سرویس جامعه جوان آنلاین: وکلا باید در مقام دفاع بدون ترس از ابطال پروانه و تعلیق و تعقیب، در پی انجام وظیفه قانونی و کشف حقیقت و دفاع از حقوق موکل باشند. وکلا باید در مقام دفاع، با حفظ جوانب انصاف، در عین دفاع از حقوق موکل، بیطرفی خود را حفظ کنند. این مرز باریکی که وکلا را در عین دفاع از حقوق موکل بهعنوان شخصی بیطرف و معین و یاور قاضی نگه میدارد، استقلال وکیل است. اما استقلال وکیل در سالهای اخیر به دستاویزی برای قانونگریزی و بیمسئولیتی برخی مدعیان حقوقدانی تبدیل شدهاست. ساختار نظام پذیرش حرفه وکالت در کانونهای وکلا خلاف اصل حذف تعارض منافع است زیرا کسانی برای ورود به حرفه وکالت تصمیم میگیرند که خود از بازار وکالت منتفع هستند و به همین دلیل بهرغم پیشرفتها و تحولات بسیار در زمینه حرفه وکالت و بازار خدمات حقوقی در دنیا، این بازار در ایران دچار تنگنظریها و تعصبات صنفیشده و به اشتباه اختیار مطلق ذینفعان در امر اعطای پروانه وکالت به عنوان یکی از الزامات استقلال نهاد وکالت تلقی شدهاست.
نتیجه چنین نگرش مضیق و تنگنظرانهای، عدم شفافیت در فرآیند پذیرش حرفه وکالت، ابهام و سرگردانی متقاضیان خدمات حقوقی، بیرونقی بازار خدمات حقوقی و محرومیت جامعه از دانش، مهارت و خدمات فارغالتحصیلان رشته حقوق است.
در موضوع پذیرش حرفه وکالت در دنیا، شیوههای متفاوتی اعمال میشود. چنانکه بر خلاف ادعای مدیران نهاد وکالت، نهتنها استقلال نهاد وکالت، ملازمهای با ضرورت انحصار ذینفعان بر فرآیند پذیرش حرفه وکالت ندارد که اتفاقاً در نمونههای بسیاری تلاششده در ساختار نهاد تصمیمگیر، تعارض منافع حذف شود. در ادامه به نمونههای بارز این ساختار در کانون وکلای کالیفرنیا که از باسابقهترین کانونهای وکلای جهان و دارای بیشتری عضو (۲۵۰ هزار وکیل) در جهان است و کانونهای وکلای آلمان، آذربایجان و اوکراین میپردازیم که نشان میدهد اساساً هم در هیئتمدیره این کانونها و هم در کمیته برگزاری آزمون وکالت، عضویت افراد غیر وکیل برای حفظ توازن و حذف ملاحظه احتمالی منافع وکلا ضرورت دارد:
کانون وکلای کالیفرنیا
هیئتمدیره کانون وکلای کالیفرنیا Board of Trustees که بیشترین وکیل (بیش از ۲۵۰ هزار نفر) را در امریکا دارد، انتصابی است. این هیئتمدیره ۱۳ عضو دارد که شش نفر آنها وکیل نیستند و از سوی فرماندار ایالت منصوب میشوند و هفت نفر دیگر نیز که وکیل هستند، پنج نفر به انتخاب دادگاه عالی کالیفرنیا، دو نفر هم از سوی قوه مقننه (کمیته قانونگذاری سنا و سخنگوی مجمع عمومی) تعیین میشوند. همچنین کمیته برگزاری آزمون کانون وکلای ایالت کالیفرنیا Committee of Bar Examiners در تعامل با نهاد NCBE که نهاد برگزارکننده آزمونهای وکالت در کل امریکا است، فرآیند پذیرش را اداره میکند و نتایج را به دادگاه عالی کالیفرنیا تقدیم میکند. مطابق مقررات مصوب ایالت کالیفرنیا در حوزه وکالت، دادگاه عالی کالیفرنیا، مسئولیت اصلی پذیرش داوطلبان حرفه وکالت را بر عهده دارد. این کمیته ۱۹ عضو دارد. ۹ عضو آن باید از میان افراد غیر وکیل به انتخاب فرماندار، کمیته قانونگذاری سنا و سخنگوی مجمع عمومی انتخاب شوند و ۱۰ عضو دیگر نیز از سوی دادگاه عالی کالیفرنیا منصوب میشوند که حداقل یکی از آنها باید مقام قضایی باشد. بدین ترتیب اکثریت در این کمیته با افراد غیر وکیل است.
کانون وکلای آلمان
در آلمان متقاضیان ورود به حرفه وکالت باید درخواست خود را به اداره قضایی ایالت که همان دادگستری ایالت است، تحویل دهند؛ این اداره موظف است پیش از تصمیمگیری نظر هیئت مدیره کانون وکلای مربوط را در خصوص صلاحیت و شایستگی متقاضی اخذ پروانه وکالت دادگستری اخذ نماید، نظر هیئتمدیره یادشده باید حداکثر ظرف دو ماه به همراه تمام دلایل و مستندات به اداره مزبور ارائه شود چنانچه هیئتمدیره به جهات قانونی از قبیل ناتوانی جسمی، عدم شایستگی متقاضی برای ورود به حرفه وکالت داشته باشد، مراتب را به اداره قضایی ایالت اعلام میکنند و اداره یادشده گواهی عدم شایستگی متقاضی را صادر خواهد کرد، دادگاه عالی وکلا مرجع اعتراض به نظر هیئتمدیره کانون وکلا است، لازم به ذکر است در نظام حقوقی آلمان اداره قضایی ایالت با همکاری هیئتمدیره کانون وکلای حوزه مربوط علاوه بر اعلام نظر در خصوص شایستگی ورود به حرفه وکالت و احراز صلاحیت در زمینه از دست دادن شرایط قانونی مربوط نیز اظهارنظر میکنند، تصمیمات مراجع یاد شده در دادگاه عالی وکلا قابل اعتراض است. اعضای دادگاه عالی متشکل از رئیس (از میان وکلای دادگستری)، دو قاضی و دو وکیل رئیس است که پس از مشورت با هیئتمدیره کانون وکلای مربوط توسط اداره قضایی ایالت انتخاب میشود. تصمیمات دادگاه عالی وکلا قابل تجدیدنظرخواهی در دیوان عالی وکلا که با ترکیب رئیس دیوان، سه قاضی و سه وکیل دادگستری به انتخاب وزیر دادگستری فدرال تشکیل میشود.
کانون وکلای آذربایجان
در کشور آذربایجان قانون حاکم در زمینه وکالت «قانون جمهوری آذربایجان در مورد وکلا و فعالیت وکلا» است. در ماده ۸ قانون مذکور مقرر شدهاست: «.. اشخاصی که دارای مدرک دانشگاهی در رشته حقوق هستند و حداقل سه سال تجربه کاری به عنوان وکیل یا حداقل سه سال تجربه کاری در حوزههای حقوقی در دانشگاه و مؤسسات آموزشی دارند و امتحان صلاحیت را که متشکل از یک مصاحبه شفاهی و آزمون تستی شایستگی حرفهای است و توسط کمیسیون احراز صلاحیت برگزار میشود با موفقیت سپری کنند، میتوانند پروانه وکالت دریافت کنند. کمیسیون احراز صلاحیت که مدیریت آزمون تعیین صلاحیت را برعهده دارد، متشکل از ۱۱ عضو است: پنج وکیل که توسط رئیس کالج وکلا به عضویت کمیسیون در میآیند، سه قاضی که در جلسه عمومی دیوان عالی کشور برگزیده میشوند و سه حقوقدان یا استاد دانشگاه که توسط نهادهای اجرایی مربوط (وزارت دادگستری) انتخاب میشوند، بنابراین اکثر اعضای این کمیسیون وکیل نیستند و اقدام به جذب وکیل مینمایند.
کانون وکلای اوکراین
مطابق ماده ۲ قانون کشور اوکراین در خصوص وکلا از مهمترین شرایط وکیلشدن در این کشور داشتن تحصیلات حقوقی، تجربه کاری کمتر از دو سال نباشد و گذراندن امتحانات احراز صلاحیت است. مطابق ماده ۱۳ قانون مذکور برگزاری آزمون احراز صلاحیت که شرط کلیدی وکیل شدن است، جزو وظایف «کمیسیون احراز صلاحیت و انضباطی» است و همچنین بخش مربوط به صدور پروانه این کمیسیون باید از ۱۱ عضو تشکیل یابد که فقط چهار عضو آن وکیل هستند، سایر اعضا متشکل از چهار قاضی، نمایندگان شورای وزیران «جمهوری خودمختار کریمه»، شورای شهرستانهای «کیف» و «سواستوپول»، وزارت دادگستری شورای وزیران جمهوری کریمه، ادارات دولتی کیف و سواستوپول و همچنین دپارتمان اتحادیه وکلای اوکراین، هر کدام یک نماینده هستند. تصمیمات مربوط به صدور پروانه قابلشکایت در کمیسیون عالی احراز صلاحیت کانون وکلا است. لازم به ذکر است این کمیسیون وابسته به کابینه وزرا است و اعضای آن متشکل از نمایندگان «کمیسیون احراز صلاحیت و انضباطی» دیوان عالی اوکراین، وزارت دادگستری اوکراین و اتحادیه وکلای اوکراین است.