سرویس بین الملل جوان آنلاین: اختلاف بین پاکستان و عربستان سعودی در چند هفته اخیر به رسانهها راه یافته و هر چند این اختلاف از سوی مقامات دو کشور به صورت رسمی علنی نشده است، اما نشانههای بارز آن به حدی بوده که گمانهزنیها و تحلیلهای مختلفی از این موضوع مطرح شود. یکی از گمانهزنیهای مطرح رو آوردن پاکستان به محورهای دیگر جدا از عربستان از جمله ترکیه و چین است که البته تماس تلفنی ماه گذشته نخستوزیر عمرانخان با رئیسجمهور ترکیه رجب طیب اردوغان و سفرهای متقابل بین مقامات چین و پاکستان مهر تأییدی بر این گمانهزنیها است. حالا و در حالی که گفته میشود عمرانخان قصد سفر به عربستان برای بهبود روابط دارد، وبسایت هندی تیفی پست در گزارش هفته قبل خود خبر از برنامه عربستان برای انجام کودتایی علیه عمرانخان داده بود تا اینکه رئیس سابق ستاد مشترک ارتش پاکستان ژنرال رحیل شریف به جای عمرانخان زمام امور را به دست بگیرد. شاید این گزارش بیش از حد یک گمانهزنی نباشد، اما واقعیت این است که سردی حاکم بر روابط پاکستان و عربستان میتواند هر گزینهای را ممکن کند.
مسئله کشمیر
نقطه شروع اختلافات بین پاکستان و عربستان از اقداماتی بود که توسط نخستوزیر هند ناراندا مودی در مورد منطقه جامو و کشمیر هند انجام شد. مودی درست یک سال قبل بود که با لغو ماده ۳۷۰ از قانون اساسی هند امتیازات ویژه حاکمیتی در منطقه جامو و کشمیر را لغو کرد تا به گفته وی؛ «دوران تازهای برای کشمیر آغاز شود و زمینه کار، تسهیلات آموزشی، امکانات بهداشتی و توسعه پروژههای اقتصادی فراهم شود.» این تعابیر و وعدههای فریبنده چیزی نبود که از سوی اکثریت مسلمان این منطقه قابل قبول باشد و آنان این اقدام مودی را در راستای پاکسازی قومی منطقه میدانستند تا با ورود هندوهای افراطی در عمل مسلمانان اکثریت منطقه را از دست بدهند. این ظن و گمان وقتی تبدیل به یقین شد که دولت هند در دوم نوامبر گذشته دو منطقه جامو و کشمیر را به صورت رسمی از یکدیگر جدا کرد. این جدایی نه تنها موضع مسلمانان را در کشمیر ضعیف میکند بلکه باعث سرازیر شدن سرمایهگذاریهای هندوها به منطقه جامو میشود. شکی نبود که این حرکت مودی بیپاسخ نمیماند، منطقه جامو و کشمیر ماهها شاهد اعتراض و خشونت بود و هر گونه اعتراضی از سوی نیروهای امنیتی و ارتش هند سرکوب میشد و درگیریهایی نیز بین هند و پاکستان رخ داد. در این بین، اسلامآباد انتظار حمایت جهان اسلام از موضعش داشت و به خصوص میخواست تا با برگزاری کنفرانس سازمان همکاری اسلامی، موضوع به صورت رسمی از سوی جهان اسلام پیگیری شود. تلاشهای دولت عمرانخان برای کسب این حمایت در نهایت به در بسته خورد زیرا عربستان حاضر به همکاری نبود.
کارشکنی عربستان
از آنجایی که مقر سازمان همکاری اسلامی در شهر جده است، عربستان نفوذ قابل توجهی در تشکیل جلسات وزرا و کنفرانس سران آن دارد و به این جهت بود که پاکستان انتظار داشت تا عربستان در خصوص مسائل کشمیر همکاری کرده و برای تشکیل کنفرانس این سازمان اقدام کند. کارشکنیهای عربستان انتظارات اسلامآباد را طی یک سال گذشته برآورده نکرده و بیانیه این سازمان در سالگرد تصمیم مودی برای لغو ماده ۳۷۰ قانون اساسی هند بود که خشم اسلامآباد را به دنبال داشت. این سازمان در بیانیه خود و با لحنی کاملاً خنثی خواستار حل و فصل مناقشه بر اساس قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل شد. روشن است که این لحن درست بر عکس انتظارات اسلامآباد بود و همین موضوع باعث شد تا وزیر خارجه پاکستان شاهمحمود قریشی در مصاحبه با کانال محلی آرینیوز با لحن تندی به سازمان همکاری اسلامی حمله کند و ضمن انتقاد از «بیتفاوتی» این سازمان و تعویق مرتب اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو آن برای حمایت از کشمیر، بگوید: «اگر اجلاس سازمان همکاری اسلامی امکانپذیر نیست، ما در خارج از چارچوب سازمان تشکیل جلسه خواهیم داد. پاکستان نمیتواند بیشتر از این در برابر درد و رنج کشمیریها ساکت بماند... ما هم حساسیتهای خودمان را داریم. باید این را درک کنید. کشورهای حاشیه خلیج فارس باید این را بفهمند.» هر چند قریشی در این سخنان تند اسمی از عربستان سعودی نبرد، اما اشاره او به «کشورهای حاشیه خلیج فارس» به روشنی نشان میداد که منظورش عربستان است و وقتی میگوید پاکستان در خارج از چارچوب سازمان همکاری دست به اقدام میزند به این معناست که پاکستان در خارج از چارچوب ملاحظات عربستان اقدام خواهد کرد.
فشارها و تهدیدها
این لحن تند قریشی چیزی نیست که به مذاق سعودیها خوش بیاید و آنها در مقابل شروع کردند به وارد آوردن فشار بر اسلامآباد. قرارداد فروش نفت و بازپرداخت وام ابزار فشار مستقیم عربستان بود که در یک ماه گذشته به کار بسته است. بنا بر گزارش روزنامه اکسپرس تریبون پاکستان، توافقنامه واردات نفت از ریاض بین پاکستان و عربستان به صورت پرداخت آتی بوده و با وجود اینکه بنا بر متن قرارداد، میتوان آن را تا دو سال دیگر تمدید کرد، اما عربستان از ماه میسال جاری نفت را بر مبنای پرداخت آتی به پاکستان صادر نکرده و در ماه گذشته هم به این قرارداد پایان داد. این اقدام ریاض در حالی بود که بنا بر برآوردها، دولت پاکستان انتظار داشت بتواند در سال مالی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ یک میلیارد دلار نفت از عربستان بخرد و دو طرف هم در فوریه گذشته معاهده تأمین مالی واردات فرآوردههای نفتی، نفت خام و گاز طبیعی مایع را امضا کرده بودند. این اقدام آشکارا فشاری است از سوی ریاض بر اسلامآباد تا به گفته شاهمحمود قریشی، اسلامآباد به فکر دست زدن به اقدامی خارج از چارچوب سازمان همکاری اسلامی نیفتد. با این حال، گزارش تیفی پست میتواند هشداری به برنامه سعودیها فراتر از این حد از فشار اقتصادی باشد.
تیفی پست از طرح یک کودتای نظامی به رهبری رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان ژنرال قمر جاوید باجوا میگوید که قرار است با حمایت ریاض و متحدینش در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس انجام بگیرد. تیفی پست در گزارش خود از تلاشهای دولت سعودی برای قانع کردن ژنرال رحیل شریف میگوید تا به عرصه سیاست وارد شود و بعد از برکناری عمرانخان توسط کودتای ارتش، مقام او را در اختیار بگیرد. تیفی پست اشارهای به شخصیت ژنرال رحیل شریف و توجه سعودی به او کرده چراکه به نظر این رسانه هندی، ژنرال شریف به نحو گستردهای مورد احترام مردم پاکستان است که زندگی را برای آنها راحت کرد و با جدیت به جنگ با گروههای تروریستی در ایالت وزیرستان شمالی رفت و با این کار حملات تروریستی آن گروه کاهش یافت و با این کار محبوبیت قابل توجهی را در میان مردم پاکستان به دست آورد. جدا از این، عربستان ژنرال شریف را به فرماندهی ائتلافش علیه تروریسم گذاشت و مبالغ هنگفتی را بابت این کار به او پرداخت و حالا انتظار دارد نقش بیشتری را در پاکستان به عهده بگیرد. تی فی پست در ادامه گزارش خود به ملاقات ژنرال قمر باجوا با ژنرال شریف اشاره میکند که در مرکز فرماندهی ارتش در لاهور برگزار شد و تنی چند از فرماندهان ارشد ارتش پاکستان نیز در آن حضور داشتند. طبق معمول، این رسانه هندی منبع خبری خود را بیان نکرد که البته در چنین مواردی چیز عجیبی نیست جدا از اینکه به دلیل وسواس امنیتی هند به تحولات پاکستان باعث میشد تا سرویسهای امنیتی و خبری هندی با دقت این تحولات را زیر نظر بگیرند. در هر صورت، سفر ۱۶ آگوست ژنرال قمر باجوا به ریاض و برنامه سفر مجدد او در روزهای آینده اتفاق غیرمعمولی است و شاید خبر عزیمت عمرانخان به ریاض در شنبه گذشته برای این باشد تا عمرانخان در سفر خود مانع تحقق چنین طرحهایی شود. به هر حال، روابط پاکستان و عربستان در این روزها دوره بیسابقهای از تلاطم را پشت سر میگذارد و شاید طرحی برای کودتا یکی از راههایی باشد که سعودیها به آن فکر کردهاند تا با روی کار آوردن نظامیها بتوانند به این دوران پایان دهند.