امروزه با گسترش فناوری اطلاعات و استقبال چشمگیر جامعه از تکنولوژی‌های نوظهور با عصر جدیدی به نام عصر ارتباطات یا سایبری روبه رو هستیم. هنگامه‌ای که با وجود تمام فرصت‌های اطلاعاتی و آموزشی، تهدید‌هایی نظیر جرائم رایانه‌ای را نیز برای مخاطبان به همراه دارد. شیوع جرائم رایانه‌ای مختلف، موجب بروز آسیب‌ها و خسارات گوناگونی در جامعه می‌شود. برخی از این جرائم، مبانی اخلاقی و روابط اجتماعی جامعه را هدف قرار می‌دهند و بعضی دیگر، صدمات قابل توجه مالی و اقتصادی به اجتماع وارد می‌کنند. از میان جرائم رایانه‌ای، کلاهبرداری رایانه‌ای جرمی کاملاً شاخص محسوب می‌شود. این جرم به واسطه دسترسی مجرمان به ابزار و فناوری‌های جدید است که به این افراد امکان ارتکاب جرم در حد وسیع و سپس پنهان شدن پس از آن بدون نیاز به روبه‌رو شدن فیزیکی با بزه دیده یا قربانی خود را می‌دهد. کلاهبرداری رایانه‌ای یا اینترنتی را می‌توان از بیشترین جرائم رایانه‌ای با ابعاد مالی دانست، ارتکاب این جرم امروزه به یک معضل جدی در فضای سایبر تبدیل شده و اگر انگیزه عمده جرائم رایانه‌ای را مالی بدانیم کلاهبرداری رایانه‌ای سهم اصلی در حوزه جرائم مالی را به خود اختصاص داده است و ۸۵ درصد خسارات مالی ناشی از جرائم اینترنتی در نتیجه کلاهبرداری اینترنتی است.
کلاهبرداری‌های رایانه‌ای این روز‌ها به شیوه‌هایی از جمله فیشینگ، حراج آنلاین، چت، اعلام برنده شدن در قرعه کشی، فروش اعتبارات، ارسال ایمیل و آگهی تبلیغات در جریان است. در روش کلاهبرداری به شیوه نیجریه‌ای کلاهبرداران با نفوذ در ایمیل تجار و بازرگانان و هک ایمیل یکی از طرفین معامله (اغلب خریدار) با ارسال پیام‌های فریبنده خریدار را وادار به واریز وجوه کلان به حساب‌های اعلامی خود می‌کند در حالی که خریدار این تصور را دارد که با فروشنده اصلی در حال تبادل نامه الکترونیکی است. در روش دیگر کاربران را با این عنوان که قصد دارند وجوهی را از یک کشور ثالث (اغلب آفریقایی) به کشور وارد کرده و فقط یک شماره حساب نیاز دارند فریب داده و در مرحله بعد با اخذ وجوهی از کاربر فریب خورده و تحت عنوان مالیات وجه واریزی پنهان می‌شوند که اکثر این ایمیل‌ها از خارج کشور ارسال می‌شوند.
کارشناسان می‌گویند امروزه فشار یک دکمه روی صفحه کلید کامپیوتر می‌تواند به مراتب خطرناکتر از یک بمب باشد. پیامد‌های قربانی شدن در جرائم رایانه‌ای هم عبارتند از ایجاد ضربه عاطفی به خانواده مالباختگان به واسطه فروپاشی خانواده و تبعات ناشی از آن، ایجاد اختلافات خانوادگی به واسطه از دست دادن منابع اقتصادی خانواده و سخت شدن معیشت، پایمال شدن حقوق شهروندی و از بین رفتن اموال شخصی افراد، ایجاد بی‌اعتمادی در خانواده و فامیل، عدم اعتماد اجتماعی به مؤسسات خیریه که با نیت صحیح اقدام به جمع‌آوری کمک‌های مردمی می‌کنند و از بین رفتن انگیزه کار و تلاش و سرمایه‌گذاری در فضای اینترنت. بر اساس تحقیقی که توسط کارشناسان اداره برآورد اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان در این خصوص صورت گرفته عمده دلائل بروز کلاهبرداری‌های اینترنتی نبود کنترل اجتماعی، عدم آشنایی با قوانین و حقوق اجتماعی و صنعتی شدن جوامع و عملکرد ضعیف دستگاه‌های نظارتی، تغییرات سریع فناوری اطلاعات و ضعف آموزش فرهنگی است.
با توجه به نتایج به دست آمده می‌توان پیشنهاد داد با توجه به ضرورت بررسی این مقوله مهم در این برهه از زمان که تجارت تکنولوژی، دانش فنی و آفرینش فکری برای دولت‌ها مهمتر از تجارت کالا و خدمات شناخته می‌شود، لازم است تحقیقات جامعی از طرف اهل علم انجام شود و در موضوعات تحقیقات علمی گنجانده شود.
یکی از نقاط قوت نیروی انتظامی که در سال‌های گذشته بازتاب خوبی هم داشته است، اطلاع‌رسانی و برنامه‌ریزی جهت آموزش و آگاه‌سازی توسط کارشناسان پلیس فتا از سنین پایین و در مدارس است که باید این رویه باید تقویت شود. کارکرد ضعیف نهاد‌ها، سازمان‌ها و ساختار‌های اجتماعی در مشارکت با پلیس جهت تولید امنیت و نظارت اجتماعی باعث شده تا شاهد افزایش جرائم اینترنتی باشیم به همین خاطر با ایجاد دپارتمانی مشترک بین نهاد‌های مرتبط می‌توان به یک نظریه جمعی برای سازماندهی شبکه‌های اجتماعی رسیده و از ارتکاب بیشتر این جرم جلوگیری کرد.
* فرمانده انتظامی استان اصفهان
