ناباروری یعنی یک سال اقدام ناموفق برای بارداری. طبق آمار‌های وزارت بهداشت حدود ۲۰ درصد زوج‌های ایرانی با مشکل ناباروری مواجه‌اند. یعنی از هر پنج زوج یک زوج نمی‌تواند به صورت طبیعی صاحب فرزند شود و برای بچه‌دار شدن نیازمند بهره‌گیری از روش‌های درمان ناباروری است. آمار کل زوج‌های نابارور در کشورمان چیزی حدود ۵/۳ میلیون زوج را شامل و سالانه ۸۸هزار زوج دیگر هم به این آمار اضافه می‌شود؛ زوج‌هایی که برای فرزندآوری نیازمند هیچگونه توجیهی نیستند و با عنایت به چالش‌های جمعیتی کشور، ظرفیت بالقوه‌ای برای افزایش جمعیت به شمار می‌روند. به خصوص اینکه با پیشرفت علم و تکنولوژی، درصد بسیار کمی از ناباروری‌ها قابل درمان نیستند و اغلب زوج‌های نابارور می‌توانند با روش‌های نوین درمانی به رؤیای مادر یا پدر شدن خود رسیده و فرزند خود را در آغوش بگیرند.
مسیر سخت و پر هزینه درمان ناباروری
اما درمان ناباروری هم سختی‌ها و چالش‌های خاص خودش را دارد و زوج‌های نابارور برای درمان و فرزنددار شدنشان خیلی وقت‌ها باید راهی سخت، پرهزینه و طولانی را طی کنند. ۱۵ تا ۳۵ درصد زوج‌های نابارور نیازمند انجام عمل پیشرفته تلقیح آزمایشگاهی و لقاح مصنوعی (آی وی اف) در فرآیند درمان هستند. این عمل‌ها حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد منجر به باروری می‌شوند. در واقع درست است روش‌های نوین درمان ناباروری به نتیجه می‌رسد، اما نه با یک بار درمان! خیلی وقت‌ها لازم است تا این روند‌های درمانی چندین بار تکرار شود تا زوج‌های نابارور موفق شوند فرزندی داشته باشند. همین تکرار درمان‌های ناباروری در کنار هزینه‌های جانبی همچون هزینه‌های ایاب و ذهاب و اقامت زوج‌هایی که در شهر و دیار خودشان مراکز درمان ناباروری وجود ندارد، موجب شده تا خیلی وقت‌ها درمان ناباروری هزینه‌های سنگینی را به زوج‌ها تحمیل کند.
میانگین هزینه تولد یک نوزاد در بخش دولتی ۲۵ و در بخش خصوصی ۵۴ میلیون تومان است که این میزان با ۵۰ تا ۸۰ درصد درآمد سالانه اقشار متوسط ایرانی برابری می‌کند.
از آنجایی که همه زوج‌ها از پس این هزینه‌ها بر نمی‌آیند، کم نیستند زوج‌هایی که به خاطر ناتوانی از پرداخت هزینه‌های درمان ناباروری، معالجه را رها می‌کنند و در آرزوی مادر و پدر شدن باقی می‌مانند.
پوشش ۳۰ درصد هزینه‌های درمان ناباروری به جای ۸۵ درصد
براساس آیین‌نامه وزارت بهداشت ۸۵ درصد تعرفه دولتی انواع عمل‌های کمک باروری برای زوجین تحت درمان در مراکز طرف قرارداد در قالب یارانه پرداخت می‌شود. اما انگار این آیین نامه به درستی اجرا نمی‌شود! گواه این ادعا گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی است. مطابق گزارش نماینده مرکز پژوهش‌های مجلس، با توجه به اینکه هزینه یک سیکل درمانی حدود ۷ میلیون تومان است، براساس یارانه پرداخت‌شده از سوی وزارت بهداشت در سال ۹۸، پوشش یارانه‌ای حدود ۳۰ درصد هزینه مورد نیاز برای طی دوره درمانی بوده و تنها در مراکز درمان ناباروری دولتی برخی شهر‌ها قابل دستیابی است. همچنین با توجه به محدودیت مراکز دولتی فعال نسبت به مراکز خصوصی، تعداد کمی ذیل آیین‌نامه حمایتی وزارت بهداشت قرارداد همکاری دارند و این طرح نتوانسته است پوشش مناسبی داشته باشد.
بنابراین نحوه هزینه‌کرد بودجه سنواتی با ابهاماتی همراه است و حمایتی که در قالب آیین نامه‌های وزارت بهداشت باید اجرایی شود با برون‌داد این حمایت در واقعیت فاصله دارد. بر اساس گزارش‌های ارائه شده، در سال ۹۸، ۵۵ هزار سیکل درمانی انجام شد که از این تعداد ۱۴ هزار سیکل در بخش دولتی صورت گرفته است. بنابراین هر چند حمایت‌های بیمه‌ای از زوج‌های نابارور به صورت جسته گریخته وجود دارد و برخی دارو‌های درمان ناباروری تحت پوشش بیمه هستند و بیمه‌ها هزینه یک بار درمان ناباروری را تقبل می‌کنند، اما برای حصول نتیجه بهتر و افزایش انگیزه زوج‌های نابارور برای درمان لازم است تا حمایت بیمه‌ای جدی‌تری از این زوج‌ها صورت گیرد. حالا مجلس یازدهم که از ابتدا وعده داده بود برای افزایش جمعیت و حمایت از زوج‌های نابارور برنامه دارد، به وعده‌اش عمل کرده و بیمه درمان زوج‌های نابارور را در لایحه بودجه ۱۴۰۰ جا داده است. زهره الهیان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در پیامی توییتری در روز میلاد حضرت علی (ع) نوشت: «کام زوج‌های نابارور شیرین می‌شود. در راستای حمایت از زوج‌های جوان بالاخره مجلس موفق شد بیمه ناباروری را در لایحه بودجه قرار دهد. با این اقدام مجلس انقلابی ان‌شاءالله چشم ۵/۳ میلیون زوج نابارور به نعمت بزرگ فرزند روشن خواهد شد تا به میمنت میلاد امیرمؤمنان علی (ع) لذت پدری و مادری را بچشند.»
پوشش ۹۰ درصدی هزینه‌های درمان ناباروری
طرح ارتقای خدمات درمان ناباروری دی ماه امسال با امضای ۴۴ نفر از نمایندگان مجلس ارائه شد. این طرح در سه ماده پوشش ۹۰ درصدی کل هزینه‌های سه دوره کامل یکی از روش‌های باروری ICSI و IVF برای هر زوج نابارور، تا سقف ۳۵ هزار دوره درمان در سال را پیگیری می‌کند. پوشش هزینه‌های دارویی و پاراکلینیک و سایر روش‌های درمان ناباروری و ایجاد سامانه ثبت اطلاعات مربوط به متقاضیان دریافت خدمت درمان ناباروری و الزام تمامی مراکز خصوصی و دولتی ارائه کننده خدمات ناباروری جهت درج مشخصات کامل تمامی دریافت‌کنندگان خدمات از ایشان (اعم از مشخصات زوجین و مشخصات اهداکننده تخمک) و تعیین سهم بیمه‌های پایه بر اساس جمعیت مشمولین عضو هر سازمان از دیگر اهداف این طرح است.»
بر اساس ماده ۲ این طرح وزارت بهداشت مکلف است به منظور افزایش سطح دسترسی مردم به مراکز درمان ناباروری و در راستای اجرای اصل ۱۵۶ قانون اساسی حکم بند (۲) سیاست‌های کلی جمعیت، ذیل هر دانشگاه علوم پزشکی حداقل یک مرکز درمان ناباروری تأسیس کند و بر اساس ماده ۳ نیز وزارت بهداشت مکلف است با استفاده از سامانه ثبت اطلاعات متقاضیان دریافت خدمات درمان ناباروری، دستورالعمل پیشگیری از نکاح موالید حاصل از اهدای تخمک یا جنین دارای قرابتی که نکاح آنان ذیل موضوع فصل سوم از باب اول کتاب هفتم قانون مدنی غیرقانونی است جلوگیری به عمل آورد. علاوه بر این، طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده مجلس نیز بحث حمایت از زوج‌هایی نابارور را در دل خود جای داده است.
حمایت از درمان ناباروری در قانون جوانی جمعیت
ماده ۲۹ طرح جوانی جمعیت وزارت بهداشت را مکلف می‌کند راهنما و دستورالعمل هماهنگ کشوری برای پیشگیری، غربالگری، تشخیص بهنگام و درمان افراد نابارور و در معرض ناباروری را با بهره‌گیری از دانش اساتید زنان و مامایی، نازایی، کلیه و مجاری ادراری، بهداشت خانواده، غدد، تغذیه و اساتید متخصص طب سنتی ایرانی و سایر رشته‌های مرتبط در قالب نظام سطح بندی خدمات با رویکرد به‌روزرسانی، حداکثر شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون، تدوین و اجرا نماید.
ماده ۳۰ این طرح هم می‌گوید وزارت بهداشت با همکاری وزارت رفاه و سازمان‌های بیمه‌گر مکلف است برنامه‌ها و اقدامات لازم را برای برخورداری همه زوج‌هایی که به‌رغم اقدام به بارداری به مدت یک سال یا بیشتر، صاحب فرزند شده‌اند، از برنامه‌های معاینه، بیماریابی (غربالگری)، تشخیص علت ناباروری و درمان آن تحت پوشش بیمه‌های پایه (حداکثر فرانشیز ۱۰ درصد بدون محدودیت زمان و دفعات تا حصول فرزندآوری موفق) به عمل آورد.
این ماده ۴ تبصره نیز دارد؛ طبق تبصره یک، این مدت برای افراد بالای ۳۵سال، شش‌ماه خواهد بود. طبق تبصره ۲ کسانی که دچار سقط مکرر شده‌اند، مشمول ماده فوق هستند. بر مبنای تبصره ۳ وزارت بهداشت مکلف است افراد مشمول این قانون را که تحت پوشش بیمه قرار ندارند، از طریق بیمه سلامت، تحت پوشش بیمه قرار دهد. همچنین طبق تبصره ۴، شورای‌عالی بیمه موظف است ظرف مدت حداکثر شش‌ماه پس از ابلاغ قانون، بسته خدمات پایه خود را به‌گونه‌ای تعریف کند که شامل تمامی اقدامات مذکور در درمان ناباروری اولیه و ثانویه شود. ماده ۳۱ طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده، وزارت بهداشت را مکلف می‌کند حداکثر ظرف مدت یک سال پس از لازم‌الاجرا‌شدن قانون، نسبت به راه‌اندازی حداقل یک مرکز تخصصی درمان ناباروری در دانشگاه‌های علوم پزشکی فاقد مرکز در قالب نظام سطح‌بندی خدمات متناسب با الگوی جمعیتی و تجهیز سایر مراکز موجود اقدام کند. همچنین براساس تبصره یک این ماده، وزارت بهداشت مکلف است اقدامات لازم را برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته تخصصی ناباروری (فلوشیپ) و سایر رشته‌های مرتبط به عمل آورد به‌گونه‌ای که کمبود نیروی متخصص در این زمینه حداکثر تا پنج سال پس از لازم‌الاجرا شدن قانون با توجه به نیاز مراکز در تمام مراکز ناباروری سراسر کشور برطرف شود.
نظر کارشناس
بار ۶۰ درصد هزینه‌های «درمان ناباروری» بر دوش زوجین
درمان ناباروری ممکن است از چند ده هزار تومان بابت هزینه دارو‌های مصرفی تا چند میلیون تومان هزینه دربرداشته باشد. مثلاً درمان از نوع IUI بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان به ازای هر سری درمان هزینه دارد و درمان IVF حدود ۵ تا ۱۰ میلیون تومان، بسته به میزان داروی مورد نیاز مادر، هزینه به زوجین تحمیل می‌کند.
در این میان فقط بخش‌های پاراکلینیک و دارویی و شاید بتوان گفت نزدیک به ۴۰ درصد خدمات برای زوجین نابارور، تحت پوشش بیمه‌هاست و مابقی هزینه‌ها متأسفانه توسط بیمه‌ها پرداخت نمی‌شود.
مجلس شورای اسلامی معمولاً بودجه‌ای را در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌دهد که این بودجه باید صرف درمان زوج‌های نابارور شود. طبیعتاً اگر هزینه‌ها با یک سازوکار ساده و راحت به محض شروع سیکل درمان ناباروری یک زوج در اختیار آن زوج یا مراکز درمانی که به آن زوج خدمت ارائه می‌دهند قرار بگیرد، به این درمان کمک خواهد شد. برای این که بتوانیم مشکل ناباروری را در کشور کمرنگ و به فرزندآوری کمک کنیم باید خدمات ناباروری با کمکی که دولت تصمیم گرفته است تسهیل شود و راه آن نیز در اختیار گرفتن این بودجه است. اما منابع به خوبی در این مورد توزیع نمی‌شوند و این بودجه فقط به بخش دولتی داده می‌شود و بسیاری از زوجین نابارور به بخش دولتی مراجعه نمی‌کنند یا این بودجه‌ها به موقع در اختیار بسیاری از زوجینی که به بخش دولتی مراجعه می‌کنند نیز قرار نمی‌گیرد و هزینه کرد وزارت بهداشت بیشتر در زمینه توسعه زیرساخت‌ها بوده است. طبق آمار وزارت بهداشت این بودجه به ۱۵ درصد زوجین تعلق گرفته که آن نیز دارای روند بروکراسی سخت و پیچیده‌ای است.
علی صادقی تبار
مدیر مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر
در مصوبه مجلس، محدودیتی در تعداد جلسات درمان ناباروری وجود ندارد
از آنجایی که هزینه‌های درمان ناباروری بسیار هنگفت و زیاد است زوجین دچار مشکلات مالی فراوانی می‌شوند به ویژه اینکه در شرایط اقتصادی مناسبی قرار نداریم و طبیعتاً پرداخت اینگونه هزینه‌ها فشار زیادی بر زوجین تحمیل می‌کند و باعث می‌شود دچار مشکلات عصبی نیز شوند، بنابراین طرح ایجاد بیمه ناباروری به کمیسیون بهداشت آمد که خوشبختانه همه اعضای کمیسیون نظر مثبت داشتند و همگی معتقد بودند هزینه‌های ناباروری باید تحت پوشش بیمه قرار گیرد و بیمه‌ها به زوجین نابارور به ویژه در مناطق روستایی و محروم کمک کنند تا مشکل فرزندآوری آن‌ها با کمترین هزینه رفع شود.
در این طرح پیش‌بینی شده است همه اقدامات درمانی مربوط به ناباروری از جمله هزینه‌های IVF تحت پوشش بیمه قرار گیرد و طبق مصوبه مجلس، هیچ محدودیتی در تعداد جلسات درمانی نیز وجود ندارد مگر اینکه سیستم درمانی مانند شورای پزشکی، آزمایشگاه و... با تشخیص خود ادامه مراحل درمان را منع کنند. در غیراینصورت تا هر مرحله‌ای که ادامه داشته باشد فرد تحت پوشش بیمه می‌تواند مراحل درمانی خود را طی کند، چراکه هدف ما حل مشکل ناباروری و فرزندآوری زوجین است. این طرح به تصویب کمیسیون بهداشت و درمان رسیده و به اداره بیمه ابلاغ شده است، پس از تأیید در اداره بیمه به صحن علنی مجلس می‌آید تا مورد تصویب قرار گیرد و برای اجرا تبدیل به قانون شود.
ملک فاضلی
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی
