سرویس تاریخ جوان آنلاین: اثری که هم‌اینک درباره آن سخن می‌رود، یکی از واپسین تألیفات زنده‌یاد استاد سیدهادی خسروشاهی است که «مشروطه مشروعه و علمای تبریز» نام گرفته است. شایان ذکر است که اجداد آن محقق فقید، جملگی در عداد مشروعه‌خواهان بودند و همین امر، بستر مناسبی برای شناخت وی از وقایع مشروطیت در تبریز را فراهم کرد. مرحوم خسروشاهی در دیباچه این اثر، در باب محتوای آن چنین آورده است: «بحث ما در این رساله بررسی مکتب تبریز درباره نهضت مشروطیت یا نقش علمای بزرگوار در بنیان‌گذاری آن نیست، بلکه هدف اشاره فهرست‌وار به علل دوری یا کناره‌گیری علمای تبریز از همکاری با نهضت است، حال آنکه خود، بنیان‌گذار اصلی این حرکت بوده‌اند. احمد کسروی علی‌رغم گرایش ضدعلمایی که از آغاز به آن شهرت داشت، در این موضوع نمی‌تواند حقیقت را بیان نکند و در کتاب خود می‌نویسد: ... نباید این نکته را فراموش کرد که مشروطه را در ایران علما پدید آوردند. در آن روز‌ها که در ایران غول استبداد درفش افراشت کسی را یارای دم زدن نبود، تنها علما بودند که دل به حال مردم سوزاندند و گاهی سخنانی می‌گفتند. در آن زمان که توده انبوه در بستر غفلت خوابیدند و هرگز کاری به نیک و بد کشور نداشتند، در بسیاری از شهر‌ها علما پیشقدم شدند و سرانجام بنیاد مشروطه را علما گذاردند... و علمای تبریز در این زمینه پیشتاز بودند و حتی به گفته بعضی از پژوهشگران، تهران را نیز به حرکت درمی‌آوردند و نقش ویژه‌ای در تحرک مرکز به عهده داشتند. در همین برهه گروهی از سوسیالیست‌های قفقازی ایرانی‌تبار و روشنفکرنمایان داخلی که خود را آزادی‌خواه می‌نامیدند، اجرای توطئه کنار گذاشتن علما را کلید زدند و با مطرح ساختن شعار‌هایی از قبیل میهن‌پرستی! و حقوق برتر توده‌ها! باعث دوری علما شدند. این خواست آزادی‌خواهان و ملایان را از هم جدا می‌کرد... این گروه به ظاهر انقلابی در انجمن ایالتی تبریز نفوذ کردند و در واقع اداره امور آن را به عهده گرفتند و ناگهان اعضای انجمن ایالتی تبریز، یعنی هواداران اصلی مشروطیت، علی‌رغم ادعا‌های نخستین خواستار لغو شریعت در تنظیم قانون اساسی شدند و حتی پس از غلبه بر انجمن اسلامیه و اخراج یا تبعید حاج‌میرزاحسن مجتهد و میرهاشم دوه‌چی، انجمن ایالتی تبریز از موضع قدرت! در تلگرافی که به مجلس شورای ملی فرستاد، رسماً اعلام کرد ما خواهان قانون اساسی هستیم... نه قانون شریعت!... و این نشان‌دهنده ماهیت درونی ضددینی صحنه‌گردانان انجمن ایالتی تبریز بود و البته اوباش نفوذی در این انجمن هم در ترورها، قتل‌ها و غارت‌های منازل تبریز نقش اصلی را بازی می‌کردند!
جد بزرگوار، مرحوم آیت‌الله آقای سیداحمد خسروشاهی که با این قبیل اقدامات به‌طور علنی همراه بقیه علما مخالفت می‌کرد، سرانجام به علت سفر به عتبات عالیات- که روش سالانه او بود- متهم شد که برای تغییر دادن نظریه مراجع نجف بر ضد مشروطیت عازم عتبات شده است... به‌ویژه که این بار در عرض چند ماه او دو بار راهی عتبات و نجف اشرف شده بود و به گزارش خبرچینی از نجف به وزارت امور خارجه ایران او اعزام شده از طرف ولیعهدِ ساکن تبریز بوده است! در حالی که مراجع عظام نجف اشرف به‌طور مکتوب و رسمی این اتهام را رد و شایعات عناصر مشکوک را در این زمینه تکذیب کردند که متن بیانیه‌های آن‌ها در ویژه‌نامه جریده ملی چاپ تبریز منتشر شد. این رساله ضمن اشاره به چگونگی مسائل مشروطیت در تبریز و علل طرفداری علمای تبریز از مشروطه مشروعه موضع‌گیری مخالف جد بزرگوار را در این باره با اسناد و مدارک روشن می‌کند و اتهامات را از قول مراجع عظام نجف اشرف رد می‌کند... باشد که مورد قبول و توجه اهالی تاریخ قرار گیرد.»
