وقتی زن و مرد هر دو نان‌آور خانه می‌شوند

همواره مخارج خانواده برعهده و وظیفه مرد بوده است، مگر اینکه زن با رضایت خود مقداری از حقوق خود را برای کمک به هزینه‌های زندگی مشترک به همسرش اختصاص دهد، ولی اجباری برای زن نیست و مرد نمی‌تواند با این توجیه که مدیر خانواده است و زن باید از او اطاعت کند از همسرش بخواهد که درآمد خود را تمام و کمال در اختیار او بگذارد. زن می‌تواند درآمد خود را در اختیار داشته باشد و در صورتی که همسرش به اجبار این درآمد را از وی سلب کرد می‌تواند علیه وی شکایت کند.

این مسئله که خانمی نخواهد درآمدش را صرف خرج کردن در منزل کند کاملاً درست است، اما این عمل در عین حال ممکن است موجب جدایی عاطفی شود. در زندگی زناشویی، زن و مرد یکی هستند و «من» و «تو» وجود ندارد. زن و مرد برای سعادت و موفقیت همدیگر تشکیل خانواده می‌دهند. درست است که مرد وظیفه دارد خرجی بدهد ولی باید در زندگی زناشویی تعامل وجود داشته باشد و عدم تعامل موجب می‌شود که از شروع زندگی بنای جدایی پایه‌ریزی و پیوند‌ها بریده شود.

از نظر سنت، شرع و عرف خرجی دادن زن در خانه مرسوم نیست، اما مشاهده شده است که در طول تاریخ زنان همراه مردان در کار‌های دامداری مثل دوشیدن و خوراک دادن به دام‌ها یا در کشاورزی مثل جمع آوری علوفه و کاشت و برداشت محصول یا پختن نان کمک حال خانواده بوده و درآمد حاصله را برای خودشان نگه نمی‌داشتند؛ همانطور که امروزه نیز اغلب زنان شاغل حقوق خود را برای خانه و فرزندان خرج می‌کنند و به ندرت دیده می‌شود که درآمدشان را در جای دیگری غیر از خانه خرج کنند. اما این سنت و عرف نباید دلیلی شود که از زنان توقع کار در خارج از منزل را داشته باشیم تا ضعف مردان را پوشش دهند و در کنار آن به کار‌های خانه و تربیت فرزندان هم بپردازند و از عهده تمامی مسئولیت‌های زندگی بر بیایند. غلامرضا علیزاده جامعه شناس و استاد دانشگاه می‌گوید: اگر مرد توقع کار در بیرون و داخل منزل را از زن داشته باشد؛ شرایطی پیش می‌آید که زن‌های شاغل استثمار مضاعف می‌شوند و دچار استرس شده و به دلیل برخورد‌های نامناسب افراد در بیرون از خانه یا استرس در محیط‌های کاری که همیشه تحت کنترل مدیران و کارفرمایان هستند، دچار نوعی فشار روحی می‌شوند.

به این ترتیب انصاف نیست که به‌رغم داشتن استرس در محیط کار، مردان از زنان شاغل انتظار داشته باشند که به کار‌های خانه نیز مثل یک زن خانه‌دار بپردازند و لازم است که مردان در این زمینه انعطاف بیشتری به خرج دهند.
از طرفی دیگر حتی اگر زن شاغل تمام وظایف و کار‌های منزل را نیز مثل یک زن خانه‌دار انجام دهد؛ اما بازهم از حقی که برای همسرش و برای آسایش و آرامش او باید خرج کند خواسته یا ناخواسته کم می‌گذارد. زنان شاغلی که به دلایل ذکر شده دچار فشار روحی حاصل از کار بیرون هستند؛ مسلماً انرژی و حس نشاط کمتری می‌توانند برای همسر خود بگذارند. در واقع از وقتی که باید برای رسیدگی به امور خانه و خانواده صرف کند کسب درآمد می‌کند پس باید با کمک به خرج خانواده بخشی از این قصور را جبران کند.

در کل اگر قصد زندگی کردن توأم با آسایش و آرامش در کنار همسرمان داشته باشیم؛ باید هردو همگام و همراه هم در تمامی عرصه‌های زندگی به معنای واقعی حضور داشته باشیم. اگر مرد لزومی به تحصیل کردن می‌بیند؛ شرایط ادامه تحصیل را برای خانم نیز هموار کند. اگر مرد مجبور به سخت کار کردن برای سپری کردن زندگی است زن نیز باید توقعات خود را پایین بیاورد یا به درآمدزایی خانواده کمک کند. اگر زن کار‌های منزل را انجام می‌دهد مرد نیز باید در امور خانه کمک حال باشد. اگر محبت از سوی مرد است از سوی زن نیز باید باشد و بلعکس. زندگی مشترک سختی‌های زیادی دارد زیرا همان‌طور که در اسم آن آمده یعنی کار اشتراکی انجام دادن، ولی ما کار مشترک انجام دادن را بلد نیستیم و باید آن را آموزش ببینیم.

هرگاه به این درک رسیدیم که بعد از ازدواج کردن و تشکیل زندگی مشترک «من» و «تو» نکنیم و همه مسائل را به شکل واحد برای خودمان بدانیم، آن وقت است که مفهوم «ما» شکل می‌گیرد و برای تمام مشکلات و سختی‌های زندگی راه حل مناسب پیدا می‌شود و شیرینی زندگی به کام هردو نفر خواهد شد.

زندگی در حال حاضر به گونه‌ای است که اصلی‌ترین صفتی که از یک زن می‌تواند بروز کند؛ درک شرایط همسر و سازگاری با او است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هر زنی که در امور نفقه بر شوهرش فشار بیاورد و خارج از توانش بر او تحمیل کند؛ خداوند از او نه توبه‌ای را می‌پذیرد و نه فدیه‌ای؛ مگر آنکه توبه کند و برگردد و در حد توان شوهر از او چیزی بخواهد.»

البته اگر نگاهمان را وسعت دهیم خواهیم دید موضوعات دیگری بر بحث مالی ارجحیت دارد که در احادیث نیز از آن‌ها یاد شده است. مثلاً اصلی‌ترین سرمایه برای زندگی مشترک، ایمان، اخلاق، صداقت، استقلال و مناعت طبع است. امام رضا (ع) می‌فرمایند: «اگر مردی نزد تو به خواستگاری آمد و دین و اخلاق او را پسندیدی به وی زن بده و فقر و ناداری‌اش مانع تو از این کار نشود.» امام صادق (ع) نیز فرمود: «با روزه و نماز مردم فریب نخورید، زیرا انسان به نماز و روزه شیفته می‌شود تا جایی که اگر آن‌ها را ترک کند به هراس افتد، بلکه آن‌ها را با راستگویی و امانت‌داری بیازمایید.»

در ابتدای ازدواج باید موضوع اقتصاد و شاغل بودن همسر از چند جهت بین زن و شوهر مورد بررسی قرار بگیرد و بر این نکته تمرکز کنند که با همان میزان درآمدی که دارند بر سر هزینه‌ها و پس‌انداز‌ها و نوع رفتار اقتصادیشان به توافق برسند.

روناک عشقی مشاور خانواده معتقد است که زوجین باید بدون درنظر گرفتن میزان درآمدشان، بر سر عادات هزینه کردن و منش اقتصادی صحبت کنند که اگر در این رابطه به توافق برسند می‌توانند زندگی خیلی بهتری را برای خودشان و فرزندانشان رقم بزنند. زیرا هریک از زوجین در یک خانواده متفاوت از یکدیگر با سیستم تربیتی و شرایط اقتصادی و عقاید متفاوت بزرگ شده‌اند که اگر آن حداقل خرج یا حداقل پس‌انداز را در زندگی جدید خود نداشته باشند حس ضعیف شدن و عدم امنیت به او دست می‌دهد و به همین دلیل است که یکی از شرایط ازدواج را برابری خانواده‌ها از نظر سطح اقتصادی بیان می‌کنند.

وی می‌گوید: هر چقدر زوجین از لحاظ اولویت‌بندی و ارزش‌گذاری هزینه‌های زندگی بیشتر شبیه هم بوده و نقطه آسایش مشابهی داشته باشند می‌توانند در پس‌انداز کردن و مسائل اقتصادی زندگی مشترک نیز توافقات بیشتری داشته باشند. این دکترای مشاوره و زوج درمانی معتقد است همسران باید با یکدیگر گفت‌وگوی مالی کنند و از گلایه کردن، کنایه زدن و مقایسه همسر خود با دیگران پرهیز کنند. این بسیار مهم است بر اساس الگوی قدرت که در زندگی زوجین است مدیریت مالی هم مثل همان به یکی از اعضای خانواده سپرده شود. وی در توصیه به زوجین خاطرنشان می‌کند: باید همسران در امور مالی از الگوی برابر که هرکدام از زوجین به شکل مشترک قدرت دارند و در همه چیز با هم تصمیم‌گیری و توافق می‌کنند استفاده کنند و با هم تصمیم گرفته و برای هزینه‌های زندگی‌شان مشارکت و توافق کنند و همین مشورت و همفکری همسران باعث احساس رضایت آن‌ها می‌شود. وی تصریح کرد: پژوهش‌های کیفی نشان می‌دهد وقتی که زوج از درآمد همسرش خبر دارد قناعت و درک بهتری هم در زندگی پیدا می‌کند. بنابراین مهم است که زوج‌ها با توجه به توزیع قدرتی که دارند همسرشان را در مسائل مالی دخیل کنند تا بتوانند رضایتمندیشان را در بعد مالی افزایش دهند.

دکتر علیرضا شیری روانشناس می‌گوید: مسائل اقتصادی نقطه حساسیت خیلی از آدم‌هاست. اینکه وضعیت اقتصادی مملکت ما ناپایدار است نیز یک نوسان عظیم اقتصادی به وجود می‌آورد که از پولدار تا بی‌پول همه را شامل می‌شود. حال در یک خانواده ایرانی اگر زن هزینه‌هایی را از حقوق خود بدهد لطف اوست و نباید به وظیفه تبدیل شود. اگر جنس کار از لطف کردن به وظیفه تبدیل شود و مرد هم اهل حمایت کردن و فهم این موضوع نباشد ابتدای مشکلات است.

اگر مرد بداند تأمین وسایل خانه یا اجاره خانه به عهده زن است آن‌وقت است که زن نسبت به شوهرش کمی سرد می‌شود زیرا زن حس می‌کند همه چیز به او سپرده شده است و احساس سوء‌استفاده‌گری به او دست می‌دهد. عزت نفس مرد باید به نحوی باشد که برای حفظ موقعیت مالی خود بجنگد و آن را حفظ کند. می‌توانیم خانمی را مثال بزنیم که شغلش را به دلیل بی‌ثباتی مرد از دست می‌دهد. هرچند زن از شغل خوبی برخوردار است، اما هنگامی که شوهرش کمک مالی او را وظیفه‌اش می‌داند و خود برای خرج کردن کم‌کم به حاشیه می‌رود زن ناچار است از آن شغل مناسب چشم پوشی کند.

اعتدال چه در زندگی فردی و چه در زندگی مشترک پایه زندگی است؛ اما در زندگی مشترک نقش مهم‌تری را ایفا می‌کند. اعتدال در مسائل اقتصادی باید به‌گونه‌ای باشد که نه خسیس باشیم که آبروی‌مان برود و به ذلت بیفتیم و آرامش از زندگی‌مان رخت ببندد و نه ولخرج باشیم که در آستانه فقر قرار بگیریم. همان‌طور که امام علی (ع) فرموده‌اند: «بخشنده باش؛ اما ولخرجی نکن. صرفه جو باش؛ اما خسیس و سخت‌گیر نباش.» (نهج البلاغه قصار ۳۳.) اعتدال در مسائل اقتصادی مایه برکت بوده و در مقابل آن، اسراف برکت را از خانه بیرون می‌برد. باید به‌گونه‌ای اقتصاد خانه را مدیریت کرد آنچه موجود است برای اداره خانه کافی باشد. چنین مدیریتی از نشانه‌های ایمان بوده که لازمه آن قناعت است. امام رضا (ع) می‌فرماید: «برای انسان بخیل آسایشی نیست.» و جدشان امیرالمومنین نیز فرموده‌اند: «اسراف مال زیاد را هم نابود می‌کند و قناعت مالی است که تمام نمی‌شود.». باید پذیرفت بسیاری از کسانی که در حال حاضر از زندگی اقتصادی خوبی برخوردارند در ابتدای زندگی با کم ساخته‌اند و با قناعت و همت و صبر توانسته‌اند زندگی خوبی را برای خود و خانواده فراهم کنند. در کل اقتصاد خانواده را دو کار زشت «تنگ گرفتن» و «اسراف کردن» تهدید می‌کند پس باید میانه و تعادل را یافت.