سرویس بین الملل جوان آنلاین: عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیتی سودان روز شنبه ۱۷ آوریل با اشاره به لزوم تأمین تمام طرف‌های ذی‌نفع در پرونده سد «النهضه» اعلام کرد: «اتیوپی در پرونده بحران سد النهضه خواهان جنگ است و به همین دلیل «خارطوم» نیز توانمندی‌های نظامی خود را تقویت می‌کند.» این اظهارنظر بالاترین مقام نظامی- سیاسی سودان حاکی از این است که مسئله سد النهضه به مرحله خطرناکی رسیده است به ویژه اینکه گفتگو‌های ششم آوریل در کنگو بین طرف‌های این پرونده بی‌نتیجه مانده است و دو طرف مصری و سودانی هفته پیش در قبال نحوه رفتار اتیوپی در خصوص شروع آبگیری محله دوم سد النهضه و عدم توجه به نگرانی‌های این دو کشور، نارضایتی خود را اعلام کرده‌اند. در این بین، عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر در مراسم گشایش یکی از ایستگاه‌های تصفیه آب برای اتیوپی خط و نشان کشید و گفت: «به سهمیه ما از آب رود نیل دست درازی نکنید، زیرا همه گزینه‌ها مطرح است.» به این ترتیب، شرایط موجود حکایت از حادتر شدن وضعیت سد النهضه دارد تا آنجا که اشاره دو رهبر مصر و سودان به جنگ می‌تواند از حد تهدید‌های لفظی فراتر رود و منجر به جنگ بر سر آب شود.
سد النهضه
سازمان ملل متحد مارس ۲۰۱۹ در آستانه روز جهانی آب گزارشی منتشر و در آن اعلام کرد بیش از ۲ میلیارد نفر در سراسر جهان به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. این چشم‌انداز همان موقع در کنفرانس بین‌المللی آب در شهر استانبول ترکیه مورد ارزیابی قرار گرفت و کارشناسان اقتصادی هشدار دادند کوتاهی در رسیدگی به مشکل کمبود آب می‌تواند پیامد‌های فاجعه‌باری را به دنبال داشته باشد. یکی از مهم‌ترین پیامد‌ها بروز جنگ‌هاست و اینکه کشور‌ها برای حفظ منابع آبی مجبور به رودررویی نظامی شوند. یکی از تحلیل‌ها در مورد بروز جنگ داخلی سوریه بر همین مبناست و ترکیه در این جنگ وارد شد و از مخالفان نظام سوریه حمایت کرد تا اینکه با سرنگونی دولت سوریه و سر کار آوردن دولت متبوعش بتواند منابع آبی فرات را بدون دردسر حفظ کند. جدال آبی به همین صورت در امتداد رود نیل، طی یک دهه و با ساخت سد النهضه در خاک کشور اتیوپی به وجود آمده است. طرح احداث این سد به اواسط دهه ۵۰ بازمی‌گردد، اما از آنجایی که دولت اتیوپی برای انجام آن اقدامی نمی‌کرد، تنشی نیز با دو کشور سودان و مصر نداشت. با این حال، شروع عملیات ساخت سد از ۲۰۱۱ نقطه شروع تنش بین این سه کشور بود. اتیوپی عملیات ساخت سد را در این سال و با شعار «سد رنسانس بزرگ اتیوپی» در منطقه بنیشانگول- گوموز واقع در ۱۵ کیلومتری مرز این کشور با سودان شروع کرد که ابتدا به آن سد «الفیه» یا سد «هزار» می‌گفت و بعد نام «النهضه» به آن داد تا گویای خیزش تازه اتیوپی باشد. هر چند این خیزش می‌تواند باعث شکوفایی کشور اتیوپی شود، اما روشن است که ترس و وحشت از کم‌آبی یا حتی خشکسالی گسترده بر دو کشور دیگر سایه انداخته و این ترس است که می‌تواند اوضاع را از کنترل خود خارج کند.
بحران آب
برای اثرگذاری سد النهضه بر حیات اقتصادی مصر و سودان کافی است به این نکته توجه کنیم که حدود ۹۰ درصد از نیاز آبی مصر را رود نیل برآورده می‌کند و هر گونه کسری حقابه این کشور از نیل به طور مستقیم بر شرایط اقتصادی آن تأثیرگذار خواهد بود. مصر و سودان تا کنون از اتیوپی درخواست کرده‌اند برنامه پر کردن النهضه را طی ۱۰ سال انجام دهد، اما اتیوپی بدون توجه به درخواست آن‌ها اعلام کرده است برنامه سه ساله را برای انجام این کار در نظر دارد. بنابراین اگر اتیوپی طی سه سال آبگیری النهضه را کامل کند، سهم مصر از آب رود نیل حدود ۵۰ درصد معادل ۲۷ میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت و این کاهش باعث می‌شود ۶۷ درصد یا حدود ۲۰۲۳۴ کیلومتر مربع از زمین‌های کشاورزی مصر بایر شود. مصر در حال حاضر از نرخ بیکاری ۲۱ درصدی رنج می‌برد و خشک شدن این میزان از زمین‌های کشاورزی آن به معنای افزایش این نرخ تا ۳۴ درصد است که بی‌شک فاجعه اقتصادی بزرگی برای این کشور خواهد بود. به نظر می‌رسد وضعیت برای سودان تفاوت چندانی با مصر ندارد و حتی باید گفت آبگیری کامل سد النهضه شرایط وخیم‌تری را برای این کشور رقم خواهد زد چنانکه مریم الصادق المهدی وزیر خارجه سودان در این زمینه از تأثیر منفی فاز دوم آبگیری النهضه بر زندگی دست‌کم ۲۰ میلیون سودانی گفته و وزیر منابع آبی سودان یاسر عباس هم گفته است در صورت اتمام فاز دوم آبگیری در ژوئیه آینده، نیمی از جمعیت ساکن در سودان مرکزی از نظر آبیاری پروژه‌های کشاورزی و تولید برق تهدید خواهند شد. بنابراین بی‌دلیل نیست که دو کشور مصر و سودان موضع کمابیش مشابهی در قبال این سد دارند و حالا که مذاکرات کنگو شکست خورده است، رهبران هر دو کشور از گزینه نظامی علیه اتیوپی حرف می‌زنند.
شکوفایی اتیوپی
تردیدی نیست که سد النهضه همچنان که از نامش پیداست برای اتیوپی به معنای رونق اقتصادی است. مهم‌ترین دستاورد النهضه برای اتیوپی در زمینه تأمین انرژی است که انتظار می‌رود با تکمیل النهضه، این سد قادر به تولید ۴۵ /۶ گیگابایت برق خواهد بود و به این ترتیب، النهضه بزرگ‌ترین نیروگاه برق‌آبی در آفریقا و هفتمین نیروگاه بزرگ در جهان می‌شود. اتیوپی می‌تواند با این حجم بالا از تولید برق، نه تنها انرژی مورد نیاز خود را در مناطق شهری و روستایی تأمین کند بلکه برنامه صادرات برق به کشور‌های همسایه را در نظر دارد که حتی دو کشور سودان و مصر را نیز در فهرست دریافت کننده‌های برق خود قرار داده است. علاوه بر این، دریاچه پشت سد یک منبع غنی از تأمین ماهی برای اتیوپی است که گفته می‌شود این کشور می‌تواند سالانه بیش از ۷ هزار تن ماهی از این دریاچه صید کند و این جدای از جاذبه‌های توریستی است که این دریاچه به وجود می‌آورد و باعث جذب گردشگران و رونق صنعت توریسم اتیوپی می‌شود. به همین دلیل جذابیت‌های اقتصادی النهضه برای اتیوپی بیشتر از آن است که تهدید‌های دو کشور سودان و مصر تأثیری بر عزم این کشور برای تکمیل النهضه بگذارد.
گزینه‌های موجود
به نظر می‌رسد اظهارنظر تهدید‌آمیز السیسی و البرهان در روز‌های گذشته و بعد از شکست مذاکرات در کنگو حکایت از آن دارد که رهبران مصر و سودان دیگر امید چندانی به مذاکره و رسیدن به نتیجه مقبول سه کشور از این طریق ندارند. باید توجه داشت مصر و سودان هیچ‌گاه مخالف ساخت النهضه نبودند، زیرا اتیوپی حق دارد در خاک خود اقدام به ساخت سد کند، اما مسئله آن دو کشور در مورد روند ساخت سد و رسیدن به دستورالعملی است که بتوانند حقابه خود را از رود نیل تأمین کنند. در واقع، پیشنهاد‌های اتیوپی به این دو کشور به نحوی نبوده که نظر آن‌ها را در این زمینه جلب کند چنانکه وزارت آب و نیروی مصر با صدور بیانیه‌ای در ۱۱ آوریل اعلام کرد پیشنهاد اتیوپی حاوی بسیاری از ادعا‌های نادرست است و آن را نخواهد پذیرفت و وزارت خارجه سودان هم اعلام کرد نامه‌ای از اتیوپی دریافت کرده است، اما اتیوپی خواسته‌ها و نگرانی‌های سودان را در نظر نگرفته و نکاتی که در نامه خود ذکر کرده «وحشتناک و غیرقابل پذیرش است.» این حد از تنش بین مصر و سودان از یکسو و اتیوپی و مصر از سوی دیگر باعث شده است گزینه نظامی بیش از گذشته مورد بحث قرار گیرد. برای مثال، روزنامه رای‌الیوم چندی پیش این گزینه را مورد بررسی قرار داده بود و به فاصله کوتاه سد النهضه با مرز اتیوپی و سودان اشاره کرده و نوشته بود این سد در تیررس توپخانه و راکت‌های مصر و سودان است و در صورت روی آوردن رهبران این دو کشور به گزینه نظامی ممکن است حمله به سد و ویرانی آن را در دستور کار قرار دهند. در مقابل، به نظر می‌رسد اتیوپی نیز خود را آماده رویارویی با این گزینه کرده است و گفته می‌شود موشک‌های ام‌ار- اسپایدر اسرائیلی را اطراف النهضه مستقر کرده و برخی گزارش‌ها حاکی از این است که امریکا و برخی قدرت‌های اروپایی نیز آماده حمایت از اتیوپی هستند. شاید به دلیل این حمایت است که واکنش این کشور‌ها به تهدید‌های لفظی مصر به اتیوپی تند بوده و روزنامه قطری العربی الجدید نوشته است: «امریکا، فرانسه و آلمان به سخنان تحریک‌کننده السیسی و احتمال حمله نظامی به اتیوپی هشدار داده و از احتمال تحریم مصر در صورت هر گونه حمله نظامی به اتیوپی گفته‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد اتیوپی به نحوی از سوی قدرت‌های خارجی حمایت می‌شود که بدون توجه به هشدار‌های مصر و سودان به کار خود در مورد النهضه ادامه دهد و حالا باید دید سرانجام، صبر مصر و سودان کی لبریز خواهد شد تا آتش زیر خاکستر النهضه شعله‌ور شود و جنگ آبی دیگری در خاورمیانه رقم بخورد.»
