سرویس اقتصادی جوان آنلاین: با وجود اینکه وزیر نفت چندی پیش پالایشگاه‌سازی را «کثافت‌کاری» خوانده و از عملکرد خود در نساختن پالایشگاه‌ها دفاع کرده بود، اما آمار‌هایی که در خصوص صادرات فرآورده‌های نفتی منتشر شده، نشان می‌دهد در صورت عدم فرصت‌سوزی طی سال‌های گذشته، شکست تحریم‌های امریکا با تکیه بر صادرات فرآورده‌های نفتی تا چه میزان ساده بود.
برای پی بردن به نقش مهم فرآورده‌های نفتی در ارزآوری برای کشور فقط کافی است به اظهارات دیروز رئیس کل گمرک دقت کنیم. مهدی میراشرفی گفته سهم صادرات قطعی کالا‌های غیرنفتی به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون احتساب صادرات از محل تجارت چمدانی در این مدت بالغ بر ۴۶ میلیون و ۳۱۸ هزار تن به ارزش ۱۳ میلیارد و ۵۶۶ میلیون دلار بود که بنزین همچنان در صدر کالا‌های صادراتی کشور در نیمه نخست امسال قرار دارد و پلی‌اتیلن، گرید فیلم، متانول و اوره بعد از بنزین چهار قلم نخست کالای صادراتی کشور بودند.
بنزین به جای نفت
یکی از مهم‌ترین ابزار‌های جمهوری اسلامی ایران برای حفظ بخشی از درآمد‌های ارزی خود، صادرات بنزین است؛ با احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس توسط قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، ایران صادرکننده بنزین شده است در حالی که برخی جریان‌ها، ساخت این پالایشگاه را بی‌عقلی می‌خواندند. عماد رفیعی کارشناس حوزه انرژی در این باره می‌گوید: «اگر ۱۰ سال پیش چهار پالایشگاه و پتروپالایشگاه به ظرفیت ستاره خلیج فارس ساخته بودیم، امروز و در شرایط تحریم، کاسه چه‌کنم را در دست نداشتیم و اگر الان این کار را بکنیم ۱۰ سال بعد این‌گونه نخواهد بود. پروژه ستاره خلیج فارس از نظر من خیلی مظلوم واقع شد. پالایشگاه ستاره در اوج تحریم‌های قبلی ساخته شد و همه می‌گفتند این پروژه هیچ کمکی به تحریم‌ها نخواهد کرد، اما هیچ‌کس نمی‌گوید اگر ستاره به درد تحریم‌های قبلی نخورد، به درد تحریم‌های جدید در سال ۹۷ خورد و متأسفانه کمتر کسی می‌گوید چگونه پالایشگاه ستاره خلیج فارس به کمک ایران آمد.»
گام‌های بلندتر برای جلوگیری از خام‌فروشی
با توجه به تجربه موفق پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و همچنین حرکت جهانی برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها، حالا دو طرح ۱۲۰ هزار بشکه‌ای برای سرمایه‌گذاری قرارگاه در حال انجام است. برای درک درست از ساخت پتروپالایشگاه‌ها باید گفت پروژه‌های پالایشی جدید سرمایه‌گذاری شده در دنیا نشان می‌دهد این صنعت نه تنها رو به افول نبوده، بلکه بسیاری از کشور‌ها نگاهی استراتژیک به آن دارند. بسیاری از این کشور‌ها با رویکرد ادغام پالایشگاه‌ها و پتروشیمی به دنبال افزایش سوددهی واحد‌ها و همچنین در دست گرفتن بازار رو به رشد مواد پتروشیمیایی هستند.
به‌عنوان مثال «هیدروکربن پروسس» و «افزایش ادغام عملیات پالایش و پتروشیمی» یک روند مهم جهانی در سال‌های اخیر بوده و پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز سهم بالایی از سرمایه‌گذاری‌های این صنعت معطوف به این حوزه باشد. اکثر چنین پروژه‌های ادغامی در مناطق آسیا و خاورمیانه در حال اجرا هستند.
از نظر بازار مصرفی نیز باید گفت کشور ایران در حال حاضر ظرفیت صادرات مجموع ۳۰ میلیون لیتر گازوئیل، بنزین و گاز مایع را دارد. کشور‌های مجاور ایران اغلب واردکننده سه سوخت یاد شده هستند و با توجه به میزان توسعه‌یافتگی حداقل تا دو دهه آینده به سمت سوخت‌های جایگزین نخواهند رفت. چه بسا در صورت توسعه زیرساخت‌ها در کشور‌های عراق، پاکستان، افغانستان و سوریه ظرفیت مصرف سوخت در این کشور‌ها بیشتر نیز می‌شود.
کالا‌های استراتژیکی مانند بنزین، گازوئیل، صنایع پلاستیک، صنایع شیمیایی و صنایع پلیمری هم‌اکنون تا حدود زیادی مورد احتیاج اکثر کشور‌های همسایه از جمله افغانستان، عراق، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان و حتی در بعضی موارد ترکیه است. اما تقریباً هیچ‌یک از کشور‌های مذکور (به غیر از ترکیه) واردکننده عمده نفت خام نیستند. صادرات فرآورده‌های نفتی ایران به کشور‌های همسایه می‌تواند وابستگی آن‌ها به کشور ما را بیشتر کند و باعث ایجاد دیپلماسی قدرتمند در منطقه شود.
عماد رفیعی در این باره می‌افزاید: مصرف ۱۵۰ میلیون لیتر فرآورده در روز در بازار‌های منطقه به معنای فرآورش روزانه یک میلیون بشکه نفت و میعانات گازی است و اگر ما بتوانیم بازارسازی کنیم این ظرفیت به دو برابر هم قابل افزایش است. پس لزوماً نمی‌توان با مطالعات بازاری که عمدتاً توسط مؤسسات امریکایی و اروپایی نظیر IEA، EIA و FEG انجام می‌شود برنامه‌ریزی کرد. ممکن است بازار فرآورده‌های سوختی نظیر بنزین و گازوئیل از سال ۲۰۳۰ دیگر رشد نداشته باشد و رشد مصرف محصولات پتروشیمیایی بیشتر باشد، اما باید به مزیت منطقه‌ای خود هم دقت کنیم. «آخرین وضعیت طرح‌ها
هم‌اکنون چهار پروژه پالایشگاهی یا پتروپالایشگاهی در کشور شروع به کار کرده‌اند که این پروژه‌ها شامل پتروپالایشگاه میعانات گازی سیراف به ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه است که احداث آن توسط شرکت نفت و گاز پارسیان انجام می‌شود. همچنین پالایشگاه میعانات گازی مهر خلیج فارس به ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه هم توسط قرارگاه خاتم‌الانبیا احداث خواهد شد. البته قرارگاه خاتم، پروژه احداث پتروپالایشگاه نفت خام آناهیتا به ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه را نیز بر عهده گرفته است. پالایشگاه آدیش جنوبی نیز با ظرفیت ۶۰ هزار بشکه میعانات گازی از مجموعه طرح‌های پالایشی سیراف تاکنون ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تسهیلاتی از صندوق توسعه ملی به این پروژه تخصیص یافته است.
گفتنی است اجرای این قانون بهمن‌ماه سال گذشته کلید خورد و فراخوان عمومی شد که با استقبال سرمایه‌گذاران نیز مواجه شد. در نهایت هشت طرح با ظرفیت مجموعاً یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز نفت و میعانات گازی از میان بیش از ۲۰۰ طرح پالایشی، از وزارت نفت مجوز احداث پالایشگاه و دریافت وام از صندوق توسعه ملی را دریافت کردند. علاوه بر این به تازگی طرح‌های دیگری همچون پتروپالایشگاه ابوالفارس شهرستان رامهرمز و همچنین طرح ۱۲۰ هزار بشکه‌ای پتروپالایشگاه مهر خلیج فارس در بندرعباس نیز در کشور کلنگ‌زنی شد.
پس از سال‌ها رکود پالایشگاه‌سازی در کشور، بالاخره با ایجاد جذابیت در این طرح‌ها، سرمایه‌گذاران اقبال خوبی برای ورود به این حوزه نشان دادند. با این حال برخی رسانه‌ها صنعت پالایشگاه در دنیا را رو به افول معرفی می‌کنند به طوری که گویی کشور‌های دیگر به دنبال ساخت پالایشگاه نیستند. این رسانه‌ها معتقدند بازار آینده این فرآورده‌ها نزولی است، بنابراین سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پالایشی را اولویت اقتصاد ایران نمی‌دانند و همچنان با وجود تحریم‌ها خام‌فروشی را توصیه می‌کنند که آمار‌های ارائه شده در سطور بالا، نشان می‌دهد بهترین ابزار برای دفاع اقتصادی از کشور، ساخت پتروپالایشگاه‌هاست.
