سرویس تاریخ جوان آنلاین: امروز برخلاف همیشه در این ستون، از یک اثر دیجیتالی تاریخی سخن میرود که هر چند کاغذی و چاپی نیست، اما در عداد اسناد شاخص تاریخ معاصر ایران به شمار میرود. آنچه معرفی میشود، لوح فشردهای است که ۲۰ سالنامه تاریخی را در خویش جای داده و به واقع، گزارشی است دست اول از یک دوره شاخص از حکمرانی و سیاستورزی در این بوم بَر. مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران ناشر این اثر، در معرفی محتوای این لوح فشرده چنین آورده است: «لوح نرمافزاری حاضر، ۲۰ سالنامه نخستین تاریخ مطبوعات ایران در عصر ناصرالدین شاه (در فاصله سالهای ۱۲۹۰ تا ۱۳۱۳ ق) را شامل میشود. محتوای این مجموعه نرمافزاری، توسط انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در دو مجلد قطور (۱۲۳۸ صفحهای) و به قیمت ۳۰ هزار تومان به چاپ رسیده است، اما مزیت نرمافزار علاوه بر قیمت ارزان، قابلیت جستوجوی آن در عنوان، چکیده و نمایه این مجموعه عظیم میباشد. نخستین سالنامه چاپی ایران در سال ۱۲۹۰ هجری قمری - به تقلید از روالی که سایر ممالک جهان در تهیه و تنظیم سالنامه و ارائه آن به دیگر نقاط جهان از جمله ایران میپیمودند – به دستور ناصرالدین شاه و به مدیریت محمدحسن خان صنیعالدوله (رئیس اداره روزنامهجات، دارالطباعه و دارالترجمه دولتی و مترجم ناصرالدین شاه) منتشر شد. این سالنامهها در رابطه با کشور، دربردارنده اطلاعات مهمی از وضعیت حکام و طبقات مختلف و نیز وقایع و اتفاقات شاخص بود. به همین دلیل ناصرالدین شاه از صدراعظم خود میرزا حسن خان سپهسالار، خواست که چنین سالنامهای در ایران نیز تهیه شود. مجموعه نرمافزاری پیشرو تحتعنوان «چکیده و متن کامل سالنامههای ایران» به ارائه متن کامل و نمایه ۲۰ سالنامه از نخستین سالنامههای تاریخ مطبوعات دولتی کشور، در طول دورهای ۲۲ ساله از حاکمیت ناصرالدین شاه قاجار پرداخته است (سالهای ۱۲۹۰-۱۳۱۲ ق). قابل ذکر است که از سال ۱۲۹۲، یعنی از شماره سوم به بعد، این سالنامهها به ضمیمه کتابهای منتشر شده توسط دارالطباعه انتشار یافتهاند و مانند دو شماره نخستین، بهصورت مستقل به چاپ نرسیدهاند و همچنین در بعضی از سالها (۱۲۹۳ و ۱۳۰۲) سالنامه منتشر نشده است! محمدحسن خان صنیع الدوله (ملقب به اعتمادالسلطنه) برای تنظیم سالنامهها، همه ساله از دوایر دولتی میخواست که اسامی افراد خود را با ذکر منصب هر یک، بنویسند و بفرستند. اطلاعات راجع به کشورهای دیگر را نیز، خود اعتمادالسلطنه با دستیاری فروغی تهیه میکرده است. برای آشنایی با موارد ارائه شده در این سالنامهها، به بخشی از مهمترین مندرجات موجود در شماره نخست این سالنامهها (به تاریخ ۱۲۹۰) در ذیل اشاره خواهیم داشت:
تقویم سال/ تواریخ مهم جهان (سال به سال) /اختراعات مهم سال به سال/اسامی سلاطین قاجار/ اداره سلطنت عظمی/اداره وزارت داخله/دارالطباعه و دارالترجمه خاصه همایونی/اسامی اعیان و اشراف و طبقات نوکر/اسامی علما و اعیان و اداره حکومتی ولایات ممالک محروسه ایران، اروپا، آسیا، آفریقا و... /مسکوکات طلای ملل مختلفه/وزارت علوم و عدلیه اعظم/اداره خاصه صدارت عظمی/جمعیت شهرهای معتبر ایران/اداره دفتر محاسبات و از این قبیل»