پیغام و پسغام در بازار برجام

سرویس بین الملل جوان آنلاین:  دوهفته بعد از «نه» ایران به پیشنهاد طرف‌های اروپایی برای برگزای یک نشست غیر رسمی بین ایران و امریکا، جیک سالیوان، مشاور امنیتی ملی کاخ سفید می‌گوید مذاکرات بین تهران و واشنگتن به طور غیرمستقیم به جریان افتاده است. سالیوان جمعه شب گفت که اگرچه مذاکرات مستقیمی میان ایران و امریکا در زمینه برجام صورت نگرفته، اما امریکا به طور غیرمستقیم، از طریق شرکای اروپایی خود و دیگر کانال‌ها با ایران در تماس است. به گفته سالیوان، کاخ سفید از طریق این گفتگو‌های غیرمستقیم «موضع خود را برای ایران تبیین کرده و منتظر آن است که ببیند تهران چه خواهد کرد.»‌همزمان، مقام‌های رسمی در تهران، دیروز تأیید کردند که محمدجواد ظریف در یک نامه به جوزف بورل، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا، موضع ایران را بیان کرده است. ظریف ۱۵ اسفندماه ۹۹ گفته بود «به عنوان وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای به زودی طرح اقدام سازنده و دقیق ایران را از طریق دیپلماتیک» اعلام خواهد کرد، ولی با گذشت نزدیک به دو هفته از سخنان ظریف، در حالی که مقام‌های امریکایی می‌گویند که منتظر طرح سازنده ایران هستند، از مجاری رسمی هیچ بحثی در این باره مطرح نمی‌شود. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه دیروز گزارش‌های غیررسمی درباره نامه پنج صفحه‌ای ظریف به جوزف بورل را تأیید کرد، ولی گفت که این نامه «حاوی هیچ طرحی نیست». دو شنبه قبل، به فاصله دو روز بعد از اینکه ظریف از آماده‌سازی طرح جدید خود خبر داد، برخی منابع از رد طرحی با عنوان «طرح گام به گام» از سوی مقام‌های ارشد ایرانی خبر دادند، که البته سخنگوی وزارت خارجه ضمن اینکه اساساً وجود چنین طرحی را رد کرد، گفت: «چنین طرحی مبتنی بر خط مشی‌ای که ایران اعلام کرده است، نیست.»‌با این حال، همان موقع، برخی منابع به «جوان» گفتند که چیزی شبیه به طرح گام به گام، در داخل کشور به شورای عالی امنیت ملی ارائه شده که باز هم یک منبع دیگر در گفتگو با العالم از رد شدن این طرح خبر داده بود: «تفسیر غربی‌ها درباره اظهارات رئیس‌جمهور و وزیر خارجه ایران درباره طرح جدید، اشتباه بوده و هیچ‌گونه طرح جدیدی برای مذاکره با واشنگتن وجود ندارد.»
محتوای نامه ظریف چیست؟

سخنگوی وزارت امور گفته که ظریف با هدف تشریح مواضع ایران در خصوص تحولات مرتبط با برجام روز جمعه ۲۲ اسفند ماه به جوزف بورل، نامه نوشته و تأکید کرده که این نامه تبیین نگرش ایران است و حاوی هیچ طرحی نیست. خطیب‌زاده می‌گوید: «البته دکتر ظریف تاکنون نامه‌های متعددی به آقای بورل و پیش از وی خانم موگرینی در خصوص برجام ارسال کرده و این نامه نیز در همین راستا تهیه و ارسال شده است.» به گفته سخنگوی وزارت خارجه، در این آمده: «چنانچه ایالات متحده قصد دارد اقدامات متخلفانه خود در نقض برجام و تحمیل تحریم‌های ظالمانه را اصلاح کند، اولین گام ضروری بازگشت به پایبندی کامل به عنوان طرف متخلف است.»‌متن نامه ظریف که منابع رسمی می‌گویند پنج صفحه است، منتشر نشده، اما برخی منابع می‌گویند ظریف در این نامه نوشته که مواضع مقام‌های دولت ایالات متحده «در حال سد کردن هرگونه پیشرفت» در آینده است. او همچنین ضمن انتقاد از عملکرد اروپا و امریکا در ارتباط با برجام، تأکید کرده که در صورتی که طرف‌های مقابل به تعهدات برجامی خود عمل کنند ایران نیز به تعهدات عمل خواهد کرد. ظریف همچنین نوشته است: «می‌خواهم بار دیگر تعهد جمهوری اسلامی ایران به برجام و آمادگی کامل برای بازگشت کامل به اجرای کامل آن را یادآوری کنم.»‌در نامه ظریف آمده است: «تعهد ایران به مقابله به مثل کاملاً منطقی است و با حسن نیت انجام شده‌است.» به گفته ظریف، ایالات متحده امریکا آنگونه که عقل و منطق حکم می‌کند، باید درک کند که تلاش برای برطرف کردن معلول بدون برطرف کردن علت، طبیعتاً نامعقول است و به همین ترتیب در سیاست هم هرگز جواب نمی‌دهد. ایالات متحده در حال محصور کردن در چارچوبی است که جلوی هرگونه پیشرفتی را سد می‌کند. ظریف در نامه خود گفته است: «تکرار اعلامیه‌هایی مانند آنچه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا این هفته در کنگره مطرح کرد، هرگونه پیشرفت در آینده را مشکل‌تر می‌کند.» جزئیات بیشتری از نامه پنج صفحه‌ای ظریف منتشر نشده، ولی طوری که شواهد و قرائن نشان می‌دهد، نامه او پاسخ به همان چیزی است که سالیوان آن را تببین دیدگاه‌های واشنگتن برای تهران خوانده است.

در شرایطی که ظاهراً بحث‌ها بین تهران و واشنگتن درباره نحوه بازگشت به تعهدات برجامی بالا گرفته، انتقاد‌ها در واشنگتن از موضع دولت بایدن رو به افزایش است. ایلهان عمر، عضو مجلس نمایندگان امریکا، روز پنج شنبه در جریان جلسه کمیته روابط خارجی با آنتونی بلیکن، از وزیرخارجه کشورش پرسید: «مگر ما (امریکا) اول از این توافق (برجام) خارج نشده‌ایم، چرا نباید ما اول به آن بازگردیم... و چه طور می‌شود از ایران انتظار داشت که قبل از بازگشت ما به این توافق، مفاد آن را رعایت کند؟» بلینکن در پاسخ به این نماینده کنگره گفت: «اول اینکه ما بار‌ها گفته‌ایم که مشتاق دیپلماسی در این زمینه هستیم و همان طور که پرزیدنت بایدن گفته اگر آن‌ها بازگردند ما هم باز می‌گردیم.»‌بلینکن در عین حال، گفت که، اما بازگشت ما (به برجام) مانند فشار دادن یک دکمه نیست و فرآیند آسانی نیست. از زمان خروج ما سه سال گذشته و در این مدت اتفاقات متعددی روی داده، از جمله ایران، متأسفانه، از تعهدات خود بسیار فاصله گرفته. است.» او می‌گوید: «با این حال، ما آماده‌ایم و دیدید که به محض دعوت شرکای اروپایی‌مان برای جلسه مشترک با ایران، گفتیم موافقیم، اما این ایران بود که گفت نه. بنابراین، توپ در زمین ایران است که بگوید چه می‌خواهد بکند.»

با وجود این موضع‌گیری بلینکن، برخی منابع از تشدید اختلاف‌ها در داخل دولت بایدن صحبت می‌کنند. یک دیدگاه، مربوط به رابرت مالی، مسئول میز ایران در وزارت خارجه امریکا است که معتقد است بازگشت واشنگتن به توافقی که خود از آن خارج شده، مقدمه قدرتمندی برای اعتماد‌سازی و شروع مذاکرات جدی در مورد دیگر پرونده‌های مورد اختلاف است. در مقابل، دیدگاه رابرت مالی، کاملاً هریس معاون بایدن و رابرت بلینکن، وزیر خارجه امریکا قرار دارند که می‌گویند نباید برای مذاکره با ایران شتاب شود تا تهران مجبور به پذیرش شروط واشنگتن شود. این دیدگاه به طور خاص تحت تأثیر گروه‌هایی است که بر ادامه دخالت امریکا در خاورمیانه اصرار دارند، یعنی گروه‌های اسرائیلی یا گروه‌های نزدیک به کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس و جناح افراطی در جریان‌های محافظه‌کار انجیلی. واشنگتن پست در این باره می‌نویسد که کامالا هریس معاون بایدن نشانه‌های شخصی خود را بر مذاکرات پشت پرده به جای می‌گذارد و این مهم با تلاش وی برای اجرای برنامه‌های دیپلماتیک بایدن انجام می‌شود. کامالا هریس کسی بود که با شش نفر از سران بین‌المللی از جمله نتانیاهو تماس تلفنی داشت. این یک اتفاق بی‌سابقه برای یک معاون رئیس‌جمهور است. علاوه بر این هریس مستقیماً در مذاکره در خصوص چگونگی پاسخ به حملات شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران به نیرو‌های امریکایی در عراق شرکت کرده است.