سرویس بین الملل جوان آنلاین: روند مذاکرات صلح افغانستان به رغم پیشرفتهایی که به تازگی هر دو طرف پیرامون نهاییسازی دستورالعمل مذاکرات اعلام کردهاند، همچنان در بنبست قرار دارد. این بار پس از انعطافپذیری نمایندگان گروه طالبان در درخواستها و شروط خود، این محمد اشرف غنی، رئیسجمهور این کشور است که با نارضایتی گنگ و مبهم خود، روند ادامه مذاکرات به خصوص آغاز مذاکرات اصلی، پس از نهاییسازی دستورالعمل را به چالش کشیده است.
شکست بنبست مذاکرات بینالافغانی
در تاریخ ۳۰ آبان و پس از دو ماه از آغاز مذاکرات بینالافغانی در دوحه، پایتخت قطر، منابع از شکست بنبست مذاکرات در نهاییسازی دستورالعمل آن با میانجیگری امریکا، قطر و پاکستان خبر دادند. در این مورد منابع در دوحه اعلام کردند که بنبست تهیه دستورالعمل مذاکرات شکسته شده است و گروههای تماس دو طرف روی کلیات این دستورالعمل توافق کرده و اکنون تنها جزئیات باقی مانده است. منابع آگاه تأیید میکنند که همه چیز آماده امضا بود، اما ریاست جمهوری افغانستان در آخرین لحظات دستور داد که این توافق اعلام نگردد و دو مقام ارشد مذاکرهکننده دولت برای رایزنیهای بیشتر به کابل فراخوانده شدند. قرار بود پس از رایزنیها، توافق دو طرف در مورد دستورالعمل مذاکرات رسماً توسط محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی اعلام گردد. اما با گذشت یک هفته خبری از اعلام شکستن بنبست مذاکرات در دوحه از سوی رهبران دولت افغانستان نشد، چه اینکه برخی گزارشها حاکی از نارضایتی محمد اشرف غنی از چگونگی این پیشرفت بود، اما چرا؟!
نارضایتی اشرف غنی
منابعی در دولت افغانستان به روزنامه اطلاعات روز، چاپ کابل گفتند که رئیس جمهور قبل از اینکه از طریق هیئت مذاکرهکننده افغانستان از شکستهشدن بنبست مذاکرات صلح آگاه شود، امیر قطر به او زنگ زده و حل بنبست مذاکرات صلح را تبریک گفته است. اما به گفته این منابع، اشرف غنی از این مورد ناراحت است و پس از اینکه خبر حل بنبست را از طریق امیر قطر شنیده است، «معصوم استانکزی»، رئیس هیئت مذاکرهکننده افغانستان و «سلام رحیمی»، مشاور رئیسجمهور و یکی از اعضای این هیئت را از دوحه به کابل فراخوانده است. استانکزی و رحیمی در کابل تلاش کردند تا موافقت ریاستجمهوری را پیرامون موارد توافقشده با گروه طالبان کسب کنند، اما اشرف غنی از موارد توافقشده با طالبان ناراضی است.
اما موارد توافق میان هیئت دولت افغانستان و گروه طالبان و دلایل نارضایتی اشرف غنی چیست؟ توافق روی دستورالعمل مذاکرات بینالافغانی بیانگر انعطافپذیری طالبان بوده که خواست هیئت دولت افغانستان را پذیرفته است. از طرف دیگر، دولت افغانستان نیز پذیرفته که خواستهای این طرف به آنچه طالبان میخواهند، اضافه شود. اما این موارد توافق هیئتهای دولت افغانستان و طالبان چیست که سبب نارضایتی اشرف غنی شده است؟ به گزارش اطلاعات روز و بر اساس صحبتهای یکی از اعضای هیئت مذاکرهکننده، این هیئت در مقابل خواستههای طالبان در رابطه با محور بودن توافقنامه دوحه میان امریکا و طالبان کوتاه آمده و دو طرف روی این موضوع که بنیاد حل اختلافات، «توافقنامه امریکا و طالبان» باشد، توافق کردهاند، اما در کنار آن، اعلامیههای سازمان ملل و شورای امنیت این سازمان و همچنین قطعنامه «لویه جرگه» (نشست بزرگان) در کابل نیز در نظر گرفته شود.
همچنین به نوشته روزنامه ۸ صبح، چاپ کابل، یکی دیگر از مواردی که روی آن توافق شده، تغییر دو اصطلاح «دولت جمهوری اسلامی» و «امارت اسلامی» به اصطلاح «طرفین جنگ یا طرفین مذاکره» است. گروه طالبان، در طول دوره مذاکرات، دولت افغانستان را بهعنوان «دولت» و همچنین این دولت، گروه طالبان را به عنوان «امارت اسلامی» به رسمیت نمیشناخت، بنابراین دو طرف توافق کردند که پس از این، تنها با اسم «طرفهای جنگ» وارد مذاکره شوند؛ هرچند برخی این توافق را به معنای تنزل جایگاه دولت افغانستان به یک گروه دانستهاند.
به نظر میرسد اشرف غنی در هر دو مورد توافقشده ملاحظات خود را دارد. در مورد توافق اول، ریاست جمهوری افغانستان گفته است که باید «قطعنامه شورای امنیت»، «خواست مردم در لویهجرگه مشورتی صلح» و «اراده دولت و گروه طالبان» به گونه صریح در توافق با این گروه ذکر شود و بر این اساس، همچنان با محور قرار گرفتن توافقنامه صلح امریکا و طالبان در مذاکرات بینالافغانی مخالفت کرده است. اما در مورد توافق دوم، سخنگوی ارگ ریاست جمهوری افغانستان روز پنجم آذر، برخلاف گفتههای اعضای هیئتهای دو طرف در دوحه، در یک نشست خبری اعلام کرد که هیچ پیشرفتی در مذاکرات دوحه حاصل نشده و خواست طالبان برای شکست بنبست، «خلاف قانون» اساسی این کشور است. وی افزود که دولت، طرف اصلی مذاکرات است، اما طالبان را «گروه» خواند. به گفته صدیقی، قرار نیست دولت به هر خواست گروه طالبان تن بدهد و حتی حاضر نیست که حذف نام «نظام جمهوری اسلامی» را به خواست گروه طالبان بپذیرد.
مورد دیگری که به نظر میرسد مورد نارضایتی محمد اشرف غنی قرار گرفته و جدیتر است، مطرح شدن بحث تشکیل دولت موقت در افغانستان و کنار رفتن اوست. در این زمینه، عبدالله عبدالله به پایگاه خبری «تیآرتی» گفته است: «وقتی درباره یک توافق جامع و فراگیر صحبت میکنیم که همه عناصر را دارد، گاهی اوقات به عنوان راهحل در این بین دورههایی وجود خواهد داشت که بخشی از راهحل دائمی نخواهد بود؛ من مخالف آن نیستم.» این در حالی است که رئیس جمهوری افغانستان به هیچ صورت حاضر به کنارهگیری از قدرت و تشکیل دولت موقت پس از توافق نهایی صلح با طالبان نیست؛ از اینرو او بیمیل نیست که پس از سختگیریهای طالبان، حالا او «چوب لای چرخ مذاکرات» بگذارد و «زمان بخرد».
به دنبال این نارضایتی اشرف غنی و بنبست در مذاکرات، اینبار از طرف دولت افغانستان، دو گزینه مطرح شده است؛ از یکسو برخی چهرههای سیاسی افغانستان اعلام کردهاند که رئیس جمهور این کشور در «ایجاد اجماع ملی در روند صلح» ناکام است و احتمال دارد که برخی چهرههای سیاسی تأثیرگذار از خواستهای طالبان، به خصوص در بحث «ایجاد دولت موقت» حمایت کنند و از سوی دیگر، امریکا، اروپا، قطر و پاکستان به عنوان میانجیگران مذاکرات بینالافغانی به این نتیجه رسیدند که باید هرچه زودتر «کمیته رهبری» و «مجمع عمومی» شورای عالی مصالحه ملی برای تصمیمگیری در مورد مذاکرات صلح بینالافغانی تشکیل شود. به همین دلیل نمایندگیهای اتحادیه اروپا، بریتانیا و امریکا خواستار نهایی شدن تشکیل شورای عالی مصالحه ملی شدند. هرچند به دنبال این درخواست، تلاشها و رایزنیهای اشرف غنی و عبدالله عبدالله برای نهایی شدن تشکیلات شورای عالی مصالحه ملی و افتتاح این شورا با حضور چهرههای رده بالای سیاسی افغانستان شدت گرفته است، اما منابع آگاه میگویند که حتی در این بحث میان ریاست جمهوری و عبدالله عبدالله اختلاف نظر وجود دارد، زیرا اشرف غنی میخواهد شخصاً این نشست را در کاخ ریاست جمهوری افتتاح کند که در آن صورت، احتمال دارد برخی چهرههای سیاسی در آن شرکت نکنند.
نکته قابل توجه دیگر درباره رویکرد اشرف غنی در روند مذاکرات، گوشه نگاه او به پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری امریکا و احتمال بازنگری او در برخورد با طالبان، توافق سیاسی این کشور با این گروه و همچنین روند مذاکرات قطر است، اما آگاهان مسائل افغانستان در امریکا، از یک سو دیدگاه بایدن در مورد مسئله افغانستان را متناقض دانستند و از سوی دیگر بر این باورند که تفاوت چندانی میان دیدگاه او و دونالد ترامپ در این موضوع وجود ندارد. بایدن نیز موافق خروج امریکا از این کشور است، اما تنها با این تفاوت که بر خروج مسئولانه تأکید کرده است. بر این اساس، پیشبینیها در امریکا اینگونه است که جو بایدن با ادامه فعالیت «زلمی خلیلزاد»، فرستاده ویژه وزارت خارجه این کشور برای صلح افغانستان تا پایان بررسی آنها و رسیدن به یک رویکرد جدید در مسئله افغانستان، موافق خواهد بود.
طالبان توافق نهایی را اعلام کرد
در نهایت، دفتر سیاسی طالبان در قطر مجبور شد در تاریخ هشتم آذر رسماً اعلام کند که دستورالعمل مذاکرات صلح میان هیئتهای افغانستان و این گروه، در ۲۱ ماده به تاریخ ۲۵ آبان نهایی شده تا بگوید ادامه بنبست در روند مذاکرات، دیگر هیچ ربطی به این گروه و عدم انعطافپذیری آن ندارد. پس از این اعلام طالبان در قطر، نادر نادری، یک عضو هیئت مذاکره دولت افغانستان نیز مجبور شد اعلام کند که هیئتهای مذاکرهکننده در دوحه «صرفاً در مورد ۲۱ ماده طرزالعمل مجالس مذاکرات، به استثنای مقدمه آن، در اصول به توافق رسیدند»، اما به گفته نادری، از آنجاییکه متن مقدمه این دستورالعمل به بحث بیشتر نیاز دارد، دستورالعمل تنها بعد از تصویب هر دو هیئت نهایی پنداشته میشود.