرف سابق پایدار است و جمهوری اسلامی ایران با اعمال قدرت بازرسی و اعلان نظریه‌های تفسیری، از ایجاد عرف جدید ممانعت و با ایفای نقش «معترض مستمر» به پایدار ماندن اصل عبور بی‌ضرر در تنگه هرمز کمک کند. کمااینکه جمهوری اسلامی ایران به رغم آنکه درکنوانسیون ۱۹۵۸ عضویت دارد و عضویت در کنوانسیون ۱۹۸۲ را نپذیرفته است کمافی‌السابق قائل به عرف سابق یا همان «حق عبور بی‌ضرر» است و بر همین اساس قانون «مناطق دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان» را در نهاد قانونگذاری داخلی به تصویب رسانده است؛ قانونی که مجموعه تعهداتی را برای کشتی‌های در حال عبور از تنگه هرمز در نظرگرفته است، از جمله اینکه محدوده دریای سرزمینی ایران در خلیج فارس را ۱۲ مایل دریایی معین کرده که بر اساس آن بخش مهمی از تنگه هرمز در محدوده منطقه انحصاری اقتصادی کشورمان قرار دارد و تعدی امریکایی‌ها به آن می‌تواند به معنای تجاوز تلقی شود.
