سرویس جامعه جوان آنلاین: هر رام قطار از هفت واگن تشکیل شده‌است. طی یک دهه اخیر، هزینه خرید یک رام قطار افزایش چشمگیر و بار مالی سنگینی برای مدیریت شهری به ویژه در سه سال گذشته داشته‌است. هزینه خرید یک رام قطار در سال ۱۳۸۹ برابر ۸۰۰ هزار یورو و آن هم با یوروی ۴ هزار تومانی بود، اما سال ۱۳۹۹ قیمت هر رام قطار بنا به آمار‌های سایت تحلیلی بلومبرگ ۲/ ۱ میلیون یورو بود؛ یورویی که در داخل کشور قیمتش به ۳۲ هزار تومان هم رسید.
در واگن‌سازی خودکفا شدیم
گسترش ویروس کرونا ضرورت افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی را بیش از پیش آشکار کرد. تا قبل از شیوع این ویروس مسافران شلوغی خطوط مترو در کلانشهرها را تحمل می‌کردند، اما لزوم رعایت فاصله اجتماعی کمبود واگن‌های مترو را بیشتر به رخ کشید و شهروندان هم نسبت به این کمبود ساکت نبودند.
در سال‌های اخیر شرکت‌های دانش‌بنیان به ساخت واگن‌های مترو هم ورود پیدا کردند. در سال‌های اخیر بخشی از تولیدات شرکت واگن‌سازی تهران به عنوان تنها واگن ساز کشور، در حوزه‌های ساخت تجهیزات و دستگاه‌های مختلف توسط شرکت‌های دانش‌بنیان بومی‌سازی شد.
هم اکنون ۸۰ درصد واگن‌های مسافری، ۸۵ درصد واگن‌های باری و ۵۰ درصد واگن‌های مترو، در داخل تولید می‌شوند و اگر سفارش‌گذاری‌ها به خوبی انجام شود، در تولید داخل پیشرفت بیشتری خواهیم داشت. این میزان درصد از ساخت هر واگن در داخل نشان می‌دهد که در حوزه واگن سازی، تقریباً خودکفا هستیم.
سال گذشته وزارت صنعت، معدن و تجارت، سامانه «نیاز» و سامانه «محصولات دانش بنیان» را ایجاد کرده تا از محققان کشور حمایت کند. شرکت‌های دانش‌بنیانی از پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، پلی‌تکنیک و دانشگاه آزاد هم برای ساخت واگن پیشقدم شدند. شرکت دانش‌بنیان توسعه صنایع ریلی ایرانیان (ایریکو) هم با ساخت بیشترین واگن مترویی در این زمینه پیشتاز است.
قراردادی برای جهش دانش بنیان‌ها
تا دو سال قبل فقط ۳۳ درصد از واگن‌های مترو مورد نیاز کشور به صورت بومی تأمین می‌شد، اما اکنون به ۵۰ درصد رسیده‌است. از سال ۹۷ ستاد توسعه فناوری‌های فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صمت نسبت به تعریف و اجرای مدل بومی‌سازی طراحی و ساخت واگن مترو اقدام کردند.
بر همین اساس شهرداری‌ها ملزم شدند اجرای قرارداد با دانش‌بنیان‌ها را برای ساخت واگن قطار در دو فاز «طراحی و ساخت پروتوتایپ» و «اخذ تأییدیه‌های لازم و فاز تولید انبوه» انجام دهند، اتفاقی که باعث شد تا دانش‌بنیان‌ها هم انگیزه و سرعت بیشتری در تولید واگن‌ها داشته باشند.
مدل اجرایی برای تحقق این طرح ملی نیز بدین گونه است که یک هسته اصلی (General contractor) شکل گرفته و شبکه تولید را مدیریت می‌کند. زیرمجموعه‌های اصلی این هسته هم دفتر طراحی، دفتر تجهیز ومدیریت زنجیره تأمین و تولید است که از امکانات پارک‌های علم و فناوری دانشگاه‌ها هم بهره می‌برند.
جالب اینکه ترمز قطار هم تا همین سال قبل، قطعه‌ای وارداتی بود و فقط سه کشور توان ساخت آن را داشتند، اما اکنون ساخت و تولید آن با همت شرکت‌های دانش‌بنیان در کارخانه‌های داخل شروع شده‌است.
در حال حاضر تولید ۵۰ دستگاه واگن به ارزش هزارو۳۰۰ میلیارد تومان توسط دانش‌بنیان‌های واگن ساز در دست انجام است. از آنجایی که هزینه خرید هر واگن قطار ۲/۱ میلیون یورو است، در نتیجه تولید داخل آن‌ها حاکی از صرفه‌جویی ۱۷ میلیون دلاری است، یعنی حاصلضرب ۵۰ واگن در قیمت یک میلیون و ۲۰۰ هزار یورویی و کسر آن از قیمت هزارو۳۰۰ میلیارد تومان ساخت داخل، حاکی از ۱۷ میلیون دلار صرفه‌جویی است.
۲۱۵ واگن ایرانی در راه است
در همین راستا معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور روز پنج‌شنبه گفت: «امروز نخستین قطار‌های تولید داخل هزارو۵۰۰ ولت با تغذیه بالاسری مترویی در کشور رونمایی شد.»
حسین رجب صلاحی اظهار کرد: «برنامه احداث ۹۳۰ کیلومتر خط مترویی در ۱۰ شهر کشور با جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر در حال انجام است که از این تعداد، خطوط پنج شهر تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز به طول ۳۳۸ کیلومتر در حال بهره‌برداری است و ۲۵۰ کیلومتر خط مترویی نیز دردست ساخت و توسعه است.»
وی افزود: «فرایند ساخت خطوط مترویی با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در دست انجام است و در بسیاری از مراحل ساخت خطوط، به خود کفایی و استفاده از توان داخل کشور رسیده‌ایم.»
معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در ادامه با اشاره به اینکه در خصوص مزایای سیستم حمل و نقل ریلی درون‌شهری می‌توان به کاهش مصرف سوخت به میزان ۵۰۰ میلیون لیتر در سال اشاره کرد، گفت: «در صورت اتمام عملیات ساخت و بهره‌برداری از خط مترویی در کلانشهرها، نیازمند تأمین حداقل ۲هزارو۵۰۰ دستگاه واگن هستیم که طبق برنامه ششم توسعه، تأمین ۲هزار دستگاه واگن از طریق وزارت کشور در قالب فاینانس در دستور کار قرار گرفته‌است.»
صلاحی افزود: «همچنین برنامه ساخت و تولید ۲۱۵ دستگاه واگن مترویی با تغذیه برق بالاسری از این قرارداد برای اولین‌بار در کشور در شرکت توسعه صنایع ریلی ایرانیان (ایریکو) به عنوان بزرگ‌ترین شرکت دانش‌بنیان در دستور کار قرار دارد. تولید ۵۰ دستگاه واگن به ارزش هزارو۳۰۰ میلیارد تومان هم در مراحل پایانی است که منجر به اشتغالزایی ۲ هزارو۵۰۰ نفر در پروژه شده است. این مجتمع دانش‌بنیان با مساحت ۱۵۲ هکتار و کارگاه‌های تولیدی به مساحت ۷۵ هزار متر مربع، قادر به تولید انواع واگن‌های ریلی شامل ریل باس، مترویی، تراموا و واگن‌های باری است.»
ترس ما ریخت
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، مردادماه امسال در مراسم دستاورد‌های طراحی و ساخت داخلی در حوزه حمل و نقل ریلی هم از این واقعیت پرده برداشت که تا به حال در این حوزه کاری نکرده بودیم و جرئتمان را از دست داده‌بودیم، در حالی که شرکت‌های دانش‌بنیان ما چیزی از خارجی‌ها کم ندارند، اما از اینکه یک قطعه ایرانی روی واگن در حال حرکت نصب شود، می‌ترسیدیم که خوشبختانه این ترس فرو ریخت.
این در حالی است که تیرماه امسال موضوع حمل و نقل ریلی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان یک طرح فناورانه و در صندوق نوآوری و شکوفایی پیاده‌سازی شد. حمایت‌های صورت گرفته موجب شده تا اکنون بیش از ۳۰ شرکت دانش‌بنیان در ساخت رام داخلی قطار مترو مشارکت داشته باشند.
