سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: اسلام به عنوان یک دین کامل و جامع، همه تعالیم خود را برای تأمین حقوق فرهنگی انسانها در نظر گرفته و برای تحقق این امر مهم و ضروری برنامهها و راهکارهایی را مدنظر قرار داده است.
وظیفه مؤمنان و همه افراد جامعه است که در جهت تأمین حقوق فرهنگی یکدیگر در کشور اسلامی از راههای متفاوت اهتمام ورزند و جامعه اسلامی خود را با آگاهی و حفظ حقوق فرهنگی شهروندی به سوی تعالی هدایت نمایند.
با مراجعه به آموزههای دین اسلام میتوان به مواردی که به عنوان ارزش در این دین مورد توجه قرار گرفته و انسانها نیز به توجه و عمل به آنها تشویق شدهاند مانند عدالت، اخوت و برادری، تعامل و همکاری، علمآموزی، شهادت، ایثار، خوشرویی، نیکی و احسان، راستگویی، نوع دوستی و ... اشاره کرد که با حقیقت جوامع انسانی و اسلامی تطابق دارد و در ارتباط با اموری است که شهروندان و حکومت اسلامی جهت رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی باید بدان عمل نموده و سرلوحه کارهای خویش قرار دهند.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای تأمین حقوق فرهنگی شهروندان مواردی از قبیل معرفی دین مبین اسلام به عنوان دین رسمی کشور، پذیرش حق فرهنگی در قانون اساسی، تبیین حق فرهنگی شهروندان در پرتو اصل ۴ قانون اساسی و... را بیان کرده است.
حقوق فرهنگی برای شناخت بیشتر حقوق افراد و رعایت کرامت انسانی شهروندان مورد توجه قرار میگیرد و از جمله حقوقی است که دولت میبایست در راهبردها و سیاستهای اجرایی خود آن را در نظر گرفته و برای عملی شدن این حقوق اقدامات حمایتی انجام دهد.
افراد و شهروندان علاوه بر نیازهایی نظیر نیازهای، اجتماعی، اقتصادی و... مجموعهای از نیازهای فرهنگی نیز دارند که از جمله حقوق فرهنگی شهروندان میتوان به حق مشارکت در آیینها و مراسم، ورزشها و بازیها، رسوم ازدواج، فرهنگ غذایی، زندگی خانوادگی، سرگرمیهای اوقات فراغت، حق تعلیم و تربیت، تربیت بدنی رایگان، آموزشهای همگانی، حق داشتن سنتها و شیوههای زندگی متفاوت برای اقلیتها، حق داشتن ارتباطات فرهنگی، احترام به تفاوتهای قومی، مذهبی و فرهنگی و موارد بسیاری از این قبیل اشاره کرد. امکان بهرهمندی از حقوق فرهنگی را به عنوان بخشی از حقوق شهروندی برای تمام اقوام و اقلیتها در جامعه چند فرهنگی و چند زبانی ایرانی باید یکسان دانست. اگر شهروندان در محیطی اسلامی از منش و اخلاق فرهنگی (کرامت انسانها، نوع دوستی، احترام به حقوق دیگران، تقوا و...) درک صحیحی داشته باشند نشان دهنده سطح آگاهی آنها از حقوق فرهنگی یکدیگر است و چه بسا حقوق شهروندی همراه با اخلاق و تقوا، از عوامل مهم در روابط بوده و به عنوان فرهنگی برای ادامه حیات گروهی در یک جامعه میباشد. با توجه به تنوع فرهنگی و تحولات کنونی، نیازهای حقوق فرهنگی شهروندان به همان اندازه حقوق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مدنی آنها از اهمیت برخوردار است. حقوق فرهنگی شهروندان محدود به افراد خاص، نخبگان و تحصیلکردهها نیست بلکه تمام افراد و شهروندان یک جامعه حق فرهنگی دارند و میتوان گفت عامه مردم صاحب فرهنگ شهروندی هستند. قانون اساسی کشور ما براساس مبانی اسلام تهیه و تدوین شده است و در آن، حقوق فرهنگی نیز از جایگاه ویژهای برخوردار است. بنا به فرموده امام خمینی (ره): «بیشک والاترین و بالاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است.»
برای نمونه مواردی که در قانون اساسی به عنوان حقوق فرهنگی شهروندان بیان شده ذکر میشود:
۱- برخورداری از حقوق مساوی افراد به دور از تبعیضهای نژادی و قومی و...
۲- حق برخورداری از آموزش و آگاهیهای عمومی در همه زمینهها
۳- حق برخورداری از آموزش و پرورش رایگان
۴- حق برخورداری از امکانات و شرایط مناسب جهت ابتکار و نوآوری در تمام زمینههای علمی، فنی، فرهنگی، اسلامی و...
۵- حق مشارکت در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه خویش
۶- حق برخورداری از اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت بهرهمندی از رفاه، تغذیه، مسکن و کار و بهداشت، به منظور رهایی از فشارها و مشکلات ناشی از عدم برخورداری از این موارد جهت پرداختن به نیازهای معنوی.
برخی از نهادهای اساسی جهت تأمین حقوق فرهنگی شهروندان شامل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و... میباشند که باید در راستای فرهنگ شهروندان فعالیت و توجهات ویژه نمایند.
از دیگر موارد تأمین حقوق فرهنگی شهروندان میتوان به فریضه امربه معروف و نهیاز منکر اشاره نمود که وظیفه مردم نسبت به یکدیگر، مردم نسبت به دولت و دولت نسبت به مردم میباشد. امام علی (ع) امر بهمعروف و نهی از منکر را از اوصاف پروردگار برشمرده است و در بخشی از وصیت خود به امام حسن (ع) میفرمایند: «به نیکیها امر کن و خود نیکو باش و با دست و زبان بدیها را انکار کن، آنچه برای خود دوست داری برای دیگران نیز دوست بدار و آنچه را که بر خود نمیپسندی بر دیگران نیز مپسند.»
البته امر به معروف و نهی از منکر در صورتی مؤثر خواهد بود که همه به آن عمل نمایند؛ بهگونهای که حتی مسئولان را نیز در بر گیرد.
دولت بهعنوان محور نظام اجتماعی و بزرگترین نهاد موارد اجتماعی نه تنها مسئول سرپرستی و تکامل ساختارهای اجتماعی جامعه، بلکه متولی فرهنگ و مسئول انسجام و تکامل همه ابعاد اجتماعی زندگی بشر است و برنامهریزیهای فرهنگی نیز مستقل از تأثیرات دولت نیستند و میتوان گفت بهدلیل جایگاه خاص دولتها، فرهنگ و برنامهریزیهای فرهنگی به نحو بسیار گستردهای تحت تأثیر دولت قرار دارد.
بر اساس مطالعات و نتایج به دست آمده شهروندان از حقوق فرهنگی بالایی برخور دارند، اما در فرهنگ شهروندی گرایش شهروندان برای انجام تعهدات آن بیشتر از میزان آگاهی از حقوقی است که دارند. آشنایی با حقوق و وظایف شهروندان نسبت به یکدیگر، رعایت ارتباطات مسالمت آمیز بین شهروندان، پذیرش و درک متقابل و دوری از تبعیضهای قومی و نژادی از اصول مهم حقوق فرهنگی شهروندی است که باید به آن توجه ویژه نمود.
* کارشناس ارشد حقوق