قاهره دنبال مهار مدل آنکارا در لیبی

سرویس بین الملل جوان آنلاین: مردم شهر طرابلس در شب ۱۹ مه به خیابان‌ها آمده بودند تا بعد از مدت‌ها فرصتی برای جشن و شادی داشته باشند. آن‌ها ماه‌ها بود که شب‌ها را از ترس بمباران‌های نیرو‌های ژنرال حفتر به صبح می‌رساندند و به سختی از شهر خود دفاع کردند و حالا که توانسته بودند نیرو‌های این ژنرال مدعی رهبری لیبی را عقب برانند فرصت آن را پیدا کرده بودند تا از مشاهده غنایم جنگی لذت ببرند و مشغول جشن و پایکوبی شوند. سامانه موشک‌انداز ضد هوایی «پانتسیر اس یک» مهم‌ترین غنیمتی بود که در خیابان‌های طرابلس به نمایش گذاشته شده بود. نیرو‌های دولت وفاق ملی این سامانه را شب قبل، با فتح پایگاه هوایی الوطیه در غرب طرابلس به غنیمت گرفته بودند. شاید بتوان گفت این غنیمت نمادی از وضعیت امروز لیبی است؛ سامانه روسی که توسط امارات خریداری و به ژنرال حفتر داده شده بود، اما عاقبت به دست نیرو‌هایی افتاد که توسط ترکیه تجهیز و حمایت می‌شوند. لیبی چندین سال زیر سایه نام این کشور‌ها جنگ خونین داخلی را تجربه کرده و بعد از توافقات ناکام متعدد حالا باز حرف از طرح‌هایی تازه برای برون رفت از جنگ زده می‌شود.

طرح تازه از سوی مصر و طی دیداری اعلام شد و ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر با ژنرال حفتر و عقیله صالح، رئیس پارلمان مستقر در شرق لیبی در کاخ الاتحادیه دیدار داشت. انحلال گروه‌های شبه‌نظامی، تسلیم سلاح‌های آن‌ها به ارتش ملی لیبی، بیرون راندن مزدوران خارجی، ادامه گفتگو‌های ۵+۵ از سوی شرق و غرب لیبی زیر نظر سازمان ملل از جمله بند‌های مهم این طرح هستند که حالا به نام «سند قاهره» خوانده می‌شود. به این ترتیب، السیسی مأموریت تازه‌ای برای خود تعریف کرده است تا مسئله جنگ چندین ساله داخلی لیبی را ظاهراً با سند خود و از طریق مذاکره حل و فصل کند. به نظر می‌رسد سند او در این دو سه روز اخیر توفیقاتی داشته است. امارات که از جمله حامیان اصلی ژنرال حفتر است تا پیش از این، به صورت جدی مخالف هر گونه آتش‌بسی بین نیرو‌های ژنرال حفتر به نام ارتش ملی لیبی و نیرو‌های دولت وفاق ملی به رهبری فائز السراج بود چراکه تصور می‌کرد حفتر و نیروهایش توان فتح طرابلس و پایان دادن به دولت وفاق ملی را دارند، اما حالا که همه چیز تغییر کرده است، امارات هم در یک چرخش سریع از سند السیسی برای برقراری آتش‌بس حمایت کرده و حتی وزارت خارجه امارات بلافاصله بعد از دیدار السیسی با حفتر بیانیه‌ای منتشر کرد و از هر دو طرف درگیری خواست به ابتکار عمل مصر پاسخ مثبت داده تا «جلوی خونریزی‌ها گرفته و زمینه برای ایجاد دولت فراگیر مهیا شود.» السیسی که از قبل مطمئن از حمایت امارات و حتی عربستان بود و شاید هم رایزنی‌های لازم را هم با آن‌ها کرده بود، روز دوشنبه یک تماس تلفنی مفصل با رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر پوتین داشت و به نظر می‌رسد توافق ضمنی پوتین را هم به دست آورده باشد زیرا گفته می‌شود پوتین تلاش‌های دیپلماتیک مصر را در مورد لیبی ستوده است. ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن، احمد ابوالغیظ دبیرکل اتحادیه عرب، ژان ایو لو دریان وزیر خارجه فرانسه و سفارت امریکا در لیبی حمایت خود را از سند قاهره اعلام کردند، اما نه تنها دولت وفاق ملی زیر بار این سند نرفته است بلکه مراکش نیز در کمال تعجب با طرح السیسی مخالفت کرده و انگشت بر نکته‌ای گذاشته که به نظر می‌رسد سند قاهره برای نادیده گرفتن آن تنظیم شده است.

تأکید ناصر بوریطه، وزیر خارجه مراکش طی تماس تلفنی‌اش با محمد الطاهر سیاله، وزیر خارجه دولت وفاق ملی، بر توافق الصخیرات بود. بوریطه در این تماس تلفنی گفت توافق سیاسی امضا شده در شهر الصخیرات مرجع اصلی حل سیاسی بحران لیبی است. بوریطه با این تأکید به مصر نشان داد نمی‌تواند در یک حرکت دیپلماتیک توافقی را نادیده بگیرد که از سوی جامعه جهانی مورد تأیید قرار گیرد و جای آن را به سندی بدهد که ابتدای کار فقط برخوردار از حمایت یک طرف درگیری بوده است. اینجا نباید فراموش کرد مراکش به نوعی خود را در توافق صخیرات ذی‌نفع می‌داند زیرا این توافق زیر نظر سازمان ملل و با تمامی طرف‌های درگیر در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۵ و در شهر صخیرات مراکش به تصویب رسیده بود. به این ترتیب، مراکش توافق صخیرات را دستاورد دیپلماتیک خود می‌داند و با موضع گرفتن در مقابل سند قاهره، سعی می‌کند از این دستاورد دفاع کند گذشته از اینکه این توافق دست‌کم روی کاغذ برخوردار از تأیید بین‌المللی است، در حالی که سند قاهره تنها حمایت دو سه کشور هم‌پیمان عربی را با خود دارد و معلوم است نمی‌تواند مبنایی برای رفع اختلافات و پایان دادن به جنگ باشد. در واقع، ارتش وابسته به دولت وفاق ملی مستقر در طرابلس به صراحت تمام پاسخ ابتکار عمل السیسی را داد و سخنگوی این ارتش سرتیپ خلبان محمد قنونو گفت وقت اضافی برای مشاهده یاوه‌گویی‌های حفتر را ندارد و نیرو‌های تحت فرمان دولت وفاق ملی «با قدرت و قاطعیت» به جنگ ادامه خواهند داد. نکته قابل تأمل در این جواب صریح را نه در دولت وفاق ملی بلکه در خارج از لیبی و آن سوی آب‌های مدیترانه باید جست. درست زمانی که السیسی از سند خود رونمایی می‌کرد جدال لفظی بین ترکیه و مصر بالا گرفته بود و حامی اکسوی، سخنگوی وزارت خارجه ترکیه ضمن رد ادعا‌های سامح شکری وزیر خارجه مصر مبنی بر نقش مخرب آنکارا در لیبی، قاهره و دیگر حامیان ژنرال حفتر را بزرگ‌ترین مانع برای برقراری صلح و ثبات در لیبی دانست. این جدال تند دیپلماتیک نشان می‌دهد مصر از ابتدا ترکیه را از معادله خود خارج کرده و طبیعی است که ترکیه در مقابل به سند الصخیرات تأکید کند که هنوز مهر سازمان ملل را پای خود دارد تا نه تنها مبنای مشروع بین‌المللی را برای حمایت از فائز السراح و دولت وفاق ملی حفظ کرده باشد بلکه مجالی به سند قاهره و ابتکار عمل السیسی نداده باشد.

هر چند السیسی مدعی شده است سند خود را برای پایان دادن به جنگ و رسیدن به مصالحه سیاسی در لیبی مطرح کرده، اما گمانه‌زنی‌های مختلفی پیرامون این سند و قصد و نیت السیسی شده است. بی‌شک شکست‌های اخیر ارتش ملی لیبی تحت رهبری حفتر نقش تعیین کننده‌ای در ابتکار عمل السیسی دارد. اگر حفتر توانسته بود دست‌کم مواضع نیرو‌های خود را پشت دروازه‌های طرابلس حفظ کند، شاید هنوز هم قاهره، امارات و ریاض امیدوار به شکست دولت وفاق ملی بودند و نیازی نداشتند تا از آتش‌بس و مذاکرات زیر نظر سازمان ملل حرف بزنند. این وضعیت با عقب‌نشینی‌های مکرر نیرو‌های حفتر به کلی تغییر کرده است. یکی از گمانه‌زنی‌ها این است که السیسی و متحدانش به راستی دنبال آتش‌بس و مذاکرات صلح نیستند بلکه تنها به دنبال خرید زمان هستند تا نیرو‌های حفتر مجال بازسازی داشته باشند. منابع غیر رسمی مصری و لیبیایی در روز‌های اخیر تصاویری از حرکت یک کاروان عظیم نظامی مصر به سمت مرز لیبی منتشر کرده‌اند و حرکت این کاروان می‌تواند تأییدی بر این گمانه باشد. از سوی دیگر، برخی گمانه‌زنی‌ها متمرکز بر ناامیدی مصر، امارات و عربستان از حفتر است و اینکه دیگر او را فردی توانا برای اداره شکست دولت وفاق ملی و رهبری لیبی نمی‌دانند. گفته شده که ناامیدی از حفتر به اندازه‌ای است که محمد بن زائد، حاکم ابوظبی به اطرافیان خود دستور داده تا به هر گونه درخواست پناهندگی سیاسی حفتر و خانواده او جواب «نه» بدهند. گمانه‌زنی دیگر در مورد اختلافات به وجود آمده در جناح شرقی لیبی است به نحوی که ادعای رهبری ماه قبل حفتر بخش سیاسی این جناح را از او آزرده ساخت و السیسی به بهانه آتش‌بس و ابتکار عمل سیاسی بیشتر به دنبال کشاندن حفتر و عقیله صالح به قاهره بود تا با ایجاد آشتی بین این دو شکاف به وجود آمده در جناح شرق را برطرف کند. این گمانه‌زنی‌ها تا آنجا پیش رفته که حتی طرح کنار زدن حفتر تحت لوای آتش‌بس و توافق سیاسی نیز مطرح شده است که بنا بر این گمانه‌زنی، رئیس ستاد مشترک ارتش ملی لیبی عبدالرزاق الناطوری به عنوان فرد جایگزین حفتر نام برده می‌شود. به هر صورت، هنوز معلوم نیست السیسی با ابتکار عمل و سند خود قصد پیمودن چه مسیری را دارد، اما این نکته معلوم است که نیرو‌های دولت وفاق ملی با پیروزی‌های اخیر خود را در وضعیتی نمی‌بینند که نیاز به مذاکره و توافق سیاسی داشته باشند و دست‌کم در کوتاه‌مدت به حملات خود ادامه خواهند داد تا شاید بر خلاف رویه یک سال گذشته، این نیرو‌ها باشند که آمال و آرزو‌های حفتر برای رهبری بر لیبی را به باد دهند.