سرویس بین الملل جوان آنلاین: با روی کار آمدن دولت جدید امریکا از ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، روند بازبینی سیاست‌ها و اقدامات دولت سابق این کشور از جمله تغییرات در سیاست خارجی امریکا آغاز شده است. یکی از مناطق مهم و مورد توجه برای بازبینی سیاست خارجی غرب آسیاست. عربستان مهم‌ترین کشور عرب متحد واشنگتن و بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات امریکایی است. با وجود روابط گرم امریکا و عربستان سعودی در دوره دونالد ترامپ و حمایت‌های همه‌جانبه او از رژیم‌سعودی و به ویژه محمد بن‌سلمان ولیعهد آن، اکنون جو بایدن مدعی بازبینی و تجدیدنظر در روابط دو‌جانبه است.
موضع‌گیری بلینکن
«آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا اوایل فوریه ۲۰۲۱ درخصوص مناسبات واشنگتن با ریاض گفت که دولت بایدن در حال بازنگری در روابط با عربستان سعودی و اطمینان از سازگاری آن با منافع و ارزش‌های امریکاست.
بلینکن قتل «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار سعودی را در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه «اقدامی خشن علیه یک روزنامه‌نگار و یک فرد مقیم امریکا برشمرد.» به نظر می‌رسد که دوره اوج روابط امریکا و عربستان سعودی که در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق امریکا وجود داشت، سپری شده است. دولت جو بایدن برحسب رویه کلی دموکرات‌ها در زمینه تمرکز بر مسئله حقوق بشر اکنون به‌طور آشکار به انتقاد از کارنامه حقوق بشری عربستان سعودی پرداخته است. موضع‌گیری وزیر خارجه امریکا که مسئله قتل جمال خاشقچی را بار دیگر مطرح کرد، نماد این رویکرد شمرده می‌شود. در‌حالی‌که دولت ترامپ پس از قتل خاشقچی در راستای منافع اقتصادی و استراتژیک امریکا عمداً سعی در نادیده گرفتن نقش محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی در قتل این روزنامه‌نگار نمود.
مسئله یمن
مسئله دیگری که به عاملی تأثیرگذار درباره آینده روابط امریکا و عربستان سعودی تبدیل شده، تداوم جنگ ظالمانه ائتلاف سعودی مرکب از عربستان سعودی و امارات علیه یمن است. این جنگ که از مارس ۲۰۱۵ آغاز شده تاکنون موجب مرگ هزاران یمنی و نابودی زیرساخت‌های این کشور فقیر عربی شده است. کارشناسان سازمان ملل، یمن را صحنه بزرگ‌ترین بحران بشری در جهان توصیف می‌کنند. امریکا در دوره ترامپ بیشترین کمک‌های لجستیکی و اطلاعاتی و نیز فروش‌های تسلیحاتی را به عربستان و امارات در راستای تداوم جنگ ائتلاف سعودی در یمن صورت داد. دولت ترامپ در آخرین روز‌های خود برای کمک بیشتر به سعودی‌ها و اماراتی‌ها، جنبش انصارالله یمن را به‌عنوان سازمانی تروریستی اعلام کرد و آن را از ۱۹ ژانویه ۲۰۲۱ مورد تحریم قرار داد، اما دولت بایدن آشکارا سیاست متفاوتی را در پیش گرفت و ضمن تعلیق یک ماهه تحریم جنبش انصارالله یمن، بازنگری در اقدام دولت ترامپ برای قرار دادن جنبش انصارالله یمن در فهرست تروریستی را صورت داده و آن را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کرد؛ هر چند که اسامی سه نفر از سران آن را همچنان در این فهرست حفظ کرده است. دولت بایدن در اقدامی دیگر فروش تسلیحات به عربستان سعودی و امارات را نیز به حالت تعلیق درآورده است.
انتشار گزارش قتل خاشقچی
دفتر مدیر اطلاعات ملی امریکا روز جمعه ۸ اسفند ۱۳۹۹ گزارش غیرمحرمانه‌ای از قتل «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار منتقد خاندان عربستانی منتشر کرد که در آن «محمد بن‌سلمان» ولیعهد سعودی، آمر این قتل فجیع معرفی شده است. در این گزارش تصریح شده که «ما ارزیابی می‌کنیم که محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی، عملیاتی را در استانبول ترکیه برای دستگیری یا کشتن جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار عربستانی تأیید کرده است.» در مقابل وزارت امورخارجه عربستان در بیانیه‌ای به این گزارش واکنش نشان داد و آن را غیرقابل قبول دانست. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا نیز روز جمعه ۸ اسفند در بیانیه‌ای اعلام کرد که وزارتخانه تحت امرش ورود ۷۶ مقام سعودی به خاک امریکا را به‌دلیل نقش داشتن در تهدید مخالفان حکومت عربستان از جمله جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی ممنوع کرده است.
واکنش مثبت دموکرات‌ها
به نظر می‌رسد با برجسته شدن مسئله قتل خاشقچی و نقش محمد بن‌سلمان در این زمینه، روابط واشنگتن و ریاض وارد برهه سرنوشت‌سازی شده است. این امر با واکنش مثبت دموکرات‌ها مواجه شد. نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان امریکا پس از انتشار گزارش جامعه اطلاعاتی امریکا درباره قتل فجیع جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار و منتقد سعودی با انتقاد از محمد بن‌سلمان خواستار ارزیابی دوباره روابط ایالات متحده و عربستان سعودی شد. وی گفت: با توجه به یافته‌های این گزارش که بخشی از الگوی نگران‌کننده نقض حقوق بشر از سوی این پادشاهی است، دولت ایالات متحده باید رابطه با عربستان سعودی را دوباره ارزیابی و مجدداً تنظیم کند. درخواست این مقام ارشد دموکرات با حمایت هم‌حزبی‌های وی نیز همراه شده است.
ریچارد بلومنتال، سناتور دموکرات در توئیتی نوشت: محمد بن‌سلمان نمی‌تواند به‌خاطر این قتل فجیع، ر‌ها شود. یک بازنگری اساسی در روابط امریکا و عربستان و همینطور پاسخگو کردن ریاض، لازم و ضروری است.
اکنون دولت بایدن مدعی برخورد با محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان به دلیل نقش اساسی وی در قتل جمال خاشقچی است. جو بایدن در‌این‌باره گفته به ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در گفت‌وگوی تلفنی اخیرشان اطلاع داده که مسئولان نقض حقوق بشر در عربستان را بازخواست و مجازات خواهد کرد. «جن ساکی» سخنگوی کاخ سفید نیز می‌گوید که برای امریکا روش‌های موثرتری از تحریم‌ها برای اقدام علیه «محمد بن‌سلمان» وجود دارد. او مدعی است: «واشنگتن ابزار‌های دیگری در اختیار دارد تا مانع از رویداد‌هایی نظیر قتل «جمال خاشقچی» شود که بر اساس آن به امریکا اجازه می‌دهد تا همچنان به همکاری با عربستان سعودی در زمینه‌هایی که در راستای منافع ملی است، ادامه دهد. امریکا همچنان قصد دارد تا عربستان را درباره مشارکت ولیعهد در مرگ خاشقچی مورد بازخواست قرار دهد که این موضوع شامل اقدام مستقیم است.»
کالیبراسیون، نه تغییر
هر چند شواهد حاکی از پایان فصل گرم روابط واشنگتن و ریاض است، با این همه این امر به معنای وقوع تغییرات بنیادین در رویکرد و سیاست امریکا در قبال عربستان سعودی نیست. اگرچه دولت بایدن برخلاف دولت سابق امریکا در ظاهر سیاستی متفاوت در قبال عربستان اعمال کرده، اما در نهایت، ریاض همچنان همانطور که ترامپ بار‌ها تأکید کرد، گاو شیرده امریکا باقی خواهد ماند. امریکا به ریاض به‌عنوان متحد مهم منطقه‌ای و خریدار بزرگ تسلیحات می‌نگرد و به نظر نمی‌رسد تغییری در روابط راهبردی واشنگتن و ریاض با وجود فشار‌های ظاهری دولت بایدن صورت گیرد. دولت بایدن اگرچه طبق گزارش اخیر جامعه اطلاعاتی امریکا، محمد بن‌سلمان را فرد صادر‌کننده دستور قتل خاشقچی می‌داند، اما کاخ سفید قصد دارد روابط کاری خود را با ولیعهد عربستان حفظ کند، بدین ترتیب وی توسط امریکا تحریم نخواهد شد. در واقع رویکرد دولت بایدن ایجاد شروع جدید روابط با عربستان بدون قطع رابطه اصلی میان این دو کشور است. یک مقام ارشد دولت بایدن در این زمینه گفت: «هدف ایجاد یک کالیبراسیون مجدد در روابط است، نه جدایی؛ این به دلیل منافع مهمی است که ما به صورت مشترک داریم.» در واقع با وجود شعار‌های مکرر دموکرات‌ها در زمینه لزوم رعایت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی از جانب رژیم‌سعودی به نظر نمی‌رسد که تغییر مهمی در روابط واشنگتن و ریاض رخ دهد. این مسئله در وهله نخست نشانه رویکرد ریاکارانه دموکرات‌ها در قبال مسئله حقوق بشر و استفاده ابزاری از آن است. از سوی دیگر این امر حاکی از معیار‌های دوگانه امریکا در قبال حقوق بشر است. واشنگتن همواره موضعی سخت در قبال کشور‌های مخالف سلطه‌گری و رقیب خود اتخاذ کرده و این کشور‌ها را متهم به نقض حقوق بشر و آزادی‌های اساسی می‌کند، اما در قبال متحدان منطقه‌ای خود رویکردی مبتنی بر چشم‌پوشی و نادیده گرفتن نقض حقوق بشر دارد. مثال بارز این مسئله، نحوه برخورد امریکا با قتل جمال خاشقچی است. کنگره امریکا در سال ۲۰۱۹ قانونی را تصویب کرد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور پیشین امریکا را موظف به ارائه گزارش درباره این اقدام جنایتکارانه کرد، اما ترامپ این درخواست را نادیده گرفت. اکنون این گزارش منتشر شده و محمد بن‌سلمان را دستور‌دهنده قتل خاشقچی شناخته است، اما واشنگتن قصد تحریم وی را ندارد.
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد موضع‌گیری‌ها و وعده‌های دولت بایدن درباره برخورد با رژیم‌سعودی را باید بیشتر یک بازی سیاسی با هدف کسب امتیازات بیشتر از آن تلقی کرد. در عین حال، محمد بن‌سلمان که در دوره ترامپ از حمایت گسترده وی برخوردار بود و به پشتوانه همین حمایت اقدام به کنار زدن محمد بن نایف ولیعهد وقت سعودی از منصبش کرده و خود را ولیعهد سعودی قرار داد، اکنون هراس زیادی درباره تغییر رویکرد واشنگتن درباره خود دارد؛ به ویژه اینکه محمد بن نایف روابط گرمی با دولت اوباما و بایدن داشت و در واقع به منزله عامل امریکا، مسئولیت امنیت داخلی عربستان را برعهده داشت. اکنون با متهم شدن محمد بن‌سلمان به دادن دستور قتل خاشقچی و احتمال زیاد برداشته شدن حمایت امریکا از وی، مسئله بازگشت محمد بن نایف به قدرت می‌تواند به طور جدی در محافل داخلی عربستان و نیز در نهاد‌های اطلاعاتی و خارجی امریکا مطرح شود.
