سرویس جامعه جوان آنلاین: دانشگاههای کشور از دوران دفاعمقدس تا دوران اوج تحریم با انجام پروژههای دفاعی و نظامی بازوی تحقیقاتی نیروهای مسلح بودهاند. نقش دانشگاهها در کنار نیروهای مسلح به قدری مهم است که معاون هماهنگکننده سپاه پاسداران، استقلال نیروهای مسلح را در ساخت تجهیزات نظامی حاصل خودباوری به دانشگاه دانسته است. آمارها نشان میدهد که سال گذشته مابین دانشگاه و وزارت دفاع نزدیک به هزار پروژه صورت گرفته است.
پروژههای تحقیقاتی وزارت علوم برای کاربریهای دفاعی، موضوع جدیدی نیست. در دوران پس از انقلاب و جنگ، وزارت دفاع با اعضای هیئت علمی همکاریهایی داشته است. قطعاً هر کشوری بخواهد مستقل بماند، نخستین چیزی که مورد هجوم قرار میگیرد، بخش دفاعی اوست. تجهیزات دفاعی سال به سال تغییر میکند و به شدت متکی به دانش است. برای همین وزارت علوم و فضا در سالهای اخیر تلاش زیادی کرده تا نیازمندیهای بخش دفاعی در قالب پروژههای مستقل، پاسخ داده شود.
معاون هماهنگکننده سپاه پاسداران هم در همین زمینه با بیان اینکه ما کشوری هستیم که در ابتدای انقلاب خمپاره ۶۰ میلیمتری که گلوله یک کیلوگرمی را بتواند یک کیلومتر آنطرفتر پرتاب کند را نمیتوانستیم بسازیم، اما امروز موشکی میسازیم که در کیلومترها آنطرفتر به نقطه میزنیم، افزود: «استقلال نیروهای مسلح در ساخت تجهیزات نظامی حاصل خودباوری و اعتماد به دانشگاههاست و اگر سایر بخشهای صنعتی کشور نیز از همین رویه تبعیت کنند، شاهد پیشرفتهای روزافزون در تمام حوزهها خواهیم بود.»
سال گذشته محمدسعید سیف، مدیرکل دفتر ارتباط با صنعت معاونت پژوهشی و فناوری وزارت علوم، از حدود هزار پروژههای مشترک دانشگاههای کشور با وزارت دفاع خبر داد. در این میان ۱۰ مؤسسه آموزش عالی نیز دارای بیشترین تعداد قراردادهای منعقد شده بودند که این دانشگاهها عبارتند از دانشگاه مالک اشتر، صنعتی امیرکبیر، تهران، شهیدبهشتی، شریف، علم و صنعت، خواجه نصیر، فردوسی مشهد، تربیت مدرس و دانشگاه شیراز.
موارد زیر تعدادی از دستاوردهای دانشگاههای کشور در عرصه دفاعی است که توانسته بخش مهمی از نیاز نیروهای مسلح را تأمین کند.
رصد کامل خلیجفارس با رادار ساخت دانشگاه شریف
رادار OTH یکی از دستاوردهای این دانشگاه است که در خلیج فارس نصب و راهاندازی شده و قادر است از شمالیترین نقطه تا جنوبیترین آن را رصد کند.
رئیس وقت دانشگاه شریف در مراسم افتتاح سمینار فناوری سیستمهای راداری به بیان فعالیتهای این دانشگاه در حوزه رادار پرداخت و خاطر نشان کرد: «رادار OTH یکی از دستاوردهای این دانشگاه است که در خلیجفارس نصب و راهاندازی شده و قادر است از شمالیترین نقطه تا جنوبیترین آن را رصد کند.»
دکتر سعید سهرابپور به همکاریهای علمی دانشگاهها با دولت اشاره کرد و اظهار داشت: «ساخت ناوچه جماران با همکاری دانشگاه صنعتی شریف و ساخت ناوچه سینا با همکاری همه دانشگاهها انجام شد.»
سهرابپور یکی از برنامههای این دانشگاه در حوزه سیستمهای راداری را ایجاد پژوهشکده با همکاری دانشگاهیان و صنایع دفاع ذکر کرد و افزود: «این اقدام باعث میشود که نخبگان جایگاه مناسبی برای تحقیقات در این حوزه داشته باشند.»
رئیس دانشگاه شریف، این دانشگاه و دانشگاه صنعتی اصفهان را از اولین دانشگاههایی نام برد که اقدام به راهاندازی رشتههایی در حوزه فناوری رادار کردهاند و ادامه داد: «این دو دانشگاه جزء اولین دانشگاههایی در کشور هستند که اقدام به راهاندازی رشته رادار در مقطع کارشناسی ارشد کردند. علاوه بر این دانشگاه صنعتی شریف اقدام به پذیرش دانشجو در رشتههای جنگ الکترونیک و مخابرات رادار کرده است.»
وی کادر گروه مخابرات دانشگاه صنعتی شریف را از قویترین گروهها در کشور معرفی کرد و یادآور شد: «درحالحاضر هفت شرکت خصوصی برآمده از دانشگاه صنعتی شریف هستند و فعالیتهای آنها به گونهای بوده که تاکنون بیش از ۹۰ درصد پروژههای راداری بخش خصوصی توسط اساتید و فارغالتحصیلان دانشگاه صنعتی شریف اجرایی شده است.»
مقابله با جنگ الکترونیکی در دانشگاه تهران
دانشگاه پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی در همکاری با دانشگاه تهران موفق به طراحی و ساخت پدافند گنبدی شد.
میان «پدافند گنبدی» با «گنبد آهنین» تفاوتهای محسوسی وجود دارد. گنبد آهنین ارتش رژیمصهیونیستی فقط برای مقابله با تهدیدات و حملات موشکی و سخت کاربرد دارد؛ یعنی در مقابله با تهدیدات غیرعامل عاجز است و کاری از آن برنمیآید، اما پدافند گنبدی دو نوع عامل و غیرعامل را شامل میشود.
اینکه سبک و نوع تهدیدات نظامی نسبت به گذشته تغییر کرده، غیرقابل کتمان است، زیرا امروز جاسوسی، حملات سایبری و جنگهای الکترونیکی بخش لاینفک توان نظامی کشورها محسوب میشود و حتی پیش از طراحی برای حملات عامل مانند حملات موشکی، پهپادی و هوایی، تهدیدات غیرعامل مانند حملات سایبری و جنگال بهکار گرفته میشود.
البته پیش از ورود به معرفی تجهیزات و بخشهای مختلف پدافند گنبدی باید به این نکته اشاره کرد که هر کشوری برای سامانههای پدافندی خود مدلی را ترسیم کرده و بر اساس دکترین دفاعی آن را بهکار میگیرد؛ بنابراین این طبیعی است که جمهوری اسلامی ایران براساس دکترین دفاعی و با در نظر گرفتن نوع تهدیدات، «پدافند گنبدی» را ترسیم کند.
همانطور که از نام «پدافند گنبدی» پیداست، همچون گنبدی وسعت وسیعی از حوزه جغرافیایی را پوشش میدهد. به گفته امیر فراوان «پدافند گنبدی از ارتفاع صفر شروع میشود و تا فضا را پوشش میدهد که در ادبیات نظامی جمع بر مرکز محسوب میشود؛ یعنی هرچقدر به سمت فراتر از سطح زمین یا آسمان پیش میرویم، نسبت سطح در مقایسه با ارتفاع مقیاس کوچکتری پیدا میکند؛ بنابراین نمیتوان بهصورت یک استوانه از ارتفاع، سطح را رصد کرد، پس باید جمع بر مرکز انجام شود تا هرچقدر ارتفاعِ شیء حملهور بالاتر رود، در یک نقطه پیک آسمان ایران رصد میشود که این را در فضای ذهنی به یک گنبد تشبیه کردهاند.»
اخلالگر شاهین در دانشگاه شهید ستاری
در حوزه اخلالگرها کشورمان پیشرفتهای قابلتوجهی را به دست آورده و امروز با استفاده از سلاحهای ایجادکننده تشعشع یا اخلالگرهای الکترونیکی توان مقابله با پهپادها یا مولتیروتورهای جاسوسی دشمن را که به عکسبرداری و تصویربرداری از مراکز مهم و حساس میپردازد را دارند.
جدیدترین دستاوردهایی که در حوزه اخلالگرهای الکترونیکی و الکترومغناطیسی داشتهایم، اخلالگرهای پروژه شاهد با نام سامانه اخلالگر «شاهین» و اخلالگر «گنبدی و جهتی شاهد» ساخت متخصصان دانشگاه شهید ستاری هستند.
اخلالگر «شاهین» نمونهای از سلاحهای مقابله با تهدیدات سایبری است که در سه نمونه کولهای، استقراری و دستی با بردهای دو تا ۱۰ کیلومتر و قابلیت اخلال روی امواج ماهوارهای به تولید انبوه رسیده است.
این اخلالگر ظاهری مانند سلاح انفرادی البته با ابعادی بزرگتر داشته و بهدلیل بُرد بالا، روی آن دوربین هدفگیری تعبیه شده است.
همچنین دیگر عضو خانواده اخلالگرهای ارتباطی «شاهین» اخلالگر محمولبر پهپاد است که قابلیت اخلال در ارتباط پهپادها، مولتیروتورهای جاسوسی و بمبافکن در محدوده فرکانسی ۲۰ تا ۵۲۰ مگاهرتز را دارد.
اخلالگر «گنبدی و جهتی شاهد» عضو دیگر خانواده پروژه شاهد است که بهمنظور مقابله با مولتیروتورها و پهپادهای جاسوسی و مهاجم توسط نیروی زمینی ارتش توسعه یافته است، این سامانه قابلیت نصب روی خودرو و استقرار ثابت و همچنین کشف اهداف بهصورت تصویری را دارد.
همچنین این سامانه میتواند با ارسال فرکانسهایی با طول موج بالا، گنبدی را برای محافظت از یک منطقه در برابر ورود ریزپرندهها و پهپادها در باندهای فرکانسی مختلف ایجاد کند.
همکاری ۱۲۰ دانشگاه برای ساخت ناو جماران
ناو جماران نخستین نمونه از کشتیهای جنگی کلاس موج ساخت ایران است که به موشکهای ضدکشتی و سطحبههوا، اژدرانداز، توپ پدافندی، ابزار ناوبری الکترونیکی نوین و امکانات جنگ الکترونیک مجهز است.
این کشتی با طول ۹۴ متر، ظرفیت ۱۴۲۰ تُن (ناو محافظ سبک، فریگیت) و سرعت ۳۰ گره دریایی (۵۶ کیلومتر بر ساعت)، توانایی حمل ۱۴۰ ملوان و حمل بالگرد و سوختگیری آنها را نیز دارد.
این کشتی در ایران با بهکارگیری قطعات داخلی و خارجی و همکاری ۱۲۰ دانشگاه ایرانی طراحی و ساخته شدهاست. موتور این کشتی ساخت فرانسه است، اما به دلیل تحویل دادهنشدن کامل گیربکس، شفت و پروانه طبق قرارداد، این قطعات از جمله شفت ۱۲ متری آن با وجود دشواری توسط متخصصین ایرانی ساخته شده است.
در منابع نظامی این کشتی با عنوان «ناو جماران» نامیده میشود؛ چراکه براساس سیستم طبقهبندی تمامی ارتشهای دیگر دنیا چنین شناورهایی فریگیت (ناومحافظ سبک) محسوب میشوند. هرچند قاعده دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما بهطور معمول یک ناوچه کوروِت زیر ۲ هزار تن و ناومحافظ وزنی در حدود ۵ هزار تن و یک ناوشکن وزنی بیش از ۷ هزار و ۵۰۰ تا ۱۰ هزار تن دارد. (برای مثال جدیدترین ناوشکنهای امریکایی با عنوان دیدیجی- ۱۰۰۰ حدود ۱۴ هزار تن را جابهجا میکنند.)
درحالیکه ناوهای کلاس موج با بارگیری ۱۴۲۰ تن در پایینترین سطح تناژ ناومحافظها شاید کوروت قرار میگیرند و ناخدا امیر رستگاری از فرماندهان نیروی دریایی ایران با وجود توصیف این کشتی با عنوان ناو به این نکته اشاره کرده که جماران باید بهعنوان یک ناومحافظ طبقهبندی شود.
ساخت پهپاد ناجا در دانشگاه امیرکبیر
گروهی از دانشجویان رشته مهندسی هوافضای دانشگاه صنعتی امیرکبیر ربات پرندهای ساختهاند که میتواند با حمل همزمان دو دوربین، امکان تصویربرداری دقیق را از زاویههای مختلف فراهم کند.
به گفته علی هنری - از اعضای تیم- این گروه طراحی و ارتقای بخشهای مختلف روبات را از دو سال پیش به همراه استاد خود دکتر ابوالقاسم نقاش، آغاز کرده است.
روباتهای پرنده معمولاً از چهار موتور و چهار ملخ برخوردارند که به صورت ضربدری به هم متصل شده که همین موضوع باعث میشود قدرت کنترل و مانور بسیار بالایی داشته باشند.
به گفته هنری، تصویربرداری دو دوربین همزمان روی این روبات، قدرت دید بیشتری را در طول زمان عملیات در اختیار کاربر قرار میدهد.
وی درباره کاربردهای مختلف این روبات گفت: «روبات پرنده میتواند در تمام فعالیتهایی که نیاز به پایش و بررسی دارد به کمک انسان بیاید. این روبات با قدرتی که در پرواز در ارتفاع پایین دارد، میتواند کاربردهای خوبی در بحرانهای طبیعی و امدادرسانی، دیدهبانیهای زیست محیطی و فعالیتهای نظامی و انتظامی داشته باشد.»
همگام با دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دیگر کشور نیز طراحی و ساخت روباتهای پرنده را آغاز کردهاند که هرکدام از آنها با گرایش به کاربردی خاص، ویژگیهای متفاوتی دارند.
روبات پرنده دانشگاه صنعتی امیرکبیر با استفاده از رادیوکنترل از طریق یک رایانه روی زمین قابل کنترل است. ضمن اینکه میتواند برنامه پرواز، نقاط موردنظر برای تصویربرداری و مسیر بازگشت را دریافت کند تا به صورت هوشمند و بدون دخالت هدایتگر فعالیت خود را انجام دهد.
همچنین تصاویر هر یک از دوربینهای نصب شده روی این روبات با استفاده از سوئیچی که بر مدار آن نصب شده است به انتخاب هدایتگر آن، از سوی ایستگاه زمینی دریافت میشود.
تیم تحقیقاتی یک نمونه کاربردی این روبات را به سفارش نیروی انتظامی ساخته و امیدوار است که بتواند با تعریف کاربریهای جدید برای آن و نیز آگاه کردن مجموعههای ذینفع از کاربردهای مختلف روبات، بازار فروش بیشتری برای آن بیابد.
دستیابی به فناوری ساخت کارتهای پرواز
کارتهای پرواز یکی از ابزار مهم خلبانان هواپیماهای نظامی است که با استفاده از آن طول و عرض جغرافیایی را محاسبه میکنند. این کارتها سیستم نسبتاً پیچیدهای دارد و کار با آن نیازمند مهارت خاصی است. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، این کارتها به دست مهندسان و متخصصان امریکایی در ایران طراحی و ساخته میشد. با پیروزی انقلاب و خروج امریکاییها از ایران و پس از آن شروع جنگ، ساخت این کارتها نیمهکاره باقی ماند. در این زمان و بنا به اهمیتی که استفاده از این کارتها برای خلبانان جنگندهها داشت، مهندسان و پژوهشگران جهاد دانشگاهی توانستند به فناوری تعمیر و تکمیل کارتهای پرواز دست پیدا کنند. این اتفاق کمک بزرگی به خلبانان و کادرفنی هواپیماهای نظامی کرد.
طراحی، ساخت و کارگذاری بالنهای نیتروژنی
هواپیماهای نظامی عراق در زمان جنگ، برای موشکباران تهران با عبور از درههای اطراف تهران و نقاط کور منطقه وارد آسمان تهران میشدند و بهصورت غافلگیرانه شهر را بمباران میکردند. در همین زمان جهاددانشگاهی، اقدام به طراحی و ساخت بالنهایی کرد که با گاز نیتروژن پر میشد.
این بالنها در درههای اطراف تهران و مناطقی که احتمال ورود جنگندههای عراقی از آن داده میشد، کار گذاشته شد. این بالنها در واقع بهعنوان پدافند غیرعامل عمل و مسیر ورود جنگنده را مسدود میکرد.
قطر این بالنها ۱۴ متر بود و در کارخانههای پلاستیکسازی داخلی تولید میشد. سپس در ارتفاع ۲۰۰- ۱۰۰ متری زمین قرار میگرفت و از این طریق مانع بمباران میشد. به این بالنها، مینهای هوایی گفته میشد که در مناطق مختلف کشور که دائماً در تیررس بمباران جنگندههای عراقی قرار داشت، نصب میشد.
ساخت تأسیسات پهپادهای تجسسی
عملیات تجسس از موقعیت نظامی دشمن، یکی از حساسترین عملیاتها در زمان جنگ بود که رزمندگان، با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین و پرواز آن در خاک دشمن، این عملیات را انجام میدادند.
یکی از مشکلاتی که در ارتباط با پهپادها وجود داشت، این بود که شعاع دید و برد کوتاهی داشت و تا زمانی که پهپاد در دایره دید رزمنده بود، قابلیت هدایت داشت، درغیر اینصورت و درصورت خروج از منطقه دید، هدایت پهپاد امکانپذیر نبود. در این شرایط رزمندگان برای اینکه بتوانند اطلاعات درستی از موقعیت نظامی دشمن به دست بیاورند، مجبور بودند تا حد امکان به خاک دشمن نزدیک شده و مواضع دشمن را از فاصله کوتاهی رصد کنند.
در همین زمان جهاد دانشگاهی توانست با طراحی سیستم اتوپایلوت و نصب ابزار دقیق و کامپیوتری روی پهپاد این امکان را فراهم کند تا رزمنده مسیر موردنظر را به پهپاد داده تا آن با پرواز بر فراز خاک دشمن، فیلم و عکسهای موردنیاز را دریافت کند.
تولید بردهای الکترونیکی هواپیماهای اف۵
هواپیمای اف ۵ یکی از پیشرفتهترین سیستم ناوبری و نظامی را در میان هواپیماهای نظامی داشت. ازاینرو اگر سیستمهای این هواپیماها دچار نقص فنی میشد، هواپیما از کار میافتاد و قابل استفاده نبود.
حتی سادهترین تعمیرات این هواپیما نیز در اوایل جنگ امکانپذیر نبود و اگر یکی از بردهای الکترونیکی هواپیما سوخته و از بین میرفت، کل سیستم هواپیما مختل میشد. از طرف دیگر، قطعات یدکی اف۵ نیز کم و غیرقابل دسترسی بود.
در همان زمان، اهمیت وجود هواپیمای اف۵ موجب شد متخصصان جهاددانشگاهی با روش مهندسی معکوس بتوانند قسمتهای الکترونیکی جدید بسازند.
رفتهرفته، مهندسان توانستند علاوهبر طراحی و تولید بردهای الکترونیکی، بردهایی کوچکتر و با مصرف برق کمتری طراحی کنند. بهعبارت دیگر، سیستم ناوبری هواپیماهای اف۵ به دست متخصصان و مهندسان جهاددانشگاهی تولید و عرضه شد.
ساخت قطعات هواپیمای لجستیک در دانشگاه آزاد
فرمانده پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول از ساخت قطعات مصرفی هواپیماهای نیروی هوایی ارتش بومی از سوی متخصصان داخل کشور خبر داد.
امیر سرتیپ دوم خلبان بهمن بهمرد، فرمانده پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول گفت: «قطعات مصرفی هواپیماهای لجستیک نیروی هوایی ارتش بومی و توسط متخصصان داخل کشور ساخته شدهاند.» او با اشاره به ظرفیتهای کارگاهی و آزمایشگاهی در دانشگاه آزاد بیان داشت: «این دانشگاه توانایی ساخت قطعات را دارد که بعد از عقد این تفاهمنامه، قطعات را زیرنظر کارشناسان پایگاه و متخصصان این واحد دانشگاهی خواهیم ساخت.»
امیر بهمرد با بیان اینکه برای تأیید نهایی و گواهی استاندارد اقدام میکنیم، تصریح کرد: «از کارشناسان و متخصصان دانشگاه آزاد اسلامی برای بازدید میدانی، عملیاتی و آشنایی با قطعات موردنظر هواپیماهای پایگاه چهارم شکاری دعوت مینماییم.»
علی افروس، سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی دزفول نیز گفت: «این دانشگاه با وجود مرکز تحقیقات مواد، انرژی و دستگاههای پیشرفته توانایی طراحی، تولید قطعات مصرفی و وارداتی موردنیاز پایگاه چهارم شکاری دزفول را دارد.»